موج ناآرامی در بندر گوادر

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

شهر بندری گوادر پاکستان، این روزها تقریبا در محاصره کامل نیروهای امنیتی است. این بندر که مرکز کریدور اقتصادی چین و پاکستان موسوم به «سی‌پک» (CPEC) به شمار می‌رود، طی هفته‌های اخیر، شاهد تظاهرات و تجمعات اعتراضی گسترده مردمی بوده است. اعتراض‌ها با برخورد خشونت‌آمیز پلیس همراه شده است. اگرچه خطوط تلفن وصل شده اما اینترنت پس از گذشت 50روز همچنان قطع است و در این شهر، شرایط امنیتی حکمفرماست. ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، از درگیری معترضان با نیروهای امنیتی پاکستان حکایت دارد. گوادر در شرایطی دستخوش ناآرامی‌ است که جایگاه ویژه‌ای در کریدور اقتصادی سی‌پک دارد و چین برای پیشبرد طرح بلندپروازانه اقتصادی-تجاری خود موسوم به ابتکار «کمربند و راه» روی این بندر حساب‌ ویژه‌ای باز کرده است.

ریشه اعتراض‌ها کجاست؟
ناآرامی‌ها در گوادر تقریبا از یک‌ماه پیش آغاز شد؛ زمانی که پلیس به تحصن اعتراضی جنبش موسوم به «حق دو تحریک گوادر» حمله کرده و برخی از اعضا و رهبران این گروه را بازداشت کرد. در پی این بازداشت‌ها، تظاهرات‌های گسترده در گوادر آغاز شد. گروه «حق دو تحریک گوادر» به رهبری «هدایت الرحمان» که از حمایت توده‌ مردم در این شهر برخوردار است، خواستار پایان دادن به صید ترال ماهیگیران چینی در سواحل گوادر است. او همچنین اعلام کرده که خواستار کاهش پست‌های بازرسی امنیتی در منطقه، جست‌وجو و پیگیری سرنوشت افراد گمشده در دریا و کاهش محدودیت‌های تجارت مرزی با ایران است.
مقامات محلی گوادر اگر چه تمامی این خواسته‌ها را به‌حق و واقعی می‌دانند اما تاکنون برای اجرای آنها گامی برنداشته‌اند؛ امری که باعث ایجاد نارضایتی گسترده در این منطقه شده است. آنچه بر شدت نارضایتی مردم افزوده، شکست مذاکرات اخیر با نمایندگان دولت است. هیأتی که از سوی دولت به منطقه آمده، در نهایت نتوانست گروه حق دو تحریک گوادر ‌را متقاعد کند که به اعتراض‌ها پایان دهد. هدایت الرحمان و حامیانش، اسلام‌آباد را متهم کرده‌اند که هیچ اراده جدی برای اجابت درخواست‌های آنان ندارد. پس از شکست مذاکرات بود که دولت محلی رویکرد مشت آهنین را برای پایان دادن به اعتراض‌های 2ماهه در بندر گوادر در پیش گرفت و حدود 50روز پیش به تحصن معترضان حمله کرده و تلاش کرد تا آنان را متفرق کند که به درگیری خونین میان 2طرف منجر شد.
به نوشته ماهنامه دیپلمات، در جریان این درگیری‌ها، یک مأمور پلیس کشته شده است. از آن زمان به بعد، دولت طبق بند 144قانون جزایی پاکستان، هرگونه تجمع عمومی و تحصن را در شهر گوادر به‌مدت یک‌ماه غیرقانونی اعلام کرده است.

