«ریکشا» در تهران؟

محمد سرابی-روزنامه‌نگار


خوشبختانه یک نوع وسیله حمل‌ونقل در شهر‌های ما وجود ندارد که اگر داشت، باعث دردسر‌ زیادی می‌شد. ترافیک کلانشهر‌های ایران با مشکلات گوناگونی روبه‌روست ولی حداقل از مشکل تاکسی‌سه‌چرخه‌ها در امان هستیم.  سابقه تاکسی‌سه‌چرخه به ارابه چوبی «ریکشا» می‌رسد که دونفر را سوار  می‌کرد و یک نفر آن را می‌کشید.  ژاپن قبل از جنگ جهانی دوم، نوع موتوردار آن را ساخت و بعدها ریکشاهای موتور دار  نیمه‌فرسوده ، به کشور‌هایی مانند تایلند و فیلیپین فروخته شدند. آمار دقیقی از تعداد تاکسی‌سه‌چرخه‌ها یا همان «توک توک» در دست نیست. گفته می‌شود در هندوستان حدود 8میلیون ریکشا در حال حرکت است، اما مشخص نیست که این آمار تعداد ریکشا‌های گازوئیلی را نشان می‌دهد یا بنزینی یا الکتریکی یا پدالی و دوچرخه‌‌ای. شرکت موتورسیکلت‌سازی باجاج هند، در سال2019 حدود 800هزار تاکسی‌سه‌چرخه فروخت که این آمار هم دقیق نیست و ظاهرا شامل صادرات آن به خارج از هند نمی‌شود. از طرف دیگر این هم اعلام شده است که نزدیک به 200میلیون وسیله نقلیه دوچرخ و سه‌چرخ در هند وجود دارد که شامل حدود 80درصد کل وسیله‌های نقلیه این کشور هستند. بیشتر این وسایل با موتور‌های دوزمانه آلاینده کار می‌کنند. جمع‌آوری و ممنوع کردن این وسایل غیرممکن است؛ زیرا معیشت گروه بزرگی از شهروندان فقیر به آنها بستگی دارد. قبلا دولت هندبه دلیل آلودگی هوا،  برنامه‌ای برای جایگزین کردن سه‌چرخه‌های بنزینی با گاز سی‌ان‌جی داشت.البته دستکاری موتور‌ و بدنه برای استفاده بیشتر و هزینه کمتر، در این اقتصاد حمل‌ونقل، عادی است. بعد از استقلال هند، تعدادی موتورسیکلت سنگین از سربازان انگلیسی در این کشور باقی ماند که موتور‌‌های قوی و مقاوم داشتند و در نتیجه با جوشکاری و اتصال یدک‌کش، تبدیل به تاکسی‌‌هایی‌ شدند که 6نفر مسافر را جابه‌جا می‌کردند و تا سال‌های 1990 میلادی هم مشغول کار بودند. حالا دولت برنامه‌‌ای برای تبدیل 80درصد تاکسی‌ سه‌چرخه‌های بنزینی به برقی دارد. راننده‌های فقیر توان مالی این تغییرات را ندارند و قبلا هم در مقابل دیگر برنامه‌های دولتی مانند تعیین کرایه رسمی و نصب مکان‌یاب جی‌پی‌اس، مقاومت‌هایی نشان داده‌اند.از طرف دیگر، فاز اول برقی کردن این دستگاه‌ها هم به بحران کرونا برخورد کرد. پاکستان هم با همین مشکل در شهر‌های خود روبه‌روست و تمرکز خود را بر تغییر سوخت ریکشا‌ها به گاز سی‌ان‌جی گذاشته است. در سریلانکا که حدود یک‌میلیون‌و200هزار ریکشا دارد، واردات یا تولید ریکشا با موتور دوزمانه ممنوع شده است. در بعضی  شهر‌ها رنگ‌آمیزی بدنه ریکشا متفاوت است. رنگ آبی برای سوخت گاز یا برق و رنگ زرد و قرمز برای سوخت بنزین و گازوئیل. کامبوج، فیلیپین، تایلند، نپال و بقیه کشور‌های آسیایی سیاست‌های مشابه‌ای را در پیش گرفته‌اند تا مشکل دودزا بودن آن‌ها  را کاهش دهند. در این میان چین در حال تولید موتور‌های برقی مناسب ریکشا و ایجاد بازار فروش برای خود است. احتمالا بازار بعدی در قاره آفریقا باشد؛ زیرا کشور‌هایی مانند مصر، سودان، نیجریه و... هم در حال استفاده از تاکسی‌سه‌چرخه هستند. تاکسی سه‌چرخه در کشور‌هایی مانند عراق هم رونق پیدا کرده است. تا اینجا همه درباره مشکلات آلودگی هوا بود. مسائل ترافیکی و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی مشکل دیگری است.
تصور اینکه ممکن بود تاکسی سه‌چرخه‌هایی در شلوغی تهران  از چپ و راست حرکت ‌و معضل دیگری به معضلات شهری اضافه کنند ، هم نگران‌کننده است. در این بین، برخی پیشنهاد راه اندازی ریشکا د رتهران را داده اند که به نظر می رسد، شهرداری به دلیل مشکلات آن، موضوع را در دستور کار قرار ندهد.