2023؛ سال جهان ناامن و اقتصاد نامطمئن

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

همه‌گیری کرونا در 3سال گذشته، مهم‌ترین عامل شکل‌گیری تحولات جهانی بوده است اما امروز، این جنگ اوکراین است که به تعیین‌کننده‌ترین محرک تحولات بین‌الملل تبدیل شده است. اغلب ناظران بر این باورند که در چند ماه آینده، جهان باید همچنان با تبعات غیرقابل پیش‌بینی این درگیری بر تعاملات ژئوپلیتیک و امنیت جهانی دست و پنجه نرم کند. مبارزه برای کنترل تورم، هرج و مرج در بازار جهانی انرژی، مسیر نامشخص تعامل یا تقابل غرب با ظهور چین به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی و تشدید فجایع اقلیمی از مهم‌ترین روند‌های جهان در سال 2023 خواهد بود. همزمان همچون گذشته، در سال 2023 نیز سرنوشت جوامع در دست سیاستمداران خواهد بود؛ سیاستمدارانی که هر آنچه از بحران پیش روی ماست، حال عملکرد آن‌هاست.

معمای جنگ اوکراین

یکی از ابهامات سال 2023 میلادی، چگونگی و زمان پایان جنگ اوکراین است. برخی با اشاره به تبعات چندوجهی این جنگ ازجمله ناامنی انرژی و غذایی، تورم و رکود اقتصادی، پیش‌بینی می‌کنند که غرب در نهایت ممکن است از حمایت اوکراین خسته شود؛ امری که می‌تواند روند حمایت‌های فعلی از کی یف را عمیقاً تحت‌تأثیر خود قرار دهد. این در حالی است که با فرا رسیدن زمستان و کُند شدن روند جنگ، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، استراتژی جنگ فرسایشی را تشدید خواهد کرد و زیرساخت‌های انرژی و آب اوکراین را بیش از پیش هدف قرار خواهد داد. هم‌اکنون تصرف خرسون در جنوب اوکراین و بخش‌هایی از دونباس در شمال شرق، باعث شده که موقعیت اوکراین در جنگ تقویت شود. بر همین اساس ناظران معتقدند که گمانه زنی درباره آتش بس دائم یا موقت هنوز زود است؛ چرا که هر دو طرف احساس می‌کنند شانس برنده شدن در این میدان را دارند. اوکراین طی 3 هفته گذشته، طرح صلح 10ماده‌ای را منتشر کرد که در آن خروج روسیه از تمام مناطق اشغالی و پرداخت غرامت از سوی مسکو را خواستار شده بود که به  یک معنا به درخواست برای تسلیم شدن مسکو تلقی می‌شود. به‌نظر  می‌رسد که کلاف پیچیده جنگ اوکراین در سال 2023 نیز راه طولانی تا بازشدن دارد؛ به‌ویژه اینکه در مقابل تشدید فشارها ازجمله از سوی ولودیمیر زلینسکی، رئیس‌جمهور اوکراین برای دریافت کمک‌های تسلیحاتی و مالی بیشتر، برخی از نمایندگان کنگره آمریکا از دولت این کشور می‌خواهند که حمایت‌ها از کی‌یف را محدود کند.

