یک گام تا عضویت کامل در شانگهای

رئیس‌جمهوری ایران درحالی ظهر دیروز تهران را به مقصد ازبکستان ترک کرد که سمرقند، به‌عنوان دومین شهر بزرگ ازبکستان، امروز و فردا (۲۴ و ۲۵شهریور) میزبان یکی از مهم‌ترین رویدادهای منطقه‌ای و حتی بین‌المللی بوده و قرار است در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای فرایند عضویت دائم ایران در این سازمان تکمیل شود و جمهوری‌اسلامی تعهدات الحاق را امضا کند‎؛ اتفاقی که گام بلندی در توسعه مناسبات منطقه‌ای ایران به‌حساب می‌آید.
به گزارش همشهری، سفر سیدابراهیم رئیسی به ازبکستان، نخستین حضور رئیس‌جمهور ایران در این کشور پس‌از 18سال محسوب می‌شود که با دستورکارهای ویژه‌ای از جمله امضای 17 سند همکاری در حضور روسای جمهور 2 کشور همراه بود. دیدار رئیسی با همتای ازبکستانی خود و همچنین برگزاری نشست‌های دوجانبه و گفت‌وگوهای اقتصادی و جلسه مشترک ازجمله برنامه‌های روز نخست این سفر بود.براساس برنامه اعلام‌شده ۱۰دیدار رئیس‌جمهور با مقام‌های کشورهای مختلف ازجمله چین، روسیه و هند از دیگر دستورکارهای سفر 3روزه رئیسی در ازبکستان خواهد بود. در جریان این سفر، رئیس‌جمهور دیدارهای جداگانه‌ای نیز با شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند خواهد داشت و در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای سخنرانی می‌کند.

ویژگی‌های مهم سازمان شانگهای
برنامه‌های مفصل رئیس‌جمهور کشورمان در جریان سفر به سمرقند در شرایطی است که برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در روزهای اخیر توجه بین‌المللی زیادی را به‌خود جلب کرده؛ چراکه قرار است طی آن چند «تصمیم امیدوارکننده» اتخاذ شود و انتظار می‌رود ایران نیز یادداشتی از تعهدهای خود را برای به‌دست‌آوردن عضویت رسمی این سازمان امضا کند. امضای تعهدات از سوی ایران، این امکان را برای کشورمان فراهم می‌کند که به اسناد مؤسس و معاهدات بین‌المللی این سازمان بپیوندد. اما چرا پیوستن جمهوری‌اسلامی به سازمان همکاری شانگهای از اهمیت راهبردی ویژه‌ای برخوردار است؟ پاسخ به این سؤال را باید در ویژگی‌های مهم این سازمان جست‌وجو کرد. زیست حدود 40درصد از جمعیت جهان در جغرافیای زیرپوشش سازمان شانگهای اهمیت قابل‌توجهی به آن بخشیده‌است. ازسوی دیگر برخی آمارهای اقتصادی موجود حکایت از آن دارد که حدود 25درصد از تولید ناخالص داخلی جهان به کشورهای عضو این سازمان اختصاص یافته و اهمیت غیرقابل‌انکاری به آن بخشیده‌است. همچنین عضویت چین و روسیه، به‌عنوان 2عضو دائم شورای‌ امنیت سازمان ملل و حضور 4قدرت هسته‌ای جهان (چین، روسیه، پاکستان و هند) در سازمان همکاری شانگهای را می‌توان از دیگر دلایل اهمیت راهبردی آن ارزیابی کرد.روند تکمیل عضویت جمهوری ‌اسلامی در این سازمان از شهریورماه سال ‌گذشته شکل جدی‌تری به‌خود گرفت و سران کشورهای عضو در نشست دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، تصمیم گرفتند روند پذیرش ایران به «عضویت کامل» در سازمان را آغاز کنند .

اهداف، رویکردها و اعضا
شانگهای که یک سازمان بین‌المللی دائمی بین‌دولتی به‌حساب می‌آید، اهدافی ازجمله «تقویت اعتماد متقابل و حسن همجواری بین کشورهای عضو»، «ارتقای همکاری مؤثر آنها در زمینه‌های سیاسی، تجاری، اقتصادی، علمی، فنی و فرهنگی و همچنین در زمینه آموزش، انرژی، حمل‌ونقل، گردشگری، حفاظت از محیط‌زیست و...» و «تأمین و حفظ مشترک صلح، امنیت و ثبات در منطقه؛ حرکت به‌سوی ایجاد یک نظم سیاسی و اقتصادی بین‌المللی جدید دمکراتیک، عادلانه و منطقی» را پیگیری می‌کند.این سازمان در سال2001و با مشارکت کشورهای چین، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان تاسیس شد. رویکرد این سازمان در ابتدا بر انجام اقدام‌های متقابل درون‌منطقه‌ای با هدف مقابله با تحرکات تروریستی، تجزیه‌طلبی و افراط‌گرایی در آسیای مرکزی متمرکز بود و طی سال‌های 2002تا 2008اهدافی ازجمله توسعه همکاری‌های اقتصادی و مبارزه با مافیای بین‌المللی موادمخدر نیز به اقدام‌ها و اهداف سازمان اضافه شد.درحال‌حاضر 8کشور هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، فدراسیون روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعضای این سازمان را تشکیل می‌دهند و افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز اعضای ناظر هستند. جمهوری‌آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا تحت عنوان «شریک گفت‌وگو» در سازمان همکاری شانگهای حضور‌دارند. 

