گزارش
جدال در چم‌شیر
فعالان محیط‌زیست:میلیاردها تن نمک از سد چم شیر خارج می‌شود مجریان سد چم‌شیر: اظهارات مطرح شده، غیرکارشناسی و شایعه است
زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار
سدسازان خود را برای آبگیری سد چم‌شیر آماده می‌کنند. هزاران درخت ارزشمند در مخزن سد با اره‌های برقی بریده و سپس سوزانده شده‌اند. این در حالی است که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست چندی پیش اعلام کرد که «اجازه تکرار تجربه سد گتوند دیگری را نمی‌دهم.» اما حالا کارشناسان و فعالان محیط‌زیست که از چم‌شیر بازدید کرده‌اند به همشهری خبر داده‌اند که مجریان احداث این سد در حال پاک‌تراشی کامل جنگل‌های اطراف رودخانه زهره هستند.
پیش‌تر علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته بود: «سد چم‌شیر هم‌اکنون به مرحله آبگیری رسیده است. حساس‌ترین سازنده‌های زمین‌شناسی را به‌خصوص از لحاظ املاح در استان کهگیلویه و بویراحمد داریم و هیچ‌گاه دنبال تکرار «گتوند» دیگری در کشور نیستیم. به وزارت نیرو هم گفته‌ایم که گمانه‌زنی انجام شود و نمونه‌برداری صورت گیرد و نتایج نهایی اعلام شود تا درصورتی که مشکلی وجود نداشت، مجوز آبگیری سد چم‌شیر گچساران صادر شود.» به گزارش همشهری، سد چم‌شیر بر حوضه آبریز رودخانه زهره قرار دارد. این رود در مسیر خود با سازند‌های زمین‌شناختی متعدد مواجه می‌شود. به‌طوری که طی هزاران سال با نوسانات آبی حاصل از بارش و دبی چشمه‌های واقع در مسیر، امکان ایجاد تمدن در حاشیه این رود فراهم شده است. تغییر در این مولفه‌ها، کیفیت آب در این زیستگاه را تغییر خواهد داد. احداث سد چم شیر روی سازند‌های حاوی آهک و نمک به‌دلیل قابلیت بالای این مواد در انحلال‌پذیری، کیفیت آب را دگرگون خواهد کرد و آب شرب، حقابه محیط‌زیستی و کشاورزی نیز دچار اختلال خواهند شد.
قتل‌عام هزاران درخت به نفع چم‌شیر
حسین آخانی، گیاه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران که به‌تازگی از سد چم‌شیر بازدید کرده است در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: وقتی خبردار شدیم سدسازان شروع به پاک‌تراشی پوشش گیاهی اطراف رودخانه زهره کرده‌اند، به منطقه رفتیم. متأسفانه در گزارش ارزیابی زیست‌محیطی سد نیز مطالب غیرواقعی در مورد پوشش گیاهی منطقه مبنی بر اینکه پوشش گیاهی با ارزش ندارد نوشته شده است. درحالی‌که در آن منطقه جنگل‌های وسیع گز، پده، لیسیوم، کنار، کلخونک، ارژن و غیره وجود دارند. براساس مشاهدات ما حجم تخریب بسیار وسیع است.
فاجعه محیط‌زیستی چم‌شیر
ساخت سازه سد چم‌شیر به اتمام رسیده است و احتمال دست کشیدن از بهره‌برداری زودهنگام از پروژه نیز بسیار کم است. اما حسین آخانی به نقل از دو زمین‌شناس حوزه زاگرس و مناطق نفتی می‌گوید: به‌نظر آنها که گزارش خود را به مقامات دولتی نیز ارائه کرده‌اند، وضعیت سد چم‌شیر فراتر از یک فاجعه است. به‌دلیل اینکه در سد چم‌شیر گسل‌های متعدد وجود دارد که درست در محور سد قرار گرفته‌اند. این گسل به‌صورت یک خطر بالقوه، احتمال نفوذ آب شور درون مخزن به طرف پایین را ممکن می‌سازد. ضمن اینکه این گسل برای سازه سد هم می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. به‌نظر آنها مطالعات اولیه سد از اساس بر پایه اطلاعات اشتباه انجام شده است. آخانی ادامه می‌دهد: متأسفانه تشخیص زیر واحد‌های سازند گچساران را نیز براساس یک نقشه قدیمی و با دقت پایین انجام داده‌اند. در صورتی که این تیم متوجه شده‌اند که براساس گماناهای چاه‌های نفت و مطالعه اولیه محل احداث سد، بخش‌های عمده این سد در بخش‌هایی از سازند گچساران قرار دارد که حاوی لایه‌های عمیق نمک است. آنها معتقدند با آبگیری و افزایش سطح تماس آب با سازند گچساران و اتفاقاتی مانند زمین‌لغزش و فروریزی تپه‌های ناپایدار منطقه، فاجعه بزرگ زیست‌محیطی رخ خواهد داد که هزینه آن ده‌ها برابر بیشتر از احداث سد خواهد بود.