تشدید تنش میان چین و غرب

تشدید تنش‌های چین و غرب می‌تواند زیربنای روابط جهانی در چند دهه آینده باشد. اختلافات اساسی بر سر تایوان، استانداردهای حوزه فناوری، قوانین تجارت و اختلافات سرزمینی چین با همسایگان در دریاهای چین جنوبی و شرقی، از مهم‌ترین اختلافات پکن و غرب به شمار می‌رود. واشنگتن علاوه بر تلاش برای محدود کردن فعالیت شرکت‌های چینی و اعمال رویه‌های تجاری سختگیرانه‌تر نسبت به پکن، متحدان خود در اروپا را برای کاستن از دامنه همکاری با چین به‌شدت تحت فشار گذاشته است. در حال حاضر به استثنای کانادا، اغلب کشورهای غربی از همکاری در حوزه فناوری با شرکت‌های چینی، ازجمله هوآوی عقب نشینی کرده‌اند. در مقابل چین نیز برای مقابله با توطئه غرب که هدفش مهار ظهور این کشور به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی است، به‌دنبال شرکای تجاری و سیاسی غیرغربی است. اما تایوان همچنان بحرانی‌ترین موضوع میان دو‌طرف است. برخی ناظران بعید می‌دانند که چین در آینده نزدیک، برای بازگرداندن این جزیره به سرزمین مادری، به اقدام نظامی دست بزند اما گروه دیگری هشدار می‌دهند که این احتمال را نباید به‌طور کلی کنار گذاشت؛ اقدامی که می‌تواند در روابط پکن با غرب، تغییرات بنیادینی ایجاد کند. روسای جمهور 2کشور در دیدار رودررویی که در حاشیه نشست گروه 20در اندونزی داشتند، بر تمایل دو طرف برای جلوگیری از وخیم‌تر شدن تنش‌ها تأکید کردند؛ حال سال جدید میلادی به ما خواهد گفت که آیا این دو قدرت جهانی خواهند توانست از تبدیل شدن رقابت به تقابل جلوگیری کنند یا خیر.

بحران جهانی اقتصاد؛ کاهش قدرت خرید

چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، گرچه مرزهای خود را باز کرده و قرنطینه‌های سفت و سخت را کنار گذاشته اما تبعات سیاست‌های کرونایی این کشور در3سال گذشته، از جمله اخلال در زنجیره تأمین، باعث خواهد شد که در ماه‌های آینده نیز موتور اقتصادی جهان به کُندی حرکت کند. در سال پیش رو، اغلب بانک‌های مرکزی در سراسر جهان با بحران چگونگی مدیریت تورم روبه‌رو خواهند بود. پاسخ مشخص به این بحران، بالا بردن نرخ بهره است تا مصرف‌کنندگان وادار شوند که استقراض و خرج کردن را تا حد ممکن کم کنند؛ اما این سیاست نیز به کاهش سرمایه‌گذاری و خرید کمتر منجر خواهد شد که به نوبه ‌خود افزایش نرخ بیکاری را به‌ دنبال خواهد داشت. تقویت دلار آمریکا نیز یکی از پیش‌بینی‌های سال 2023 است. دلار قوی به نوبه‌ خود باعث تضعیف هر چه بیشتر اقتصاد جهانی خواهد شد. افزایش هزینه‌های مو اد غذایی و ناامنی غذایی نیز یکی دیگر از تهدیدهای جهان در سال پیش رو است. در این میان، در حالی‌که کشورهای کم درآمد از افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی که بیشتر ناشی از شوک اقتصادی جنگ در اوکراین است رنج می‌برند، دولت‌های با درآمد بالا برای مقابله با بی‌ثباتی‌های اجتماعی‌، بسته‌های محرک اقتصادی را برای کمک به شهروندان و شرکت‌های خود آماده می‌کنند. نشنال اینترست می‌نویسد: 2023می‌تواند به‌معنای بحران جدی در زمینه افزایش هزینه‌های زندگی باشد. این بحران در سال 2022به اعتراض‌های گسترده اجتماعی منجر شد و این روند ادامه خواهد داشت. تقریباً هیچ راه‌حل آسانی برای حل این مشکل وجود ندارد و قدرت خرید شهروندان با نرخ ثابتی در حال کاهش است.

