شهید اول

«اول او را با شمشیر کشتند، بعد بر دار آویختند، سپس ساعت‌ها بر او سنگ زدند و آخر کار جنازه‌اش را هم سوزاندند.» اینها جملات شیخ حر عاملی است در وصف چگونگی شهادت مردی که امروز جامعه علمی شیعی او را با نام بلند «شهید اول» می‌شناسد. با آنکه مرحوم علامه امینی در کتاب شهداء‌الفضیله از زندگی 130تن از عالمان شهید نام برده که حدود 40نفر پیش از شهید اول به شهادت رسیده‌اند، اما چون تا آن زمان عالمی بزرگ در تراز شیخ شمس‌الدین محمد بن مکی عاملی اینگونه قساوت‌آلود به شهادت نرسیده بود، لقب شهید اول را به او اختصاص دادند. فکر می‌کنید بهانه کشتن چنین عالمی را حکومت ممالیک مصر که در شیعه‌ستیزی و شیعه‌کشی زبانزد تاریخی است، چگونه به‌دست آورد؟
فردی به نام «یوسف بن یحیی» که مخالفت جدی با شهید اول داشت، در یک توطئه جمعی، مطالب خلافی را با عنوان «فتواهای شمس‌الدین محمد» تنظیم کرد و صدها نفر بر آن شهادت دادند. برهان‌الدین مالکی که قاضی شام بود، ابتدا به شمس‌الدین فرصت توبه داد اما چون این توبه به‌معنای پذیرش اتهامات بود، شهید اول زیربار نرفت و سرانجام پس از مدتی افتادن در کنج زندان، دادگاه حکم قتل او را صادر کرد. شاید رمز و راز این توطئه‌چینی‌ها را باید در آرای خاص سیاسی-اجتماعی شهید اول جست‌وجو کرد. آنگاه که معتقد بود «چون منافع انسان‌ها باهم در تضاد است لذا باید حاسمی (قانونی) باشد و آن شریعت است و سائسی (حاکمی) که آن هم امام معصوم و یا نایب اوست.» یا آنکه وی «حکومت‌های مطلوب را حکومت پیامبر، حکومت امام و حکومت نایب الامام معرفی می‌کرد.» جالب و درس‌آموز آنکه از مهم‌ترین شاگردان شهید، همسر وی (ام‌علی) و دختر وی فاطمه مشهور به ست‌المشایخ (استاد استادان حدیث) بوده‌اند. دختر ایشان مجتهده بود و اجازه روایت از بزرگان داشت و پدر در احکام زنان، مردم را به ایشان رجوع می‌داد.
منابع: شهید اول، القواعد و الفواید، مکتبه المفید، ج۳، صص36-38-۱۷۴؛ افندی، ریاض العلماء، مطبعه الخیام، ج۵، ص۴۰۴؛ حر عاملی، أمل الآمل، مکتبه الاندلس، ج۱، ص ۱۹۳.