اتوبوس،واجب‌تر از ‌نان شب برای تهران

زینب زینال‌زاده- روزنامه‌نگار

اتوبوس‌های دوکابینه‌ پشت سر هم قطار شده‌اند و مسافران داخل ایستگاه دائم سرخم می‌کنند و چشم ‌می‌اندازند که سرانجام چه زمانی آقای راننده، اتوبوس را حرکت می‌دهد و درها را باز می‌کند تا سوار شوند. سرانجام هم اتوبوس می‌رسد، مسافران اغلب مجبور می‌شوند با فشار یکدیگر، جایی باز کنند و سوار بی‌آرتی شوند. قاعدتا در ساعات پیک‌ ترددی روز هم عده‌ای که زورشان نمی‌رسد، بیرون از اتوبوس می‌مانند و آنقدر صبر می‌کنند تا اتوبوسی خالی سر برسد. گاهی هم قضیه جالب‌تر می‌شود؛ آن هنگام که مسافران انگشت‌شمار ایستگاهی درحالی به‌راحتی سوار اتوبوس می‌شوند که جمعیت منتظر در ایستگاه روبه‌رویی، برای رسیدن اتوبوس سماق می‌مکند. دست آخر هم اگرچه چند اتوبوس باهم سر می‌رسند اما همگی پر از مسافر هستند و بازهم عده‌ای از مسافران ایستگاه شلوغ، از قافله جا می‌مانند.  واقعیت آن است که بی‌مهری‌ها در اواخر دهه 90آنقدر شامل حال شبکه اتوبوسرانی شهر تهران شده که طی 5-4 سال اخیر خطوط بی‌آرتی (Bus rapid transit، شبکه حمل‌ونقل پرسرعت اتوبوسرانی) کارکرد اصلی خودشان را از دست بدهند. به اعتقاد برخی، روی تعدادی از این خطوط دیگر نمی‌توان برچسب بی‌آرتی و پرسرعت را زد. این ماحصل بی‌توجهی 3دولت پیشین (دهم، یازدهم و دوازدهم) و مدیریت قبلی شهر تهران به این نیاز واجب‌تر از نان شب پایتخت است. حالا همه بار روی دوش مدیریت ششم شهر تهران و دولت سیزدهم افتاده و تاکنون می‌توان کارنامه به جای مانده یکساله در این زمینه را - بدون هیچ‌گونه سوگیری- مثبت ارزیابی کرد. نشان به آن نشان که همین امسال پس از 12سال، 250اتوبوس تازه‌نفس و بالای 500دستگاه اتوبوس اورهال شده (بازسازی اساسی شده) وارد ناوگان شده‌اند. جدا از این طی روزهای آینده هم 100دستگاه اتوبوس نو به خطوط اضافه می‌شوند. همچنین شهرداری تهران با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، کار تولید و مونتاژ اتوبوس‌های برقی و بازسازی اساسی تعدادی اتوبوس زمینگیر شده دیگر را هم پیش می‌برد.

از مشکلات فعلی تا مدیریت سفر
به هر ترتیب ناوگان حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه اتوبوسرانی با مشکلات متعددی مواجه است و این روزها مسئولان از کمبود و فرسودگی اتوبوس‌ها سخن می‌گویند. براساس مشاهدات میدانی خبرنگار همشهری، مسافران نه‌تنها از کمبود و فرسودگی ناوگان اتوبوسرانی گلایه دارند بلکه نبود دستگیره داخل اتوبوس‌ها، مدیریت نامناسب خطوط به‌ویژه خطوط بی‌آرتی و نصب استیکرهای تبلیغاتی روی شیشه اتوبوس‌ها، سبب نارضایتی مسافران از این ناوگان شده است.

