ترور فرانسوی

فرزاد کازرونی- روزنامه‌نگار

عصر یک روز پاییزی در سال 2006، نشریه‌ای روی دکه‌های روزنامه فروشی پاریس رفت که فرانسه و جهان را درگیر موجی از اعتراضات کرد. ماجرا به انتشار تصاویری موهن از پیامبر اسلام(ص) در یک نشریه فکاهی فرانسوی با نام «شارلی ابدو» توسط کاریکاتوریست‌های این نشریه مربوط می‌شد که احساسات میلیون‌ها مسلمان در فرانسه و خارج از فرانسه را جریحه‌دار کرد. شارلی ابدو نخستین بار نبود که چنین تصاویر موهونی را منتشر می‌کرد، اما از سال 2006، انتشار تصاویر ضداسلامی در این مجله فکاهی چپگرا شدت گرفت. درهمان سال 2006نیز سردبیر شارلی ابدو به اتهام توهین نژادی به دادگاه رفت اما تبرئه شد. واکنش‌ها در فرانسه و همچنین از سوی مسلمانان در دیگر کشورهای جهان تا بدان جا زیاد شد که ژاک شیراک، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، این اقدام را به‌عنوان یک اقدام «تحریک‌آمیز» محکوم کرد، اما این واکنش الیزه از محکومیت لفظی فراتر نرفت.
در سال 2011نیز پس از آنکه شارلی ابدو کاریکاتور دیگری از پیامبر اسلام(ص) را منتشر کرد، دفترش هدف کوکتل مولوتف قرار گرفت و وب‌سایتش هک شد، اما کسی آسیب ندید. انتشار یکسری کاریکاتورهای موهن از پیامبر(ص) در سال ۲۰۱۲ نیز اعتراض‌های گسترد‌ه‌ای در کشورهای اسلامی ایجاد کرد. اوج درگیری‌های مرتبط با کاریکاتورهای موهون شارلی ابدو در سال 2015صورت گرفت و حتی پای برخی گروه‌های تروریستی مانند داعش نیز به معرکه این کاریکاتورها باز شد.
آنچه مشخص است، فعالیت شارلی ابدو در تمام این سال‌ها به ترویج نوعی خشونت کلامی منجر شده که در عمده موارد واکنش به این خشونت کلامی به خشونت فیزیکی و حتی برخی ترورها نیز کشیده شده است. در واقع، شارلی ابدو بادی را می‌کارد که در نهایت به درو کردن توفان انجامیده است؛ ازجمله حمله مرگباری که با دخالت گروه تروریستی داعش در سال 2015به قتل برخی شهروندان فرانسوی منجر شد.

شارلی ابدو، از انزوا تا انتشار 3 میلیون نسخه‌ای
برخلاف آوازه‌ای که شارلی ابدو برای خود در خارج از فرانسه دست و پا کرده، این نشریه در داخل فرانسه، مجله‌ای منزوی به‌نظر می‌رسد. این مجله برای نخستین بار با نام شارلی ابدو در دهه 1980منتشر شد. انتخاب نام شارلی ابدو اشاره‌ای کنایه‌آمیز به نام ژنرال شارل دوگل، رئیس‌جمهور وقت داشت. انتخاب این نام به دلیل درگیری‌هایی بود که قبل از آن هیأت تحریریه شارلی ابدو با دولت دوگل پیدا کرده بود. هیأت تحریریه شارلی ابدو، در 2 دهه قبل از انتخاب این نام، از سال 1960در قالب مجله‌ای به نام «هاراگیری» فعالیت داشت و یک‌بار در سال 1966به خاطر توهین به ارزش‌های ملی فرانسه و سپس در سال 1970پس از مرگ ژنرال دوگل، به دلیل توهین به او طعم تعطیلی توسط دولت را چشیده بود.
با این حال، آغاز دوباره فعالیت این نشریه با نام جدید شارلی ابدو نیز نتوانست این نشریه را چندان محبوب کند و شمارگان بسیار پایین و انتقاد مردم از کیفیت محتوا باعث نیمه‌تعطیل شدن آن شد تا اینکه از سال ۱۹۹۲ هفته‌نامه «شارلی ابدو جدید» منتشر شد. اوج شمارگان شارلی ابدو در سال 2015به 60هزار نسخه رسید، اما هر بار که جنجال بر سر کاریکاتورهای ضددینی این مجله بالا می‌گرفت، این جنجال‌ها به افزایش شمارگان آن نیز منجر می‌شد؛ ازجمله در سال 2015انتشار برخی کاریکاتورها توانست به‌صورت مقطعی تعداد شمارگان این هفته‌نامه را به  3میلیون نسخه برساند، هرچند این تعداد در نسخه‌های بعدی ثابت نماند.

