لایحه بودجه سال 1402شهرداری‌ چه ویژگی‌هایی دارد؟

امیر شهرابی*

لایحه بودجه سال 1402شهرداری‌تهران با اعتبار 78هزار و 475میلیارد تومان جهت بررسی و تصویب در روز سه‌شنبه 4بهمن‌ماه 1401به شورای اسلامی شهر تهران ارائه شد. بودجه پیشنهادی 1402در مقایسه با بودجه مصوب سال 1401(50370 میلیارد تومان) رشد 56درصدی داشته است؛ رشدی که در قاعده و شکل برنامه چهارم تحول و پیشرفت شهر تهران (1404-1401)، تغییر در سطح شاخص عمومی قیمت‌ها، نوسانات اقتصادی و نیز رفع مسائل کلیدی شهر در چارچوب وظایف و تکالیف مدیریت شهری اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. لایحه سال 1402به‌لحاظ ساختاری- شکلی و محتوایی در مقایسه با سال‌های قبل تغییراتی داشته و از ویژگی‌های متفاوتی برخوردار است که در نوع خود به شفافیت، انعطاف‌پذیری و انطباق‌پذیری بودجه با برنامه کمک کرده است. ویژگی بارز لایحه، تهیه و تنظیم سه‌سطحی بودجه است. در سطح اول 78هزار و 475میلیارد تومان با 56درصد افزایش نسبت به بودجه مصوب سال 1401را داریم که بودجه معمول و مرسوم شهرداری است که اعتبارات هزینه‌ای، پروژه‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای اعم از پروژه‌های مستمر و غیرمستمر در سطح مناطق و معاونت‌ها و پروژه‌های توسعه محله‌ای و نیز اعتبارات تملک دارایی‌های مالی را شامل می‌شود. در سطح دوم و در قالب تبصره 20  حدود 30هزار میلیارد تومان درنظر گرفته شده است. طبق این تبصره به شهرداری تهران اجازه داده می‌شود درصورت تحقق منابع مازاد بر بودجه مصوب در امسال، برای تامین مالی 16کلان پروژه علاوه بر سقف اعتبار مصوب اقدام و در تفریغ بودجه منظور کند. سطح سوم بودجه پیشنهادی بر تامین مالی شهرداری از طریق جلب مشارکت بخش خصوصی تمرکز دارد. در تبصره19لایحه، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و مشارکت مردمی در 42پروژه شهری شهر تهران درج شده است تا بخش خصوصی برای مشارکت در پروژه‌های شهری تهران نقش‌آفرین باشد. از این نظر لایحه بودجه 1402 از انعطاف‌پذیری و شفافیت بالایی برخوردار است؛ چراکه بسته به تحقق منابع درآمدی، میزان مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری و دیگر متغیرهای اقتصادی، زمینه خدمات‌رسانی گسترده‌تر و ایجاد تحول در شهر (متناسب با شرایط محیطی و اقتصادی در طول اجرای بودجه) را برای مدیریت شهری(شهرداری و شورای شهر) فراهم می‌کند.
لایحه بودجه سال 1402در راستای برنامه (مصوب) چهارم تحول و پیشرفت شهر تهران بر مبنای تحقق عدالت شهری (1404-1401) تهیه شده و برشی از برنامه چهارم است. لزوم انطباق بودجه با برنامه جزو دغدغه‌های مدیریت شهری در فصل بودجه‌ریزی بوده و بودجه پیشنهادی بر مبنای مسائل کلیدی شهر و موضوعات 5گانه برنامه مصوب (حمل‌ونقل و ترافیک، محیط‌زیست و آلودگی هوا، ایمنی شهری و بافت فرسوده، مسائل فرهنگی و اجتماعی و هوشمندسازی و بهبود مدیریت) تهیه و تدوین شده است. در برنامه چهارم، تعداد 144حکم مصوب شده که مابه‌ازای این احکام در سطح ماموریت‌های 6گانه، برنامه‌ها، طرح- خدمت و پروژه‌های شهری قابل ردیابی است.
از دیگر ویژگی‌های محتوایی لایحه که گامی مهم در راستای استقرار نظام بودجه‌ریزی مشارکتی به شمار می‌آید، طرح «من شهردارم» است. در فرایند تدوین و پیشنهاد پروژه‌های توسعه محله‌ای برای اولین‌بار از نظرات و پیشنهاد‌های شهروندان تهرانی در قالب این طرح استفاده شده است. در این خصوص در یک زمانبندی مشخص و همزمان با فصل بودجه‌ریزی، 2085پروژه به ارزش نزدیک به 4هزارمیلیارد تومان در بوته نظرسنجی قرار گرفت و پروژه‌های سطح محلات توسط شهروندان (در سامانه من شهردارم) اولویت‌گذاری و تأیید شد تا لایحه بودجه منطبق با خواست و نظرات شهروندان تنظیم و به شورای اسلامی شهر تهران ارائه شود. یکی از ویژگی‌های لایحه، بازنگری در ساختار بودجه شهرداری و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته به آن بوده است. بر این اساس در حوزه تدوین لایحه بودجه 1402شهرداری برای ساماندهی، تجمیع و دسته‌بندی ردیف‌های اعتباری اقدام شده است. این موضوع ضمن ایجاد شفافیت و انعطاف‌پذیری اجرای بودجه بستر تحقق اهداف عملکردی پیش‌بینی شده در زمان تدوین را فراهم می‌سازد. از دیگر تغییرات لایحه می‌توان به پیاده‌سازی مدل جدید تسهیم و توزیع عادلانه و اطلاعات محور اعتبارات هزینه‌ای و سرمایه‌ای مستمر بر مبنای شاخص‌های مؤثر، پیاده‌سازی نظام تصویب پروژه‌های جدید بر مبنای مطالعات فنی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست‌محیطی، پدافند غیرعامل و عدالت، بازنگری و ساماندهی تبصره‌های بودجه و نیز تغییر و بهبود ساختار کتاب بودجه شهرداری تهران اشاره کرد. با تغییرات در ساختار کتاب لایحه بودجه علاوه بر تقسیم اعتبار براساس شاخص‌ها و تدقیق واحدهای سنجش، امکان مقایسه بودجه (در یک نمای کلی) پروژه‌های سرمایه‌ای مستمر و غیرمستمر مناطق 22گانه و معاونت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها فراهم شده است. علاوه بر این بازنگری در فرم‌های بودجه سازمان‌ها و شرکت‌ها و یکپارچه‌سازی نظام کدینگ بودجه آنها با نظام بودجه‌ریزی شهرداری زمینه نظارت‌پذیری بر بودجه و ارتقای شفافیت و انضباط مالی و یکپارچه‌سازی سامانه‌های بودجه و مالی و اتصال بودجه سازمان‌ها و شرکت‌ها به بودجه عمومی شهرداری را میسر می‌کند.