چرا نهضت خانه‌سازی زمین‌گیر شد؟

همکاری نکردن شبکه بانکی در تخصیص تسهیلات موضوع قانون جهش تولید مسکن به نهضت خانه‌سازی، به‌عنوان یکی از عوامل زمین‌گیری این نهضت مطرح شده که البته بانک‌ها به بهانه‌هایی آن را رد می‌کنند؛ اما آخرین آمارهای بانک تخصصی مسکن نشان می‌دهد اگر همه بانک‌ها مانند این بانک پای‌کار می‌ماندند، مشکل تأمین مالی نهضت ملی مسکن برطرف می‌شد.به‌گزارش همشهری، برآوردها حاکی از این است که سهم بانک تخصصی مسکن از کل تسهیلات بانکی این حوزه از 34.3درصد در 9ماهه سال گذشته به بیش از 63.5درصد در 9ماهه امسال رسیده باشد. در این میان اگر سایر بانک‌ها نیز حتی با رشدی کمتر از این بانک، تسهیلات پرداختی خود به حوزه مسکن را افزایش می‌دادند، تسهیلات نهضت ملی مسکن محقق می‌شد.

چالش بازگشت سرمایه در وام مسکن
یکی از اصلی‌ترین عواملی که باعث می‌شود نظام بانکی علاقه‌ای به پرداخت تسهیلات کلان حوزه مسکن نداشته باشد، طولانی بودن دوره بازگشت این تسهیلات است که عملا به‌واسطه نرخ سود کمتر از تورم، اصل سرمایه اختصاص یافته از بانک برای پرداخت تسهیلات را نابود می‌کند. به‌عنوان‌مثال، فردی که 12سال پیش 20میلیون تومان وام مسکن از بانک دریافت کرده، در حالی حدود 50میلیون تومان به‌عنوان اصل و سود تسهیلات به بانک پرداخت کرده است که ارزش مسکن خریداری شده با آن وام 20میلیون تومانی حدود 15برابر شده و به همین نسبت از قدرت خرید سپرده‌های بانکی (به‌عنوان مبنای پرداخت تسهیلات بانکی) در بازار مسکن کاسته شده است. بر این اساس، تا مادامی که رشد نرخ تورم و قیمت مسکن در اقتصاد ایران با نرخ سود وام بانکی اختلاف مشهودی دارد، بانک‌ها ترجیح می‌دهند تسهیلات خود را به متقاضیان کوتاه‌مدت اختصاص دهند یا حتی با شیوه‌های گوناگون، این منابع را به شرکت‌ها و اشخاص زیرمجموعه و وابسته به‌خود تزریق کنند. در این شرایط، توفیق در مهار تورم و تسریع در روند ساخت‌وساز مسکن ازجمله عواملی است که باعث می‌شود بانک‌ها از پرداخت تسهیلات بلندمدت استقبال کنند چراکه بازدهی بازارهای موازی با سود بدون ریسک بانک تعدیل شده و دوره بازگشت سرمایه نیز کوتاه‌تر می‌شود.

وضعیت تحقق تسهیلات مسکن
بانک‌ها در سال نخست اجرای نهضت ملی مسکن باید حداقل 360هزار میلیارد تومان تسهیلات به حوزه مسکن پرداخت می‌کردند. حتی با فرض اینکه سایر تسهیلات حوزه مسکن نیز در قالب همین 360هزار میلیارد تومان گنجانده شود بازهم آمارهای بانکی از عدم‌تحقق بخش قابل‌توجهی از این الزام قانونی حکایت دارد. آنگونه که علی عسکری، سرپرست بانک عامل مسکن می‌گوید: در ۹ماهه سال‌جاری این بانک بیش از ۹۹هزارمیلیاردتومان تسهیلات به بخش مسکن پرداخت کرده است.  با فرض اینکه همه این تسهیلات مشارکتی به طرح‌های نهضت ملی مسکن پرداخت شده باشد، حدود 60درصد از تسهیلات پرداختی این بانک به نهضت ملی مسکن اختصاص داشته و مابقی آن در قالب تسهیلات خرید و جعاله مسکن پرداخت شده است. در آن‌سوی ماجرا، براساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، میزان پرداخت تسهیلات در نظام بانکی در 7ماهه امسال حدود 47درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. با فرض استمرار این رشد در دوره 9ماهه، برآورد می‌شود که بانک‌ها در این دوره زمانی حدود 155هزار میلیارد تومان تسهیلات به بخش مسکن پرداخت کرده باشند که در بهترین حالت، اگر سایر بانک‌ها نیز مانند بانک عامل مسکن پای‌کار می‌ماندند و 60درصد تسهیلات خود را به نهضت ملی مسکن اختصاص می‌دادند، با تزریق حدود 93هزار میلیارد تومان به نهضت ملی مسکن، یک‌چهارم تسهیلات قانونی این طرح محقق می‌شد.