حمیدرضا محمدی؛ روزنامه‌نگار
در سینمای ایران، در حدود نیم قرن اخیر، هر سال فیلم‌هایی ساخته شدند و روی پرده رفتند که تاریخ‌ساز شدند؛ آثاری ماندگار که یادگاری شدند برای نسل امروز و فردا. در ستون «فیلم‌خانه»، تا پایان امسال، هر هفته به یکی از این فیلم‌های مهم و مؤثر که سال١۴٠١، از انتشارشان چند دهه (بر مبنای مضرب ١٠) گذشته است، می‌پردازیم تا به این سبب، هم یادی از آن اثر شود و هم نامی از خالق آن برده شود و هم بدانیم چرا جریان‌ساز بوده‌اند.
ناصر ملک‌مطیعی در آن زمان 13سالی می‌شد که در سینمای ایران حضور داشت. حدود 20فیلم بازی کرده بود و به یکی از ستاره‌های فیلمفارسی تبدیل شده بود؛ چنان‌که هر سال در 3ـ2 فیلم ایفای نقش می‌کرد و کمتر می‌شد فیلمی روی پرده برود و او در آن حضور نداشته باشد.
او اما در سال1341 هوای کارگردانی به سرش زد و البته طرحی نو هم درانداخت و نخستین اثرش را در ژانر جنایی با نام «سوداگران مرگ» ساخت؛ آن هم درست در همان سالی که «عروس دهکده» را کارگردانی و در «کلاه‌مخملی» بازی کرد.
سینمای پلیسی ایران را البته یک سال پیش‌تر، ساموئل خاچیکیان با «فریاد نیمه‌شب» و «یک قدم تا مرگ» کلید زده بود اما ملک‌مطیعی به‌سراغ قاچاقچیان مواد مخدر رفت و از لزوم مبارزه با افیون گفت تا فیلمش نخستین محصول سینمای ایران لقب بگیرد که به این موضوع پرداخته است. شاید چون جای خالی‌اش را در سینما حس می‌کرد و شاید چون در همان دوران، بر پایه آمار رسمی، بیش از یکونیم میلیون ایرانی، خان‌و‌مان‌شان را دودآلود کرده بودند.
داستان فیلم را منوچهر مطیعی نوشت که نوشتن را از دو دهه قبل آغاز کرده بود و در آن برهه، یکی از پرخواننده‌ترین پاورقی‌نویسان بود. محمود کوشان نخستین تعهد فیلمبرداری‌اش را با این فیلم تجربه کرد و ایرج خواجه‌نصیری که در آلمان غربی فنون تدوین را فرا گرفته بود، برای این کار یاریگر ملک‌مطیعی شد. طبق آنچه بر پوستر فیلم آمده، جز خودِ ناصرخان، ویکتوریا نرسسیان، مسعود زادگان، فیما و بهنام در آن بازی کردند. اسماعیل کوشان اما برای تهیه فیلم، تردید داشت و به قول ملک‌مطیعی «در ابتدا رغبت چندانی نشان نداد» اما محصول، چنان چشمش را گرفت که «در یک عقبگرد، در موضعی انفعالی، با رغبت و علاقه، نام خود و استودیو پارس‌فیلم را روی فیلم گذاشت.»
سوداگران مرگ اما چون تلاش داشت تا در ورطه تجاری‌سازی گرفتار نیاید و از کلیشه‌های مرسوم سینمای آن روزگار برکنار بماند، منتج به ساخته‌ای شد تاحدی مستندگونه و واقع‌گرایانه، با حرکت‌های درست دوربین و نورپردازی بجا. اما در نهایت، آنطور که گفته می‌شود در گیشه تقریباً شکست خورد؛ زیرا به روایت صاحب اثر «آن موقع مبارزه با مواد مخدر، به طور گسترده و به مفهوم امروزی آن نبود؛ به همین دلیل خیلی، فیلم سروصدا راه نینداخت؛ چون آن‌موقع فیلم‌ها روال ثابت و مضامین ثابتی داشتند و اینگونه داستان‌ها هنوز مُد نشده بود.»
۶٠ سال از ساخت «سوداگران مرگ» توسط ناصر ملک‌مطیعی گذشت
دودِ مردود
در همینه زمینه :
گزارش
سوژه روز
تیتر یک