ساکنان گوادر، بیگانه با «سی‎پک»
گوادر با بندر آب‌ عمیق خود، نقطه اتکای پروژه‌های توسعه‌ای کریدور اقتصادی پاکستان و چین است؛ تا جایی که به «نگین کریدور سی‌پک» معروف شده است. در اغلب گزارش‌‌های دولتی در پاکستان، از گوادر به‌عنوان «دبی آینده» یاد می‌شود، اما فقر روزافزون مردم این شهر، حکایت دیگری دارد. ساکنان گوادر هنوز به آب سالم و سایر امکانات اولیه زندگی دسترسی ندارند. به‌عبارت دیگر، گوادر به‌عنوان قطب اقتصادی آینده نه‌تنها نتوانسته سرنوشت مردم خود را تغییر دهد، بلکه خود نیز به منشا ناامیدی مردمی تبدیل شده که کاملا با پروژه‌های توسعه‌ای شهر بیگانه‌اند؛ پروژه‌هایی که اغلب توسط چینی‌ها یا فرماندهان نظامی دیگر ایالت‌های پاکستان اداره می‌شوند.
بدتر اینکه، ساکنان گوادر این روزها احساس می‌کنند که هویت و مالکیت آنان بر زمین‌ها و سواحل‌شان در معرض خطر است. ساکنان گوادر معتقدند که هجوم کارگران و بازرگانان با ایجاد تغییرات جمعیتی، هویت آنان را به خطر خواهد انداخت. فدراسیون اتاق‌های بازرگانی و صنعت پاکستان نیز نسبت به این مسئله ابراز نگرانی کرده و در گزارشی برآورد کرده که تعداد ساکنان چینی منطقه تا سال 2048بیش از ساکنان بومی آن خواهد بود. مجله دیپلمات می‌نویسد: «کینه‌ها و نگرانی‌های مردم گوادر که برای یک دهه در حال غلیان بوده، اکنون در قالب جنبش حق دو تحریک گوادر نمایان شده است. هدایت الرحمان سال گذشته به‌مدت 32روز تظاهرات‌های اعتراضی را رهبری کرده که در نهایت با وعده دولت مبنی بر رسیدگی به خواسته‌ها به‌طور مسالمت‌آمیز پایان یافت، اما خلف وعده دولت، بار دیگر الرحمان و حامیانش را به خیابان‌ها کشانده است. او این بار، به مسئولان هشدار داده که برای احقاق حقوق گوادر از هر ابزاری استفاده می‌کند.
هدایت الرحمان که جمعه گذشته بازداشت شده، به‌خوبی از موقعیت حساس گوادر و اهمیت این منطقه برای منافع اقتصادی چین و پاکستان آگاه است.
او بر همین اساس به مسئولان هشدار داده که پروژه‌های عمرانی کریدور سی‎پک را متوقف خواهد کرد. هدایت الرحمان به خوبی می‌‌داند که انتقاد از پروژه‌های چین، اسلام‌آباد را برای مذاکره با او تحت فشار خواهد گذاشت؛ به‌ویژه اینکه پکن بارها از اسلام‌آباد خواسته تا برای حفاظت از شهروندان چینی و منافع اقتصادی‌ این کشور که مورد حمله پراکنده شبه‌نظامیان قرار گرفته‌اند، اقدامات بیشتری انجام دهد. از همین‌رو، کارشناسان معتقدند که هدایت الرحمان هر فشار ممکنی را اعمال می‌کند تا دولت را وادار کند که به خواسته‌های مردم این منطقه تن دهد.
تهدیدهای هدایت الرحمان در شرایطی است که از مجموع پروژه‌های سی‌پک در شهر بندری گوادر تنها
3 پروژه 200میلیون دلاری به اتمام رسیده و هنوز 4 پروژه دیگر به ارزش صدها میلیون دلار در دست اجراست. ناآرامی‌های اخیر می‌تواند روند پیشرفت این پروژه‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد.

مکث
کریدور سی‎پک چیست؟
کریدور اقتصادی چین و پاکستان که با عنوان اختصاری سی پک شناخته می‌شود، پروژه دوجانبه عظیمی است که هدف آن بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقلی در پاکستان برای تقویت روابط تجاری با چین است. این پروژه در سال 2015 (1394) آغاز شد؛ زمانی که «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین و «نواز شریف» نخست‌وزیر وقت پاکستان 51توافقنامه و یادداشت تفاهم به ارزش 46میلیارد دلار امضا کردند. پکن و اسلام‌آباد در نظر دارند که با اجرایی کردن پروژه‌های سی‎پک، سیستم‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، راه‌آهن، هوایی و زیرساخت‌های انرژی پاکستان را متحول کرده و بنادر گوادر و کراچی در حاشیه اقیانوس را از مسیر زمینی به سین‌کیانگ در چین متصل کنند. این پروژه‌ها با دور زدن تنگه مالاکا و دریای چین جنوبی، زمان و هزینه حمل‌ونقل کالا و حامل‌های انرژی را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهند. کریدور سی‎پک، بخشی از ابتکار بزرگ‌تر چین با عنوان «کمربند و راه» است که پکن از سال 2013 آغاز کرده است. این ابتکار که از آن با عنوان «جاده ابریشم نوین»‌ نام برده می‌شود، چین را از یک سو به اروپا و از سوی دیگر به آفریقا متصل می‌کند و مسیرهای زمینی حمل‌‌ونقل جاده‌‌ای و ریلی و مسیرهای دریایی را شامل می‌شود.

تحلیل
گزینه‌های محدود اسلام‌آباد در گوادر

عدنان امیر، ستون‌نویس روزنامه نیکی‌آسیا: ناآرامی‌های اخیر در بندر گوادر، سرنوشت سرمایه‌گذاری عمده چین در این شهر به‌عنوان یکی از پایه‌های ابتکار «کمربند و راه» و کریدور 50میلیارد دلاری اقتصادی چین و پاکستان (سی‌پک) را تحت‌تأثیر قرار داده است. دولت پاکستان ترجیح داده که درباره شرایط امروز گوادر اظهارنظری نکند و هشدار داده که دولت محلی بلوچستان با هرگونه ناآرامی به‌شدت برخورد خواهد کرد. این در حالی است که تا همین حالا هم ناآرامی‌های سیاسی ـ اجتماعی گوادر وجهه این منطقه به‌عنوان مقصد سرمایه‌گذاری را خدشه‌دار کرده است. رویارویی خشونت‌آمیز با معترضان، ورود سرمایه‌های خارجی به منطقه را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. اسلام‌آباد مجبور است پیش از امضای قراردادهای بیشتر با پکن، با مردم گوادر مذاکره کرده و اختلافات را رفع کند. دولت پاکستان به جای استفاده از زور باید به نیازهای اساسی ساکنان گوادر پاسخ دهد.