طلوع فوتبال از مغرب

بهنام سلطانی

تا قبل از شروع جام جهانی قطر، بیشتر مردم دنیا به‌خصوص جهانگردها مراکش را به‌عنوان یک مقصد گردشگری ایده‌آل که بناهای تاریخی معروفی دارد، می‌شناختند. اما فوتبالیست‌های این کشور آفریقایی در جام‌جهانی 2022چنان درخشان ظاهر شدند که حالا همه جا صحبت از تیم ملی فوتبال مراکش است. مراکش نخستین تیم تاریخ آفریقاست که به جمع چهار تیم پایانی جام‌جهانی 2022راه پیدا کرده و این اتفاق برای آشنایی بیشتر با این کشور فرصت مناسبی است. مراکشی‌ها در طول تاریخ بارها مورد هجوم استعمارگران اسپانیایی و پرتغالی قرار گرفته‌اند، اما با حذف این دو تیم از جام جهانی قطر انتقام سختی از آنها گرفتند و نام کشورشان را بر سر زبان‌ها انداختند. شاید دولتمردان مراکشی با صرف صدها میلیون دلار هم نمی‌توانستند فرهنگ و پیشینه کشورشان را این چنین در دنیا مطرح کنند اما این معجزه فوتبال است.

شاخ به شاخ با اروپا
مراکش نزدیک‌ترین کشور شمال آفریقا به اروپاست اما این همجواری در طول تاریخ برای مردم این سرزمین چیزی جز دردسر نداشته. داستان عبور از شمال آفریقا به قصد تصرف پرتغال و اسپانیا و روم از دوره باستان شروع شده که هانیبال، یکی از سرداران معروف آن دوره تاریخی از شمال آفریقا عبور می‌کند تا از مسیر کوه‌های آلپ به اروپا برود و رومی‌ها را شکست بدهد. پرتغال و اسپانیا در جنوب اروپا و به لحاظ جغرافیایی درست در نقطه مقابل شمال آفریقا قرار دارند. منطقه‌ای از اروپا که پرتغال و اسپانیا در آن قرار دارند به جزیره ایبری معروف شده که در گذشته دور مسلمانان به آن آندلس می‌گفتند. طارق بن‌زیاد، والی طنجه که یکی از شهرهای مهم مراکش بود، در سال‌711میلادی با 7هزار سرباز و از طریق تنگه جبل‌الطارق وارد این منطقه شد و باعث شد مسلمان‌ها 8قرن بر بخش‌هایی از آندلس حکومت کنند. پرتغال در آن روزگار در تصرف مسلمانان بود و به‌عنوان منطقه‌ای در غرب آندلس و با نام الغرب شناخته می‌شد. منطقه الغرب تا پایان خلافت امویان پابرجا بود، اما پس از فروپاشی حکومت بنی‌امیه به چند کشور مستقل تقسیم شد. داستان جنگ مسلمانان با اروپایی‌ها به همین جا ختم نمی‌شود. بعد از تقسیم منطقه الغرب بود که مراکشی‌ها بر جنوب پرتغال مسلط شدند اما پرتغالی‌ها در سال‌1147میلادی ابتدا کنترل لیسبون را در دست گرفتند و در سال1294منطقه فارو را اشغال کردند تا عملاً کشوری به نام پرتغال استقلال پیدا کند و به‌طور مستقیم وارد جنگ با مراکشی‌ها شدند.


همدستی استعمارگران
پرتغالی‌ها بعد از فتح لیسبون و فارو با اسپانیایی‌ها هم‌دست شدند تا به‌طور کامل بر منطقه ایبری تسلط پیدا کنند. آنها در سال‌1496میلادی و همسو با پادشاه اسپانیا، اقلیت‌های یهودی و مسلمان را به تغییر مذهب یا ترک این منطقه وادار کردند و در نتیجه بسیاری از مسلمانان به مراکش رفتند یا به بخش‌های دیگری از شمال آفریقا کوچ کردند. مسلمانان، منطقه ایبری یا همان آندلس را ترک کردند، اما بناهای تاریخی عظیمی از آن دوره به جا مانده که هنوز جزو دیدنی‌های اسپانیا و پرتغال به‌حساب می‌آید. یکی دیگر از جنگ‌هایی که بین پرتغال و مراکش درگرفت به سال‌1578بر می‌گردد که پرتغالی‌ها یکی از سخت‌ترین شکست‌های نظامی‌شان در دوران استعمار را متحمل شدند. ماجرا از این قرار است که «ابوعبدالله محمد دوم»، پادشاه مخلوع مراکش با کمک «سباستین»، پادشاه پرتغال می‌خواست با تصرف شهر طنجه، «عبدالمالک»، سلطان جدید مراکش را از قدرت خلع کند اما هر 3پادشاه در این جنگ جان باختند. اشتباه محاسباتی پرتغالی‌ها برای آنها گران تمام شد؛ چون سباستین وارثی نداشت و بعد از مرگ او پادشاهی پرتغال به‌مدت 60سال تحت کنترل پادشاهی اسپانیا درآمد. پرتغال همه پایگاه‌هایش در مراکش را یکی پس از دیگری از دست داد و در سال1774میلادی مجبور شد با مراکش قرارداد صلح امضا کند.