تشدید فجایع اقلیمی؛ 2023 گرم‌تر از قبل

موج‌های گرمایی بی‌سابقه، خشکسالی، آتش‌سوزی و سیل از جمله فجایع محیط‌زیستی بود که جهان در سال 2022 تجربه کرد؛ روندی که در سال پیش رو نیز ادامه خواهد داشت و حتی تشدید خواهد شد. سازمان جهانی هواشناسی هشدار داده که گرم‌تر شدن زمین در سال‌های آینده می‌تواند روند جهانی گرمایش زمین را به مرحله بی‌بازگشت رسانده و سال پیش رو را به گرم ترین سال تاریخ تبدیل کند؛ مگر اینکه دولت‌ها به‌ویژه در کشورهای ثروتمند به کاهش 43درصدی در انتشار گازهای گلخانه‌ای متعهد شوند. همچنین در شرایطی که بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین باعث شده تا تمام کشورهای دنیا، بیش از پیش به استفاده از انرژی‌های فسیلی روی بیاورند. اندیشیدن درباره سرمایه‌گذاری، روی انرژی‌های تجدیدپذیر به یک ضرورت تبدیل شده که البته با توجه به بحران اقتصادی فعلی چشم‌انداز چندان روشنی ندارد. به‌گفته دانشمندان، آب و هوای گرم‌تر به‌معنای خشکسالی‌ها و سیل‌های مهیب‌تر در سال 2023و همچنین تغییرات خطرناک در الگوهای بارش است که صنعت کشاورزی را در کشورهای مختلف، ازجمله پاکستان و چین به‌شدت مختل خواهد کرد. سیل‌های ویران‌کننده پاکستان در تابستان 2022، آوارگی 33میلیون نفر را به‌دنبال داشت و همین امر باعث شده تا بسیاری در مورد آغاز یک موج تازه مهاجرت در اثر بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی هشدار دهند. به نوشته اکونومیست، اغلب این مهاجران (3نفر از هر4نفر) در کشور خود از شهری به شهر دیگر جابه‌جا می‌شوند؛ موضوعی که به یکی از چالش‌های اصلی دولت‌ها در سال 2023 تبدیل خواهد شد.

سیاستمداران 2023
اردوغان؛ سال سرنوشت

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه گفت: سال 2023 نقطه عطفی در تاریخ مدرن این کشور خواهد بود. دولت ترکیه قرار است در سال پیش رو، صدمین سال تأسیس جمهوری ترکیه که توسط کمال آتاتورک بنیان گذاشته شد را  جشن بگیرد. همزمان، برخی انتخابات سرنوشت‌ساز ریاست‌جمهوری که قرار است در این سال برگزار شود را تحولی می‌دانند که می‌تواند به عمر سیاسی اردوغان پایان دهد؛ به‌ویژه اینکه برای نخستین بار در چند دهه اخیر تمام مخالفان شناخته شده او برای شکستش ائتلاف کرده‌اند. رئیس‌جمهور ترکیه در سال 2010 وعده داد که تولید ناخالص داخلی ترکیه را تا 2 هزار میلیارد دلار افزایش دهد و تا سال 2023 اقتصاد ترکیه را به یکی از 10اقتصاد برتر دنیا تبدیل کند. این کشور امروز در رده نوزدهم اقتصاد جهانی است و تولید ناخالص داخلی ترکیه نیز از 957میلیارد دلار در سال 2013به 815میلیارد دلار در 2021 رسیده است.

لولا؛ مأموریت غیرممکن

لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور چپ گرای برزیل که به اعتقاد حامیانش در انتخابات 2022 توانست به 4سال ریاست‌جمهوری «فاجعه بار» ژائیر بولسونارو، پوپولیست راست‌گرای محافظه کار پایان دهد، ماه‌های دشواری را در 2023 در پیش خواهد داشت. وضعیت امروز برزیل بسیار چالش برانگیزتر از 20سال گذشته است؛ زمانی که لولا برای نخستین بار وارد دفتر ریاست‌جمهوری شد. بولسونارو در 4سال گذشته، جنگل‌های بارانی برزیل را نابود و همه‌گیری مرگبار کرونا را یک آنفلوآنزای کوچک خواند؛ رویکردی که در نهایت باعث مرگ میلیون‌ها نفر در این کشور شد. برزیل در سال میلادی جدید، رئیس‌جمهوری خواهد داشت که برای بازسازی ویرانه به جا مانده از دولت بولسونارو، اگر نگوییم کاری ناممکن، کاری بسیار دشوار در پیش رو خواهد داشت؛ به‌ویژه اینکه او وارث اقتصادی درهم شکسته و کشوری دوپاره است؛ کشوری که طیف گسترده‌ای از رأی‌دهندگانش که همچنان حامی رئیس‌جمهور سابق هستند، به لولا هیچ اعتمادی ندارند.

