یادداشت
تأثیر آلاینده‌ها بر سلامت شهروندان
سیدمحمد مهدی میرزایی قمی*
پدیده آلودگی هوا ناشی از آلاینده‌های متعدد است و هر یک براساس منبع و اثرات مخربی که روی سلامت مردم و محیط‌زیست دارند، دسته‌بندی می‌شوند. سیدمهدی میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران برای آشنایی بیشتر شهروندان با دسته‌بندی‌های آلاینده‌های پایتخت مباحثی را در قالب یادداشت مطرح کرده است که باتوجه به گستردگی موارد مطرح شده در 2 قسمت منتشر می‌شود که در ادامه، قسمت اول را می‌خوانید.
تعریف آلودگی هوا
آلودگی هوا عبارت است از وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز و تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به مقدار و در زمانی‌که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر بیندازد و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد. آلاینده‌های هوا از نظر منشأ و اثرات بهداشتی، بسیار متعدد بوده و بررسی تمامی آنها عملا غیر ممکن است. بنابراین عموما گروهی از آلاینده‌های هوا به نام آلاینده‌های معیار شامل منواکسید کربن (CO)، ازن (O3)، ذرات معلق (PM10-PM2.5)، دی اکسید نیتروژن (NO2) و دی‌اکسید گوگرد (SO2)، با توجه به اثرات بهداشتی و گستردگی منابع انتشار آنها در اندازه‌گیری‌های مداوم مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
معرفی آلاینده‌های معیار، منابع انتشار و اثرات بهداشتی
1 ذرات معلق
ذرات معلق شامل مخلوطی از ذرات جامد و قطرات مایع در هواست که بیشتر با توجه به اندازه، طبقه‌بندی شده است و می‌تواند به‌طور مستقیم منتشر شده (ذرات اولیه) و یا بر اثر واکنش‌های فتوشیمیایی در جو تشکل شود (ذرات ثانویه).
تقسیم‌بندی ذرات معلق
TSP / ذرات بزرگ با قطر کمتر از 50میکرومتر (μm) به‌عنوان کل ذرات معلق (TSP) طبقه‌بندی می‌شوند. این سایز از ذرات معمولا در هوا و به‌ویژه در نقاط گرم و خشک وجود داشته و بدون ایجاد موارد حاد بهداشتی، موجب کاهش میدان دید میگردد.
PM10 / متشکل از ذرات معلق کمتر از 10میکرومتر (در حدود یک هفتم قطر یک تار موی انسان) هستند. این ذرات که یکی از آلاینده‌های معیار به شمار می‌رود، می‌تواند ناشی از احتراق سوخت دیزل، پروسه‌های مختلف صنعتی و نیروگاهی، اجاق چوبی و شومینه، فعالیت‌های کشاورزی و جنگلداری، گردوغبار جاده و آتش‌سوزی جنگل‌ها باشد. غلظت این آلاینده با گسترش خشکسالی و وقوع توفان‌های گردوغبار، افزایش می‌یابد.
PM2.5 / ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون، مهم‌ترین آلاینده شهر تهران بوده و به‌طور مستقیم از ذرات اولیه و یا از طریق واکنش‌های ثانویه گازهای SO2، VOC، NOx ناشی از نیروگاه‌ها، وسایل نقلیه موتوری مجهز به موتور دیزل و خودروهای کاربراتوری، تجهیزات صنعتی و انواع دیگر منابع احتراق، منتشر می‌شود.
PM1 / ذرات با قطر کمتر از یک میکرون، شامل ذرات بسیار ریز ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی، گرد و خاک، پخت‌وپز و سایر منابع هستند که ویروس‌ها و باکتری‌ها نیز در این طبقه‌بندی قرار دارند. این ذرات به‌دلیل اندازه بسیار ریز و جذب مستقیم و آسان از طریق ریه و ورود به جریان خون، آسیب‌رسان‌ترین گروه ذرات معلق هستند.
اثرات
ذرات معلق بر دستگاه تنفسی و سیستم ایمنی ریه‌ها اثر گذاشته و سبب تشدید بیماریهای تنفسی، قلبی و عروقی می‌شود. اندازه ذرات، عامل اصلی در تعیین ورود ذرات به قسمت‌های مختلف ریه‌ها و عمق نفوذ ذرات است. ذرات معلق علت اصلی کاهش دید بوده و بر اکوسیستم‌های گیاهی، رنگ، مصالح ساختمانی و سطوح آسیب می‌رساند.
جمعیت در معرض خطر
تمامی افراد جامعه به‌ویژه افراد مبتلا به بیماریهای قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان در معرض خطر ذرات معلق ریز، خصوصا ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5میکرون هستند.
آلاینده‌های گازی
آلاینده ازن (O3)/ برخلاف سطوح بالای جو که وجود گاز ازن در آن ضروری است، ازن در سطح زمین به‌عنوان یک آلاینده عمل نموده و توسط واکنش‌های مربوط به اکسیدهای نیتروژن (NOX)، ترکیبات آلی فرار (VOCs) و یا هیدروکربن‌ها در حضور نور خورشید ایجاد شده و به‌عنوان آلاینده ثانویه محسوب می‌شود. این گاز در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از آلاینده‌های مهم شهر تهران مطرح شده و بیشترین غلظت آن در ماه‌های گرم سال و به‌ویژه در ساعات آفتابی بعدازظهر تولید و منتشر می‌شود.
منابع/ منابع اصلی انتشار این آلاینده، NOX و VOCs خروجی از اگزوز خودروها، انتشارات ناشی از تأسیسات صنعتی، نیروگاه‌ها، بخارات بنزین و حلال‌های شیمیایی هستند.
اثرات/ آلاینده ازن، باعث تحریک مجاری تنفسی و کاهش عملکرد ریه، تشدید آسم و بیماریهای مزمن ریه مانند آمفیزم، برونشیت، التهاب و آسیب به سلول‌های پوشاننده جدار داخلی ریه‌ها می‌شود. سایر اثرات شامل افزایش مبتلایان به بیماریهای سیستم تنفسی با علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، سوزش گلو و سرفه است. O3 همچنین بر پوشش‌های گیاهی و اکوسیستم جنگل‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
جمعیت در معرض خطر/ مهم‌ترین گروه در معرض خطر، افراد مبتلا به بیماریهای تنفسی، کودکان و بزرگسالان با فعالیت طولانی‌مدت در خارج از منزل هستند.
* مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران
در همینه زمینه :
