شرط تحقق «محاربه» قتل یا جرح نیست

قوه قضاییه با صدور بیانیه‌ای، شرایط جرم «محاربه» را تشریح کرد؛ موضوعی حقوقی که در روزهای اخیر بحث‌های دنباله‌داری را در محافل رسانه‌ای و سیاسی کشور به‌دنبال داشته‌است و برخی بر این اعتقاد بودند که صدور اعدام در پرونده‌های اخیر حکم سنگینی بوده‌ و ابهام‌هایی در این زمینه وجود دارد. به‌گزارش همشهری، پس از اجرای حکم اعدام محسن شکاری، یکی از متهمان حوادث‌اخیر، ذیل جرم «محاربه»، از یک‌سو جریان‌های معاند و برخی دولت‌های غربی تلاش کردند اجرای قانون را «نقض حقوق‌بشر» در ایران جلوه دهند و ازسوی دیگر برخی چهره‌ها و کارشناسان با طرح شبهه‌هایی، مجازات اعدام در این پرونده را با این استدلال که «متهم فردی را به قتل نرسانده یا فقط به قصد ترساندن مأموران اقدام کرده؛ نه مردم» نفی کردند. اکنون اما روابط‌عمومی قوه قضاییه با صدور بیانیه‌ای به اظهارنظرهای انجام‌شده در این زمینه واکنش نشان داد و تأکید کرد که براساس قانون، شرط تحقق «محاربه»، قتل یا جرح نیست.

تکلیف قضات
1 در بیانیه روابط‌عمومی قوه قضاییه با استناد به اصل سی‌وششم قانون اساسی مبنی بر اینکه «حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.» عنوان شده‌است: «ماده۲ قانون مجازات‌اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مقرر می‌دارد: هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده‌است، جرم محسوب می‌شود.» بنابراین در قانون اسلامی و قانون مجازات اسلامی، اصل قانونی بودن جرم و مجازات به رسمیت شناخته شده و براساس اصل۱۶۷ قانون‌اساسی: «قضات مکلف‌اند حکم هر دعوا را در قوانین مدون بیابند و اگر نیابند با استناد به منابع معتبر اسلامی با فتاوی معتبر حکم قضیه را صادر کنند و نمی‌توانند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزند.» در مانحن‌فیه قانون مجازات اسلامی حکم محاربه و مجازات آن را صریحاً بیان کرده‌است؛ بنابراین قضات رسیدگی‌کننده موظف به عمل به قانون هستند.

کشیدن سلاح
2 رکن مادی جرم «محاربه»، کشیدن سلاح یعنی آشکار کردن اسلحه است؛ مشروط به آنکه اولاً کشیدن سلاح به قصد جان یا مال یا ناموس مردم یا ارعاب و ترساندن مردم باشد و ثانیاً موجب ناامنی در محیط شود و به موجب ماده ۲۷۹، فعلیت یافتن جرح یا قتل، شرط تحقق محاربه نیست؛ بنابراین براساس این ماده، اگر فردی بی‌آنکه قصد جان، مال یا ناموس مردم را داشته باشد یا بدون قصد ارعاب آنها اسلحه بکشد، مشمول محاربه نخواهد بود و همچنین اگر با مقاصد مذکور اسلحه بکشد، اما موجب ناامنی محیط نشود، محاربه صدق نمی‌کند، قسمت دوم ماده ۲۷۹ به روشنی این معنا را بیان می‌کند.

شرایط تحقق جرم
3 شرایط، عناصر، مجازات و شقوق مختلف جرم محاربه در ماده ۲۷۹ به بعد قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده‌است. این ماده می‌گوید: «محاربه ‌عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنهاست؛ به‌نحوی که موجب ناامنی در محیط شود. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به‌سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز اگر کسی روی مردم سلاح بکشد، اما در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود.»

جنبه روانی جرم
4 از منظر رکن روانی جرم، برای تحقق محاربه سوءنیت عام، یعنی همان عمد در کشیدن اسلحه و قصد او در ارتکاب رفتار مجرمانه ضروری است. همچنین وجود قصد خاص یعنی کشیدن اسلحه به قصد جان یا مال یا ناموس مردم یا ترساندن آنها ضرورت دارد. علاوه بر آن، اقدام مرتکب باید موجب ناامنی در محیط شود. ماده ۱۴۴ قانون مجازات اسلامی می‌گوید: «در تحقق جرائم عمدی علاوه بر علم مرتکب به موضوع جرم، باید قصد او در ارتکاب رفتار مجرمانه احراز شود. در جرائمی که وقوع آنها براساس قانون منوط به تحقق نتیجه است، قصد نتیجه یا علم به وقوع آن نیز باید محرز شود.»

علم قاضی
5 احراز علم، قصد خاص یا قصد نتیجه یا علم مرتکب به حصول نتیجه امری قضایی است و قاضی از مجموعه اقدام‌ها و رفتارهای مرتکب و اوضاع و احوال حاکم بر قضیه، می‌تواند این امور را احراز کند.

معنی «سلاح»
6 کلمه «سلاح» در ماده۲۷۹ قانون مجازات اسلامی شامل اسلحه سرد و گرم است؛ ماده ۶۱۷ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) می‌گوید: «هرکس به‌وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر به قدرت‌نمایی کند یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد یا با کسی گلاویز شود، درصورتی‌که از مصادیق محارب نباشد، به حبس از 6ماه تا 2سال و تا ۷۴ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» در تبصره الحاقی به ماده ۶۵۱ قانون تعزیرات نیز اسلحه سرد از قبیل قمه، شمشیر، کارد، چاقو، پنجه‌بوکس و اسلحه سرد جنگی مانند کاردهای سنگری مشمول عنوان «سلاح» قرار گرفته‌اند؛ لذا نوع اسلحه به‌کار رفته ازسوی محارب موضوعیت ندارد و می‌تواند هریک از مصادیق مذکور باشد.

شرایط ارتکاب جرم
7 در ماده ۲۷۹قانون مجازات اسلامی تفاوتی بین ارتکاب جرم در روز و شب یا داخل شهر یا روستا و بیرون از آن وجود ندارد.

مجازات محارب
8 در ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی درباره مجازات محارب مقرر می‌دارد: «حد محاربه یکی از 4مجازات عنوان شده‌است» و در ماده ۲۸۳ قانون مجازات اسلامی به صراحت مقرر می‌دارد: «انتخاب هریک از امور چهارگانه مذکور در ماده ۲۸۲ به اختیار قاضی است.»

شرط تحقق محاربه
9 شرط تحقق محاربه قتل یا جرح نیست و مجازات محارب هم یکی از موارد چهارگانه در ماده ۲۸۳ و انتخاب آن ‌هم به اختیار قاضی رسیدگی‌کننده است.