کارنامه دیپلماسی در 2023

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

عضویت رسمی ایران در گروه «بریکس» از نخستین روز سال میلادی جدید (11دی‌ماه1402) همراه با 4کشور دیگر (عربستان، امارات، اتیوپی و مصر) آغاز شد تا دریچه‌های نوینی پیش‌روی نقش‌آفرینی منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری ‌اسلامی ایران گشوده شود. اگرچه پیش از این در نخستین روزهای شهریور ماه1402، مقام‌های آفریقای‌ جنوبی به‌ عنوان رئیس دوره‌ای «بریکس»، از قبول عضویت ایران و 4کشور دیگر در این گروه خبر داده بود، اما این عضویت از روز دوشنبه به‌صورت رسمی آغاز شد. این عضویت درحالی ‌است که طی سال گذشته میلادی، تهران گام‌های قابل‌توجهی به‌منظور نقش‌آفرینی متوازن در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی برداشت‌ و با پیگیری رهیافت «موازنه نرم» در تعاملات بین‌المللی، موفق شد‌ بازدارندگی مؤثری را در مقابل روندها و رویکردهای هژمونیک غربی ایجاد کند؛ راهبردی که در ادامه به بررسی نمودهای مختلفی از آن می‌پردازیم.

فصل جدید مناسبات ایرانی – عربی  
نخستین ماه‌های سال2023 میلادی در شرایطی آغاز شد که تهران با درپیش گرفتن رویکردهای همگرایانه در مناسبات منطقه‌ای، به ‌ویژه با دولت‌های عربی، چشم‌انداز تازه‌ای پیش‌روی تحولات این حوزه ترسیم کرد. در نوزدهمین روز اسفندماه1401 بود که تهران و ریاض، پس ‌از چند دور مذاکرات امنیتی محرمانه، به توافقی راهبردی به ‌منظور احیای روابط دوجانبه، آن ‌هم پس از فاصله‌ای 7ساله دست یافتند.

  گام بلند عضویت در شانگهای
سیزدهمین روز تیرماه1402 بود که عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای به‌صورت رسمی اعلام و گام دیگری در راستای متوازن‌سازی سیاست ‌خارجی جمهوری ‌اسلامی برداشته شد. اگرچه پیش ‌از آن در شهریور ماه1400 موضوع عضویت دائم ایران در این سازمان مهم منطقه‌ای به تأیید 8عضو دیگر رسیده بود، تکمیل این فرایند تا اعلام رسمی آن، حدود 2 سال به‌ طول انجامید.

  ایران در جمع قدرت‌های نوظهور   
از نخستین روز سال جدید میلادی، عضویت ایران در گروه «بریکس» به‌صورت رسمی آغاز شد تا با پیوستن جمهوری‌اسلامی به جمع اقتصادهای نوظهور جهان، فصل نوینی در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تهران رقم بخورد. با توجه به اینکه «بریکس» رویکردهای چندجانبه‌گرایانه جهانی را به‌عنوان اولویت راهبردی خود انتخاب کرده ‌است، پیوستن ایران به جمع این کشورها، فرصت‌ها و مزیت‌های سیاسی – اقتصادی گسترده‌ای را پیش روی تهران قرار داده ‌است.

دستاورد بزرگ در اوراسیا
اتخاذ رویکردهای منطقه‌گرایانه از سوی دولت ‌سیزدهم با دستاوردهای قابل‌توجهی در حوزه اوراسیا همراه بوده ‌است. با توجه به چنین رویکردهایی هم بود که در ادامه گام‌های برداشته شده به‌منظور توسعه مناسبات با کشورهای این حوزه، در چهارمین روز دی‌ماه1402، مقام‌های ایران، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و ارمنستان در سن‌پترزبورگ موافقت‌نامه تجارت آزاد امضا کردند؛ موافقت‌نامه‌ای که براساس آن، طرفین، تعرفه‌ها را برای ۸۷درصد اقلام کالایی در مبادلات تجاری خود «به‌صورت کامل» حذف خواهند کرد.

نقش ایران در ثبات قفقاز جنوبی   
قفقاز جنوبی از دیگر حوزه‌های نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران طی سال ‌گذشته میلادی بوده‌ است؛ حوزه‌ای که به‌دنبال جنگ ‌ قره‌باغ میان جمهوری‌ آذربایجان و ارمنستان، سال‌های پرمناقشه‌ای را پشت ‌سر گذاشته ‌است.
درشرایطی که نقش ثبات‌زدای نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی به‌عنوان تهدیدی فرا روی منافع ملی و منطقه‌ای ایران تلقی می‌شد، اکنون با رایزنی‌های تهران با طرف‌های درگیر و دیگر ضامن‌های روند صلح، تحولات در مسیر ثبات پایدار قرار گرفته ‌است.

  افق‌ تازه همگرایی اسلامی  
کارشناسان معتقدند 7اکتبر2023 را باید سرآغاز فصل نوینی از تحولات در خاورمیانه به‌حساب آورد؛ تحولاتی که با نقش‌آفرینی فعالانه ایران به‌منظور ائتلاف‌سازی علیه رژیم صهیونیستی، افق تازه‌ای را پیش‌روی همگرایی دولت‌های اسلامی پدید آورده‌ است. اگرچه تا پیش ‌از این، محور غربی – صهیونیستی پیشبرد پروژه عادی‌سازی روابط تل‌آویو با دولت‌های اسلامی را پیش می‌بردند، اکنون اما تحولات، روند معکوس به ‌خود گرفته و جمهوری ‌اسلامی به‌عنوان محور همگرایی اسلامی علیه رژیم صهیونیستی درحال نقش‌آفرینی است.

درخشش محور مقاومت  
آنچه این روزها توجه کارشناسان غربی را به‌ خود جلب کرده، پویایی در رویکرد گروه‌های فعال در محور مقاومت در زمینه حمایت از مردم مظلوم فلسطین و غزه است. هراس این روزهای محور آمریکایی – صهیونیستی از گروه‌های مقاومت در یمن، لبنان، عراق، سوریه و همچنین غزه بیش ‌از هرچیز نشان‌دهنده به ثمر نشستن سیاستگذاری‌های جمهوری ‌اسلامی در قبال تحولات محور مقاومت و تأثیرگذاری معنوی در این حوزه است. همین موضوع هم زمینه‌ساز فرافکنی محور غربی درباره نقش ایران در فعالیت‌های محور مقاومت شده ‌است.