یادداشت
داستان اسباب‌بازی‌هایی که خیلی مهم هستند
شیرین توانا- روانشناس و پژوهشگر اجتماعی
در نظر بسیاری از افراد، اسباب‌بازی برای کودکان، فقط جنبه سرگرمی و تفریح دارد. اما علم روانشناسی کودک، قدرت اسباب‌بازی‌ها را تا تأثیر و نقشی برجسته بر چگونگی شکل‌گیری چارچوب رفتاری و شخصیتی کودکان و حتی آینده خانوادگی و شغلی آنها، ارتقا می‌دهد. در واقع، اسباب‌بازی‌ها کارکردی تربیتی و الگوسازانه دارند که آموزه‌هایشان با توجه به ارزش‌افزوده بازی و تفریح، بیشتر نهادینه می‌شوند. ایجاد نشاط و تعامل اجتماعی، لذت‌بخشی، کشف توانایی‌ها، بالندگی شخصیت، سرگرمی و تفریح، مسئولیت‌پذیری، سازگاری، خلاقیت، مزایای درمانی، امیدواری و فراگیری برنامه‌ریزی در زندگی و امور اجتماعی ازجمله مهم‌ترین مزایای بهره‌مندی از اسباب‌بازی‌ها به‌عنوان یکی از زیرگروه‌های مرتبط به بازی کودکان و نوجوانان است. از سویی، کاهش اضطراب، استرس، افسردگی، مشکلات ارتباطی و سایر اختلالات مانند اُتیسم، بیش‌فعالی و آسیب‌های دیگر را نیز می‌توان از نتایج بازی درمانی دانست که هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای جهان مورد توجه و استقبال روانشناسان و پزشکان متخصص در حوزه کودکان است. بنابراین گزینش و تهیه اسباب‌بازی برای کودک باید با دقت بسیار و متناسب با سن، جنس و شرایط محیطی با هدف رشد فکری (احساسات، افکار، خلاقیت) انجام گیرد. باید اسباب‌بازی‌هایی انتخاب شوند که ضمن رشد هوشی، مهارت‌های فردی، اجتماعی، فیزیکی، زبانی و شناختی کودک را نیز تقویت کنند. برای نیل به این مقصود، بهتر است آگاهی‌مان نسبت به اثربخشی انواع دسته‌بندی اسباب‌بازی‌ها را افزایش دهیم. به‌عنوان مثال اسباب‌بازی‌های عروسکی، شخصیت کارتونی، وسایل نقلیه، ورزشی و فعالیت بدنی، مهارتی، موزیکال، نمایشی، گروهی، معمایی و بازی‌های هیجان‌انگیز، سازه‌ای، اکتشافی، کمک‌درمانی، مهره، صفحه و تاس را بشناسیم و بعد، از نسبت‌شان با شرایط کودک مطلع شویم. با کمک این شیوه می‌توان در رشد روانی کودک گامی مؤثر برداشت. تعداد و حجم اسباب‌بازی‌ها نیز حائز اهمیت است. هرچه تعداد آنها در یک بازه زمانی مشخص، بیشتر باشد، از خلاقیت و تمرکز کودک کاسته می‌شود و لذت از بازی در کودک به حداقل می‌رسد. یا هرچه سن کودکان کمتر باشد، اسباب‌بازی آنها باید نرم‌تر انتخاب شود تا توانایی برقراری ارتباط با آن، عزت نفس کودک را شکل دهد. چرا که شکست در بازی، برای بهداشت روانی کودک، خطری جبران‌ناپذیر محسوب می‌شود. تنوع در انواع اسباب‌بازی‌ها نیز موضوع قابل توجه دیگر است که به سبب رعایت آن، حواس پنج‌گانه کودک تحریک و تقویت می‌شود. از نظر جنسیتی نیز معمولا کودکان به‌صورت ژنتیک، به اسباب‌بازی‌های متناسب با جنس خود گرایش دارند. اما اگر کودک گرایش به بازی و اسباب‌بازی‌های جنس مخالف داشته باشد، نباید این مسئله از سوی والدین با اشکال مختلف تقویت شود. به‌عنوان مثال اگر دختری به اسباب‌بازی‌های پسرانه گرایش دارد، تقویت این عمل او از سوی والدین، در شکل‌گیری هویت او در بزرگسالی تأثیرگذار خواهد بود. اما چنانچه والدین این عمل فرزند خود را در زمان مناسب نادیده بگیرند و به‌صورت غیرمستقیم کودک را از مواجهه با آنها دور نگه دارند، قدرت بازسازی مغز کودک به حالت مطلوب خود بازخواهد گشت. «استعدادیابی» موضوع مهم دیگری است که در سایه بازی و ارتباط کودک با اسباب‌بازی‌هایش تجلی می‌یابد. شناسایی تمایل و علاقه کودک به بازی یا اسباب‌بازی خاص، به چالش کشیدن آن تمایل و علاقه، گفت‌وگو درباره آن و اجرای شیوه‌های ظهور می‌تواند مکملی مناسب بر عملکرد و قدرت اسباب‌بازی‌ها باشد. قدرتی که استعداد کودک را در 8جایگاه (هوش‌زبانی و کلامی، منطقی و ریاضی، بصری و فضایی، موسیقایی، بدنی و جنبشی، درون‌فردی، برون‌فردی و طبیعت‌گرایی) به نمایش می‌گذارد تا چراغ راه والدین در استعدادپروری فرزندان و ارائه آموزش‌های تکمیلی و تخصصی باشد. ابزار تکمیلی و تخصصی در این بخش نیز باز اسباب‌بازی‌ها هستند. برای مثال انواع پازل سه‌بعدی و یا لگوهای سخت، اینجا کارساز است. البته از نقش والدین به‌عنوان حمایتگران
بی‌قید و شرط و نیز هم‌بازی‌هایی که قدرتشان حتی از تأثیرگذاری اسباب‌بازی‌ها بیشتر است، نباید غافل شد. والدینی که باید بدانند وقت و هزینه‌ای بیشتر از آنچه برای رشد جسمانی فرزندانشان صرف می‌کنند باید برای رشد روانی آنها نیز پرداخت کنند تا آینده‌ای درخشان نمایان شود.
