جهان‌نما
رویارویی کی‌یف با مسکو در زمین کلیسای ارتدوکس
ولودیمیر زلینسکی قصد دارد فعالیت کلیسای ارتدوکس اوکراین که پیش از جنگ جزو متحدان مسکو به‌شمار می‌رفت را متوقف کند
2هفته قبل، همزمان با فرود آمدن موشک‌های روسی در خاک اوکراین، ولودیمیر زلیسنکی، رئیس‌جمهور اوکراین، از جنگ با مسکو در جبهه دیگری سخن گفت. او گفت که دولتش به‌دنبال تصویب قانونی است که فعالیت نهادهای ارتدوکس مرتبط با روسیه را در خاک اوکراین ممنوع خواهد کرد. زلینسکی قسم یاد کرد که به هیچ‌کس اجازه نخواهد داد داخل خاک اوکراین «امپراتوری» بنا کند. این قانون هنوز تدوین نشده و مشخص نیست که منظور زلینسکی دقیقا چه بوده اما هدف او مشخص است: اعمال فشار به کلیسای ارتدوکس اوکراین (UOC).
در دوران حکومت اتحاد جماهیر شوروی کلیسای ارتدوکس اوکراین بخشی از کلیسای روس بود. زمانی که اتحاد جماهیر شوروی سقوط کرد، کلیسای ارتدوکس اوکراین گرچه نهادی خودگران بود اما تحت سلطه پدرسالارانه مسکو باقی ماند. این کلیسا یکی از 2کلیسای بزرگ اوکراین است. دومین کلیسا نیز که عنوانش با اختلافی اندک مشابه همان اولی است، کلیسای ارتدوکس(OCU) خوانده می‌شود. این کلیسا حاصل ادغام 2کلیسای مستقل گمنام است که در سال2018 تشکیل شد. هر دو کلیسا امروز مناسک مذهبی تقریبا یکسانی دارند اما هر کدام خود را کلیسای مشروع ملی اوکراین می‌داند.
از نگاه دولت اوکراین، کلیسای ارتدوکس اوکراین (UOC) که با روسیه ارتباط دارد، تهدیدی امنیتی به‌شمار می‌رود. کلیسای ارتدوکس روسیه هم‌اکنون توسط «پاتریک کیریل» از متحدان نزدیک ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، اداره می‌شود. کیریل که با کلیسای ارتدوکس اوکراین ارتباط دارد، آشکارا از عملیات روسیه در اوکراین دفاع کرده و آنان را عملیات علیه نیروی شر خوانده است. این در حالی است که کلیسای ارتدوکس اوکراین ضمن رد اتهام ارتباط با روسیه اعلام کرده که قاطعانه از دفاع کی‌یف از خودش در برابر حملات مسکو دفاع می‌کند. این کلیسا چند هفته پس از حمله روسیه به اوکراین، نام مسکو را از اساسنامه خود حذف کرد و با انتشار بیانیه‌ای از اوکراینی‌ها خواست که با هر عقیده و مرامی مقابل تهاجم روسیه بایستند.
اما هنوز بسیاری از اوکراینی‌ها به کلیسای ارتدوکس اوکراین مظنون هستند. «سیریل هوورون» از دانشگاه استهکلم معتقد است که جدایی کلیسای ارتدوکس اوکراین از مسکو گام بزرگی بود اما این اقدام همزمان می‌تواند راهی برای استتار پیوندهای این کلیسا با روسیه باشد. هوورون می‌گوید: «نمی‌توان فراموش کرد که کشیش‌های این کلیسا در شرق اوکراین از سال2014 به جدایی‌طلبان طرفدار روسیه کمک می‌کرده‌اند.»
اکونومیست نوشته: کلیسای ارتدوکس اوکراین در همان جلسه‌ای که جدایی خود را از روسیه اعلام کرد به کشیش‌هایش در مناطق تحت اشغال روسیه اجازه داد تا مستقلانه درباره رهبری کلیسا تصمیم بگیرند. منتقدان بر این باورند که این کار در واقع مشروعیت‌بخشی به حمایت از برخی کشیش‌های این کلیسا از نیروهای روسیه بوده است. آنچه به بدبینی دولت اوکراین نسبت به کلیسای ارتدوکس اوکراین دامن می‌زند، جاسوسی یکی از کشیش‌های این کلیسا در لوهانسک برای سربازان روسی بود. این کشیش هفته قبل به 12سال زندان محکوم شد.
دولت اوکراین همچنین نگران است که کلیسای ارتدوکس اوکراین در مناطقی که تحت اشغال نیست هم به‌عنوان ستون پنجم دشمن عمل کند. گفته شده، در روزهای اخیر سرویس‌های اطلاعاتی اوکراین به بیش از 350ساختمان متعلق به کلیسای ارتدوکس اوکراین یورش برده‌اند، ازجمله به کلیسایی در کی‌یف که از سوی یونسکو به‌عنوان میراث جهانی ثبت شده است. نیروهای امنیتی اوکراین اعلام کرده‌اند که در این عملیات‌ها نمادهای نازی، پول نقد و مدارکی یافت شده که ادعای استقلال کلیسای ارتدوکس کی‌یف را زیر سؤال می‌برد.
تشدید فشارهای دولت زلینسکی بر کلیسای ارتدوکس اوکراین در حالی اتفاق می‌افتد که 80درصد از اوکراینی‌ها مسیحی ارتدوکس هستند. 51درصد از اوکراینی‌ها اعلام کرده‌اند که از نظر آنان ارتدوکس و اوکراینی بودن برایشان به یک معناست. کلیسای ارتدوکس اوکراین تا سال2019 تنها کلیسای رسمی ارتدوکس در این کشور بود. ولادیمیر پوتین و حامیانش با استناد به اشتراکات مذهبی و تاریخی روسیه و اوکراین همواره بر ارزش‌های محافظه‌کارانه مسیحی تأکید کرده و معتقد است که این ارزش‌ها در تضاد با لیبرالیسم غربی است.
احتمالا همین مسئله باعث تغییر رویکرد زلینسکی نسبت به کلیسای ارتدوکس شده است. رئیس‌جمهور اوکراین که خود یهودی است، اکنون به‌دنبال توقف فعالیت‌های کلیسای ارتدوکس است. گفته شده، مسئولان دولتی هم‌اکنون روی پیش‌نویس لایحه‌ای کار می‌کنند که براساس آن قرار است فعالیت کلیسای ارتدوکس اوکراین کاملا متوقف شده و دارایی‌های آن به کلیسای دوم که در سال2018 تشکیل شده واگذار شود. اکونومیست می‌نویسد: «این اقدام بسیار نگران‌کننده‌ای است و می‌تواند آزادی مذهبی هزاران شهروند اوکراینی را که امروز در کلیساهای ارتدوکس اوکراین عبادت می‌کنند نقض کند.» برخی ناظران سیاسی با اشاره به تبعات سنگین چنین اقدامی، معتقدند بعید است که دولت زلینسکی تا این اندازه پیش برود؛ به‌ویژه اینکه چنین اقدامی می‌تواند یکپارچگی ملت اوکراین را تضعیف کند. زلینسکی به‌لحاظ قانونی نیز برای اجرای چنین طرحی محدودیت‌های جدی دارد؛ ازجمله اینکه سازمان‌های مذهبی در اوکراین مجموعه‌ای از نهادهای محلی هستند که نمی‌توان با استناد به یک قانون کلی از فعالیت آنها جلوگیری کرد.