سوناک؛ دولت متزلزل

پنجمین نخست‌وزیر محافظه کار انگلیس در 6 سال گذشته در شرایطی سال 2023 را آغاز می‌کند که سرنوشت دولتش نه به حمایت یا عدم‌حمایت نمایندگان حزب محافظه کار، که به شرایط آب و هوایی و سرمای زمستان امسال بستگی دارد. این روزها به‌دلیل افزایش هزینه‌های بالای زندگی و دستمزدهای پایین، طیف گسترده‌ای از کارمندان و کارگران در انگلیس ناراضی هستند و به اعتصاب‌های گسترده ای دست زده‌اند؛ اعتصاب‌هایی که از 4هفته قبل آغاز شده و قرار است طی روزهای ابتدایی سال جدید هم ادامه داشته باشد. به اعتقاد ناظران، در این شرایط اگر هوا هم در زمستان پیش رو، بیش از پیش سرد شود و کمبود و گرانی دوباره حامل‌های انرژی به مرحله بحرانی برسد، باید منتظر سقوط دولت سوناک هم بود. مجله اکونومیست نوشته موج سرما می‌تواند خاموشی‌های گسترده‌ای را در انگلیس ایجاد کند و این بحران می‌تواند به سرنگونی دولت سوناک منجر شود.

نتانیاهو؛ تسلیم تندروها

3 روز مانده به شروع سال 2023 میلادی، تندروترین کابینه سیاسی تاریخ رژیم صهیونیستی، کار خود را به رهبری نتانیاهو در تل‌آویو آغاز کرد. نتانیاهو کابینه خود را از طریق ائتلاف با احزاب به‌شدت تندرو و افراطی دست راستی تشکیل داده است. او برای لغو پرونده‌های قضایی خود به همراهی این کابینه نیاز دارد. همین وضعیت باعث شده که نتانیاهو موقعیت قدرتمندی در کابینه خود نداشته باشد و تا‌کنون تقریبا در برابر همه خواسته‌های تندروها تسلیم شده است. از سوی دیگر، خواسته‌های اعضای افراطی کابینه، ازجمله الحاق کرانه باختری به سرزمین‌های اشغالی، لغو طرح تشکیل دولت فلسطینی و اعطای آزادی عمل به نظامیان اسرائیلی در برابر فلسطینی‌ها، آن قدر جنجالی و هزینه‌ساز است که انتظار می‌رود سیاست خارجی کابینه جدید تل‌آویو حتی با متحدان غربی و آمریکایی‌اش نیز با بحران روبه‌رو شود. با توجه به مخالفت‌های داخلی و بین‌المللی به‌نظر نمی‌رسد که کابینه نتانیاهو موقعیت باثباتی در پیش داشته باشد.

عمران‌خان؛ چشم‌انتظار بازگشت به قدرت

عمران‌خان، نخست‌وزیر سابق پاکستان اگرچه یک ماه پیش کناره‌گیری خود را از صحنه سیاسی پاکستان اعلام کرد، اما در آخرین روزهای سال 2022 نشان داد که انتظار دارد تا سال 2023 بار دیگر به میدان سیاست بازگردد. او در جمع خبرنگاران گفت که انتظار دارد تا انتخابات پارلمانی زودهنگام پاکستان در ماه مارس یا آوریل 2023، یعنی 4ماه زودتر از زمان مقرر برگزار شود. وضعیت فعلی در پاکستان چندان مساعد نیست. دولت شهباز شریف با حذف یارانه گاز و برق و به دلیل افزایش نرخ تورم، محبوبیت زیادی ندارد. از سوی دیگر، حمله بی‌امان عمران‌خان به ارتش، آمریکا و سیاستمدارانی که جایگزین دولت او شده‌‌اند، مورد توجه بسیاری از پاکستانی‌ها به‌ویژه نسل جوان قرار گرفته است. در این شرایط برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی می‌تواند ورود خان به سیاست را جلو بیندازد؛ البته اگر روند وقایع در کشور بحران‌زده پاکستان به سمت حذف فیزیکی آقای خان نرود. هرچه باشد او به تازگی از یک سوءقصد جان سالم به در برده است.