این گیاه‌شناس و استاد دانشگاه تأکید می‌کند: اگر دولت از خسارت ساخت سد چشم‌پوشی کند به نفع سرزمین‌مان خواهد بود. چون دیگر دریاچه‌ای از شورابه، همچون سد گتوند نخواهیم داشت که تخلیه آن علاوه بر هزینه زیاد، منجر به تخریب کشاورزی، آب‌های زیرزمینی و اکوسیستم رودخانه زهره به وسعت 250کیلومتر شود. بخش‌هایی از گنبد نمکی که در فرایند آبگیری و بهره‌برداری از سد گتوند درون آب حل و منجر به شور شدن زمین‌های کشاورزی پایین دست شد، تجربه‌ای است که انتظار می‌رود دیگر تکرار نشود. حسین آخانی با فرض اینکه نمک جدید به مخزن سد اضافه نشود، می‌گوید: هم‌اکنون میزان شوری آب 2400میکروزیمنس (لب‌شور) است، وقتی سد به بهره‌برداری برسد، در اثر تبخیر و تجمیع، شوری آب حداقل دو برابر افزایش پیدا می‌کند؛ درحالی‌که براساس اهداف چهارگانه سد، بخش عمده آب برای شرب و کشاورزی به استان بوشهر هدایت خواهد شد که سختی آب تا این اندازه برای این اهداف قابل‌قبول نیست.
دفاعیه چم شیر
متولیان احداث سد چم‌شیر اما تمام موارد مطرح‌شده از سوی کارشناسان و محیط‌زیستی‌ها را بازی رسانه‌ای می‌دانند. امیر سعادت، مشاور احداث سد چم‌شیر در گفت‌وگو با همشهری اظهارات مطرح‌شده درخصوص تبعات محیط‌زیستی سد چم‌شیر را رد می‌کند. او به همشهری می‌گوید: سد چم‌شیر مطالعات کامل زیست‌محیطی و مجوزهای سازمان حفاظت محیط‌زیست را دارد؛ ضمن اینکه تاکنون 25دوره پایش و ممیزی محیط‌زیستی شده است. آزمایش‌ها و پایش‌های مرتبط با سد 30سال طول کشیده است. به گفته او تاکنون 8مجموعه به صورت جداگانه در مورد این سد کار کرده‌اند. دانشگاه‌ها و شرکت‌های تخصصی بر تبعات محیط‌زیستی و جنبه‌های متعدد احداث سد چم‌شیر کار کرده‌اند و بنابراین شایعاتی که برخی در مورد تبعات محیط‌زیستی سد چم‌شیر مطرح می‌کنند درست نیست. مشاور احداث سد چم‌شیر می‌گوید: رودخانه زهره 520کیلومتر طول دارد. البته آب رودخانه زهره در بیشتر فصول سال، کیفیت خوب ندارد ولی این رودخانه در سرشاخه خود بیش از 2میلیارد مترمکعب در سال، آبدهی دارد؛ یعنی با این میزان آب می‌توان سد اکباتان در همدان را که خشک شده است بیش از 50بار یا سد لتیان را بیش از 20بار پر و خالی کرد. امیر صداقت تأکید کرد: رژیم رودخانه زهره، سیلابی است و در برخی فصول، چند سیلاب بزرگ، حجم عظیم آب به همراه دارد و بقیه فصول، حجم آب، پایین و کیفیت آن نیز بد است؛ اما در فصول سیلابی، کیفیت سیلاب بسیار خوب است که اگر بتوان این آب را ذخیره و با آب پایه مخلوط کرد می‌توان رژیم خوب آبی داشت. روی این موضوع هم 30سال کار شده است. مشاور طرح احداث سد چم‌شیر اظهارات مطرح‌شده درخصوص احداث سد بر بستر نمکی گچساران یا خروج میلیاردها مترمکعب آب شور در صورت آبگیری این سد را رد می‌کند و می‌گوید: هیچ گنبد و بستر و لایه نمکی در محل احداث سد وجود ندارد و تنها موضوع، وجود چشمه‌های شور در محدوده سد است که آنها هم عمق بسیار بالا دارند و مشکلی برای سد ایجاد نمی‌کنند. بنابراین در منطقه‌ای که امکان آبخیزداری و نفوذ آب در سازندها وجود ندارد، هیچ چاره‌ای جز ساخت سد چم‌شیر وجود ندارد تا هم سیلاب را کنترل کند و هم با ذخیره آب رودخانه زهره و متعادل‌کردن کیفیت آب با آب پایه، آبرسانی در بخش کشاورزی را تسهیل کند. به گفته سعادت، سد چم‌شیر حتی تأثیر مثبت محیط‌زیستی دارد؛ چون در فصولی که آب رودخانه بسیار کم و بی‌کیفیت است می‌تواند به تعدیل آب کمک کند. سعادت تأکید کرد: سد چم‌شیر چه احداث می‌شد چه نمی‌شد، رودخانه زهره در حد نیم گرم بر لیتر، املاح دارد که با توجه به آورد 2میلیارد مترمکعبی رودخانه، سالانه یک میلیون تن املاح به همراه دارد که از این میزان 500هزار تن انباشت املاح در مخزن سد اتفاق می‌افتد که رقم بالایی نیست. او هدف از احداث سد چم‌شیر را کنترل سیلاب و در نهایت، رساندن آب تعدیل‌شده برای مصرف در بخش کشاورزی اعلام کرد و گفت: هدف از احداث سد چم‌شیر به هیچ‌وجه بهره‌برداری در بخش شرب، نبوده است.