اتوبوسرانی، نیازمند مدیریت علمی است
مهرداد تقی‌زاده ،کارشناس حمل‌ونقل: مدیریت ناوگان و خطوط اتوبوسرانی، کار تخصصی و علمی است که متأسفانه این موضوع موردتوجه قرار نمی‌گیرد. حدود 10 تا 15سال پیش شهرداری کلانشهرها نشست برگزار می‌کردند و کارشناسان این حوزه (ناوگان اتوبوسرانی) مباحثی درخصوص مدیریت برنامه‌ریزی، نحوه تخصیص ناوگان به خطوط و نحوه تخصیص راننده به اتوبوس‌ها، مطرح و برای هر یک مدل‌های خاص و علمی ارائه می‌شد. در واقع انجام این  سه مقوله سبب استفاده بهینه از ظرفیت‌های اتوبوسرانی می‌شود. در کشورهای پیشرفته ساعات متغیری برای اتوبوس‌ها پیش‌بینی‌شده است که منجر به کاهش سرفاصله اتوبوس و جلوگیری از هدررفت وقت مسافران در ایستگاه‌ها می‌شود. یعنی اینکه برنامه‌ریزی‌ها به‌نحوی است که نه اتوبوس خالی در ایستگاه معطل می‌ماند و نه مسافران. این موضوع اصلا ارتباطی با تعداد ناوگان ندارد و با این رویکرد می‌توان از ناوگان کم و فرسوده هم استفاده بهینه کرد. این روزها مدام گفته می‌شود که ناوگان اتوبوسرانی فرسوده است و اعتبار کافی برای خرید اتوبوس‌های نو وجود ندارد. نکته قابل‌تأمل این است که مشکل تنها  با خرید ناوگان حل نمی‌شود. چرا که اگر مدیریت علمی وجود نداشته باشد هر چه ناوگان توسعه یابد بازهم خدمت‌رسانی مطلوب نخواهد بود. پس در شرایط کنونی می‌توان با مدیریت علمی و تخصصی از همین ناوگان فرسوده بهترین بهره‌برداری را داشت. این یک فرضیه یا نظریه نیست. بلکه پاورپوینتی با تمام جزئیات تهیه شده با عنوان «چگونه قبل از خرید اتوبوس می‌توان ظرفیت اتوبوسرانی شهر را حداقل 20درصد افزایش داد» که مدیریت شهری با عمل به راهکارهای ارائه شده توسط متخصصان حوزه حمل‌ونقل به‌ویژه ناوگان اتوبوسرانی می‌تواند از چالش موجود رهایی یابد.

 استیکرهای تبلیغاتی مزاحم
برخلاف مترو، سیستم صوتی اعلام ایستگاه در تمام خطوط اتوبوسرانی و اتوبوس‌ها فعال نیست و مسافران ناگزیر هستند برای رسیدن به مقصد، نام ایستگاه‌ها را رصد کنند. برخی هم که سواد ندارند المان و ساختمانی را در ایستگاه‌ها نشانه‌گذاری کرده‌اند. نصب بخشی از برچسب‌ها روی شیشه اتوبوس‌ها مسافران را با چالش مواجه کرده و خواستار برچیدن آنها از روی پنجره‌ها هستند.

 ناپدیدشدن دستگیره‌ها زیر سایه کرونا
قبل از کرونا در تمامی اتوبوس‌ها دستگیره وجود داشت و همین امر سبب می‌شد تا مسافران از تمام ظرفیت و فضای داخلی آن استفاده کنند؛ اما با شیوع کووید-19 براساس پروتکل ستاد ملی مقابله با کرونا، برای گسسته شدن زنجیره انتقال، دستگیره‌ها باز شدند. در دوران کرونا به‌دلیل مجازی‌شدن مراکز علمی و آموزشی و دورکاری کارمندان، تعداد مسافران کاهش یافت و نبود این دستگیره‌ها هم مشکلی ایجاد نمی‌کرد. حالا با فروکش‌کردن کرونا و لغو دورکاری‌ها و حضوری شدن مراکز علمی و آموزشی، تعداد مسافران افزایش‌یافته و نصب مجدد دستگیره‌ها ضرورت دارد. چرا که میله‌های نصب شده در اتوبوس‌ها حداقل 2 متر ارتفاع دارند و باتوجه‌به میانگین قد خانم‌ها 165 و آقایان 175، گرفتن آنها برای مسافران سخت است. همین امر سبب تجمع مسافران در یک نقطه (مقابل درب ورودی اتوبوس) و ایجاد نزاع و درگیری می‌شود.