دیکتاتوری شارلی
شارلی ابدو البته در کارنامه خود فقط سابقه توهین به اعتقادات اسلامی را ندارد، بلکه توهین به سایر ادیان نیز بخش دیگری از کارنامه آن است. انتشار تصاویری از شخصیت‌های مذهبی مسیحی و حضرت مریم(ع) نیز بخش دیگری از فعالیت‌های جنجالی این نشریه به شمار می‌رود. با وجود آنکه این نشریه شعار محوری خود را مخالفت با مذاهب و ادیان به‌صورت کلی بیان کرده، اما به‌نظر نمی‌رسد در این نشریه فرانسوی چندان جایی برای توهین به دین یهود وجود داشته باشد. این محدودیت بیان را در ماجرایی که در سال 2008در زمان ریاست‌جمهوری سارکوزی برای «موریس سینِ»، کاریکاتوریست معروف شارلی ابدو رخ داد، به خوبی می‌توان دید. در آن زمان موریس سینِ در کاریکاتور خود در این نشریه، تصمیم پسر سارکوزی، رئیس‌جمهور وقت فرانسه برای یهودی شدن - برای ازدواج با یک دختر ثروتمند یهودی - را سوژه خود قرار داد، اما بلافاصله از سوی جامعه یهودیان و لابی اسرائیل در فرانسه به گرایشات ضدیهودی متهم شد. در نهایت «فیلیپ وال»، سردبیر تندروی آن، کاریکاتوریست خود را مجبور به توضیح و عذرخواهی و در نهایت اخراج از نشریه کرد. موریس سینِ پس از اخراج از شارلی ابدو از سوی انجمن بین‌المللی ضد‌یهودستیزی (LICRA) به دادگاه کشیده شد.
بخشی از انتقادات از شارلی ابدو نیز متوجه آن است که تا‌کنون این مجله هیچ کاریکاتوری از هولوکاست را نشان نداده و گویی اشاره به هولوکاست و برخی مسائل مرتبط با یهودیت خط قرمز این نشریه است.

استانداردهای دوگانه
به استثنای محکومیت کلامی که در سال 2006از سوی ژاک شیراک صورت گرفت، پس از آن کلیه فعالیت‌های فکاهی شارلی ابدو علیه اعتقادات اسلامی با حمایت و دفاع تمام قد سیاستمداران فرانسوی تحت عنوان آزادی بیان صورت گرفته است. تازه‌ترین دفاع مقامات سیاسی فرانسه نیز از شارلی ابدو توسط «کاترین کولونا»، وزیرخارجه این کشور صورت گرفته که در آن با دفاع از اقدام اخیر این مجله برای انتشار کاریکاتورهایی موهن به روحانیت، انتشار این کاریکاتورها را تحت عنوان آزادی بیان بدون اشکال دانسته است. با این حال محکومیت‌هایی که این نشریه در گذشته به دلیل اهانت به ژنرال دوگل، ارزش‌های فرانسوی و در سال 2008نیز ماجرای کاریکاتور مربوط به پسر رئیس‌جمهور وقت فرانسه دریافت کرد، حکایت از آن دارد که استاندارد آزادی بیان در داخل خود فرانسه با محدودیت‌های مشخصی روبه‌روست، هرچند فرانسوی‌ها نشان داده‌اند در توهین به غیرخودی‌ها هیچ حد و مرزی را به رسمیت نمی‌شناسند.

مکث
عذرخواهی به دلیل شوخی با هولوکاست
دامنه آزادی بیان درباره هولوکاست در اروپا تا آنجا محدود است که سال 2015نشریه آلمانی «برلینر زیتونگ» به‌دلیل انتشار تصویری اشتباه از مجله شارلی ابدو عذرخواهی کرد. روزنامه برلینر زیتونگ در صفحه خود تصاویری از 5جلد شارلی ابدو را نشان داده بود که اگرچه 4جلد، تصاویر واقعی شارلی ابدو بودند، اما تصویر جلد پنجم یک تصویر ساختگی و جعلی بود که به شارلی ابدو تعلق نداشت و در آن یک یهودی ارتدوکس، مسئله هولوکاست را به شوخی گرفته بود. این نشریه آلمانی پس از انتشار این تصویر با عذرخواهی گفت که نتوانسته جعلی بودن تصویر جلد شارلی ابدو درباره هولوکاست را تشخیص دهد.

تحلیل
نقش شارلی ابدو در بازتولید افراط‌گرایی

مکس فیشر،  ستون‌نویس نیویورک‌تایمز: وقتی به کارتون‌های شارلی ابدو نگاه می‌کنی، تصویر رنگین‌پوستان و همچنین مسلمانان از هر نوع و نژاد، همواره بسیار منفی و تیره و تار است. با دیدن کاریکاتورها و جلدهای شارلی ابدو در مجموع به خواننده این پیام داده می‌شود که مسلمانان به‌طور مطلق افرادی بد، خشن و غیرمنطقی هستند. این توصیف همیشگی و یکنواخت شارلی ابدو از کلیشه‌های رایج 1.6میلیارد مسلمان جهان است. این نوع نگاه در واقع افراط‌گرایی را تقویت می‌کند، چون نژادپرستی در بد‌ترین شکل خود علیه مسلمانان ارائه می‌شود. اگرچه شارلی ابدو مدعی مقابله با افراط‌گرایی است، اما این مجله در یک نمای بزرگ‌تر، خود به تولید افراط کمک می‌کند و ما با چرخه معیوب بازتولید افراط‌گرایی روبه‌رو می‌شویم. قدرت بخشیدن به اکثریت در مقابل بخش اقلیت جامعه، به حاشیه راندن ضعیفان در یک جامعه غربی و تمسخر افراد متفاوت بخشی از نتیجه کاری است که شارلی ابدو با کاریکاتورهایش انجام می‌دهد.