گزارش
یادی از یک ملی‌گرای ضد آمریکایی
روز به وقت ظهر رسیده است و حالا تیغ آفتاب در آسمان، خودی نشان می‌دهد. بازدیدکنندگان بعد از اقامه نماز و صرف ناهار، راهی مزار دکتر یدالله سحابی یکی دیگر از مشاهیر آرمیده در آرامستان می‌شوند. مهدی معتمدی مهر، یکی از اعضای حزب نهضت آزادی ایران، این بار راوی است تا از خاطرات یک ملی‌گرای ضد آمریکایی بگوید:« دکتر یدالله سحابی همراه مهدی بازرگان و آیت‌الله سیدمحمود طالقانی نهضت آزادی ایران را تاسیس کرد. او یک سرمایه ملی بود که از وجوه مختلف می‌توان توصیفش کرد. اصلی‌ترین وجه شاید همان وجه علمی ایشان باشد که جزو نخستین‌های گروه‌های بورسیه تحصیلی بودند. دانش‌آموخته‌ای که به وطن بازگشت تا در خدمت مردم باشد. وجه آموزشی ایشان هم در تعلیم و تربیت شاگردان نخبه مشخص بود. وجه کنشگری مدنی و اجتماعی سحابی را هم می‌توان در توسعه نهادهای اجتماعی مانند راه‌اندازی انجمن، مدرسه‌سازی و تاسیس انتشارات یافت. نکته قابل تامل در روایت‌های سحابی، پیام رهبر انقلاب در پی درگذشت ایشان است که در آن نامه به فعالیت‌های مؤثر دکتر سحابی در راستای زدودن تهمت‌های ناسازگاری دین و سیاست و دین و علم اشاره داشته و ایشان را شخصیتی منصف معرفی کرده‌اند؛ شخصیتی که سال‌ها سابقه مجاهدت فرهنگی و سیاسی داشته و با وجود برخی اختلاف‌نظرها از مسیر انصاف خارج نشد.»
توبه گنده لات خیام
آخرین روایت، کنار آرامگاه حاج‌مصطفی دادکان بازگو می‌شود. روایتی که ریشه در مکتب امام‌حسین(ع) دارد. موسوی در این‌باره می‌گوید:« مصطفی دادکان، یکی از لات‌های محله خیام در دوران پهلوی اول بود. بزن بهادری که سر نترس داشت و روزش را با دعوا به شب می‌رساند. به همین‌خاطر صدایش می‌کردند مصطفی دیوانه! البته مصطفی پادگان هم لقب داشت چون حدود 9سال دوران خدمت سربازی‌اش به طول انجامید. سال‌ها گذشت تا اینکه بعد از بازگشت از سفر کربلا، آدم دیگری شد و هیئت محبان‌الزهرا(س) را راه انداخت. او همان لاتی بود که به‌خاطر شرارت‌هایش در هیئت‌های حسینی راهش نمی‌دادند اما بعد از سفر کربلا، یک شب یکی از بزرگان هیئت محل خوابی می‌بیند که در آن مصطفی، نوکر خانه امام‌حسین(ع) شده بود؛ خوابی که نقل آن در بسیاری از منبرها شهرت دارد.»
نخستین رئیس بلدیه
مزار بعدی که قرار است روایتش بازخوانی شود؛ مزار خلیل‌خان ثقفی اعلم‌الدوله، پزشکی است که به‌عنوان نخستین شهردار تهران بعد از تصویب قانون شهرداری و بلدیه، شناخته شده است. حدادی می‌گوید:«خلیل، فرزند حاج میرزا عبدالباقی اعتضاد الاطبا از رجال نامی دوره ناصری و مظفری است که درس طب قدیم و جدید در دارالفنون و فرنگ خوانده بود. او در سال1328هنگام نیابت سلطنت علی‌رضاخان عضدالملک، رئیس بلدیه تهران شد و حدود 3سال بر مسند آن نشست. اقداماتی نیز در زمان ریاستش به انجام رساند اما آنچه بیش از اقدامات منسوب به منصبش، از او نقل می‌شود، انسان‌دوستی و مهرورزی به‌ویژه در روزگار قحطی تهران نسبت به مردم تهران است.» جعفرشهیدی نیز روایت‌هایی دارد که این چنین شرح می‌دهد:« خلیل‌خان، در آرامگاه خانوادگی جوادخان سعدالدوله همان نــخست‌وزیــر محمدعلی‌شاه دفن شده است. سبقه آشنایی این دو به انجمن معرفت‌الروح ایران بازمی‌گردد که طی جلسات آن، با موضوع احضار روح، با یکـدیگر آشنا شدند.»
جایزه علامه در جیب نیازمندان
حدادی، جمعیت را بالای مزار علامه دکتر سیدجعفر شهیدی متوقف می‌کند و می‌گوید:«اینجا مزار بزرگمردی است که همه او را در پیوند با علم، ادبیات و فقه می‌شناسیم. می‌خواهم خاطره‌ای از ایشان نقل کنم تا زوایای کمتر عیان شده از شخصیت این علامه فقید را در آن نمایان کند. در زمان جنگ تحمیلی، طی مراسمی به پاس یکی از خدمات استاد شهیدی، جایزه‌ای نقدی تقدیم‌شان شد. جایزه‌ای که به گواه فرزند ایشان، آن زمان به‌شدت نیازمندش بودند اما استاد شهیدی آن مبلغ را بی‌درنگ به تعدادی از خانواده‌های نیازمند اهدا کردند. چرا که اعتقاد داشتند نیاز دیگران در اولویت است. نکته دیگر، فرزند شهید ایشان بودند که استاد هیچ‌وقت نخواستند آن را در جایی بیان کنند تا امتیاز خاصی بابت آن درنظر گرفته شود.» مزار علامه شهیدی در کنار مزار همسرشان، عالیه سعیدی (دختر استاد سیدغلامرضا سعیدی؛ مترجم و نویسنده) قرار دارد.
دایره‌المعارف مشاهیر آرامستان
حجت‌الاسلام جواد علیرضایی، تولیت آستان امامزاده عبدالله(ع) در فرصتی مناسب از تاریخچه این بقعه مبارک می‌گوید:« نسب این امامزاده واجب‌التعظیم به امام‌سجاد(ع) می‌رسد. به روایتی معتبر پیشینه بقعه داخلی آستان مربوط به دوره صفوی است. آرامگاه‌های خانوادگی واقع در محوطه و حریم آستان این امامزاده به سبک معماری دوره قاجار، پهلوی اول و دوم ساخته شده‌اند. آستان امامزاده عبدالله(ع) بقعه‌ای 4ایوانی دارد که آینه‌کاری‌های ایوان آن درسال 1362، بازسازی شد. مساحت صحن و بقعه هم پیش از این 12هزار مترمربع بود که اکنون به حدود 90هزار مترمربع افزایش یافت.» او با بیان اینکه این آرامستان در 14اردیبهشت سال 1378به ثبت ملی رسیده است ادامه می‌دهد:«با توجه به مدفون شدن مشاهیر و مفاخر بزرگی در این آرامستان، بر آن شده‌ایم تا دایره‌المعارف مشاهیر و مفاخر آرامستان را گردآوری کنیم. هم‌اکنون اقدامات مربوط به این دایرالمعارف در مراحل پایانی است. با انتشار آن می‌توان به حفظ آثار ملی و هویتی کمک شایان کرد.»
در همینه زمینه :