زخم جنگ
مراکشی‌ها قرار‌گرفتن در شمال‌آفریقا را جبر تاریخی می‌دانند و معتقدند که اگر این جبر تاریخی نبود، بعد از فائق‌آمدن بر پرتغال و اسپانیا در تیررس فرانسوی‌ها قرار نمی‌گرفتند. فرانسوی‌ها در سال‌1912میلادی بخش عظیمی از مراکش را اشغال کردند اما مردم مراکش به رهبری عبدالکریم خطاب علیه استعمار فرانسه به پا‌خاستند. مبارزات مردمی که از سال‌1927شکل گرفته بود در سال‌1956به ثمر رسید و مراکش به‌طور رسمی استقلال پیدا کرد. جنگ‌های خونین بین مراکشی‌ها با استعمارگران اروپایی در نهایت به پایان رسید، اما آثار آن هنوز پابرجا مانده است. به‌طور مثال اسپانیا، دو شهر بندری سبته و ملیله مراکش را در حاکمیت خود دارد که همین موضوع باعث شده تا مراکشی‌ها کمترین سهم را در کنترل تنگه مهم و راهبردی جبل‌الطارق داشته باشند. این تنگه، دریای مدیترانه را به اقیانوس اطلس وصل می‌کند و در دو‌طرف آن مراکش و اسپانیا قرار دارند. جبل‌الطارق اهمیت استراتژیکی فراوانی دارد و بخش عظیمی از تجارت دریایی جهان از این تنگه می‌گذرد اما مراکشی‌ها تا حد زیادی از آن بی‌نصیب مانده‌اند.

شگفتی‌سازها
نبرد تیم ملی مراکش با تیم‌های پرتغال و اسپانیا و فرانسه در جام‌جهانی 2022، خاطره جنگ‌های تاریخی بین این کشورها را زنده کرد و دست بر قضا در این نبرد ورزشی هم دست مراکشی‌ها به‌عنوان برنده بالا رفت. آنها در دوره قبل جام جهانی با شکست یک بر صفر مقابل ایران از گردونه رقابت‌ها حذف شدند اما این بار به واسطه آگاهی از رویارویی احتمالی با تیم‌هایی که در طول تاریخ با آنها در تخاصم بوده‌اند، طور دیگری ظاهر شدند و با راهیابی به مرحله نیمه‌نهایی جام‌جهانی قطر شگفتی آفریدند. بعد از ناکامی مراکش در جام‌جهانی 2018شایعه انتخاب کارلوس کی‌روش به‌عنوان سرمربی جدید این تیم بر سر زبان‌ها افتاد، اما فدراسیون فوتبال مراکش مدعی شد دلال‌ها چنین خبر بی‌پایه و اساسی را مطرح کرده‌اند. آنها با هروه رنار فرانسوی به کارشان ادامه دادند و بعد از پایان قرارداد مربی فرانسوی با یک مربی وطنی به نام ولید رکراکی به توافق رسیدند. رکراکی با تحریک احساسات ناسیونالیستی بازیکنان مراکش، این تیم را احیا کرد و به‌نظر می‌رسد این همان نکته کلیدی ماجرا است که در طول تاریخ و در تقابل با اروپایی‌ها بارها به داد مراکشی‌ها رسیده است.

کشور دیدنی
مراکش تنها کشور عربی است که از سوی امپراتوری عثمانی مورد هجوم قرار نگرفت. شاید اگر این کشور از جنگ‌ها در امان نمی‌ماند، بناهای تاریخی‌اش هم به ویرانه‌ای بدل می‌شد. این کشور زیبای آفریقایی هم‌اکنون به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری دنیا شناخته می‌شود و آن را با سواحل دیدنی و تاریخ کهنی که دارد می‌شناسند. در این کشور فرهنگ و تمدن اسلامی به وضوح قابل مشاهده است و رگه‌هایی از فرهنگ و معماری یونان باستان هم بخش دیگری از جذابیت‌های این کشور 37میلیون نفری به‌حساب می‌آید. شفشان نام یک روستای تاریخی در مراکش است که در ساحل مدیترانه و جنوب تنگه جبل‌الطارق قرار دارد و به‌دلیل رنگ آبی ساختمان‌ها و خانه‌های خود مشهور است. شهر تاریخی ولیلی هم آثار و ساختمان‌های فراوانی از روم باستان را در دل خود جا داده است. این شهر تاریخی را به‌عنوان یکی از کامل‌ترین خرابه‌های به‌جا مانده از روم باستان می‌شناسند. شهر تاریخی طنجه هم یکی از پرطرفدارترین مقاصد گردشگری مراکش است. یکی از میدان‌های مشهور شهر طنجه، میدان پتیت سکو نام دارد که بسیاری از نویسندگان برای نوشتن مشهورترین داستان‌های خود از آن الهام گرفته‌اند. از کازابلانکا، عروس شهرهای آفریقا چه می‌دانید؟ حتماً فیلم معروف «کازابلانکا» را که در سال 1942ساخته شده، دیده‌اید. این شهر به واسطه این فیلم هالیوودی به شهرت جهانی رسید. مسجد حسن ثانی هم سومین مسجد بزرگ دنیا بعد از مسجد‌الحرام و مسجد‌النبی است که در کنار ساحل اقیانوس اطلس و روی آب ساخته شده است.