مکث
روابط تمدنی و فرهنگی تهران - تاشکند
رئیس‌جمهور کشورمان عصر دیروز پس‌از انجام مراسم استقبال رسمی در مجموعه «راه ابریشم» سمرقند، در دیدار با شوکت میرضیایف، همتای ازبکستانی خود، با تبریک سالگرد استقلال ازبکستان به رئیس‌جمهور این کشور گفت: روابط تهران و تاشکند بدون تردید دراین سال‌ها پیشرفت خوبی داشته، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری شما روابط ایران و ازبکستان نه روابط همسایگی و منطقه‌ای، بلکه تمدنی، عمیق و فرهنگی است. سیدابراهیم رئیسی همچنین با بیان اینکه جمهوری‌اسلامی با وجود تحریم‌ها، پیشرفت‌های بسیار خوبی دراین سال‌ها داشته ‌است، افزود: ملت با اراده ایران «تهدیدها» را به «فرصت‌ها» تبدیل کرد؛ امروز ما در حوزه‌های مختلفی پیشرفت داریم و ظرفیت‌های بسیاری در جمهوری اسلامی ایران ایجاد شده ‌است. وی گفت: پیشرفت ازبکستان، پیشرفت ماست و برای توسعه روابط بین 2کشور مانعی نمی‌شناسیم و این آمادگی وجود دارد که روابط دوجانبه را در حوزه‌هایی مانند تبادل تجاری، ترانزیتی و حمل ونقل افزایش دهیم. رئیس‌جمهور ایران همچنین خطاب به همتای ازبکستانی خود عنوان کرد: همچنان که در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان به شما گفتم، آمادگی داریم در حوزه انرژی با توجه به امکاناتی که در ایران وجود دارد، همکاری‌های خوبی داشته باشیم. رئیسی با اشاره به گفت‌وگوی وزیران نفت ایران و ازبکستان و امضای تفاهمنامه میان 2کشور ابراز امیدواری کرد که گام‌های خوبی در جهت توسعه روابط در حوزه انرژی برداشته شود. امضای اسناد جلوه خوبی از اراده 2کشور برای توسعه روابط در حوزه‌های مختلف است. رئیس‌جمهور ازبکستان نیز دراین دیدار سفر رئیسی به کشورش را یک «سفر تاریخی» توصیف کرد و گفت: 2کشور ایران و ازبکستان وارد مسیر توسعه شده‌اند و این سفرها پایه‌های محکمی برای توسعه روابط ایران و ازبکستان خواهد بود. میرضیایف ادامه داد: در یک‌سال اخیر اطلاعات بیشتری درباره تاریخ بزرگ ایران کسب کرده‌ایم. البته با توجه به روابط تاریخی مشترک مبادلات اقتصادی میان 2کشور افزایش داشته است.

امیراحمدیان، کارشناس ارشد مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با همشهری تشریح کرد:
چرا عضویت در سازمان شانگهای مهم است

یک کارشناس ارشد مسائل اوراسیا با اشاره به اهمیت حضور رئیس‌جمهور کشورمان در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای که قرار است امروز و فردا (پنجشنبه و جمعه) در شهر تاریخی سمرقند برگزار شود، به همشهری گفت: اهمیت حضور جمهوری‌اسلامی در اجلاس شانگهای را در شرایط کنونی از چند جنبه می‌توان مورد بررسی و تحلیل قرار داد، اما مهم‌ترین نکته این است که عضویت ایران در این سازمان نشان‌دهنده افزایش نقش‌آفرینی ایران در تحولات منطقه‌ای است. بهرام امیراحمدیان افزود: در شرایطی که برخی قدرت‌های جهانی تلاش می‌کنند ایران را در مناسبات بین‌المللی به انزوا بکشانند، عضویت جمهوری‌اسلامی در سازمان همکاری شانگهای، به‌عنوان یک سازمان «بین‌الدولی»، از ناموفق‌بودن چنین تلاش‌هایی حکایت می‌کند.وی با بیان اینکه عضویت در این سازمان موقعیت سیاسی ایران در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی را بهبود می‌‌بخشد، گفت: عضویت در چنین سازمان منطقه‌ای مهمی نشان‌دهنده ثبات سیاسی حاکم بر کشور است و می‌تواند موقعیت مناسبی را برای ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی فراهم کند.

اهمیت عضویت در شانگهای
عضو هیأت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران به جنبه‌های دیگر اهمیت حضور ایران در اجلاس آتی سازمان همکاری شانگهای اشاره کرد و ادامه داد: نکته دیگر این است که حضور 3قدرت مهم بین‌المللی و منطقه‌ای مانند روسیه، چین و هند، اهمیت ویژه‌ای به این سازمان بخشیده‌است و عضویت در آن برای تهران دستاوردهای مهمی به‌همراه دارد.
امیراحمدیان عنوان کرد: اگرچه چین و هند در روابط فی‌مابین با چالش‌هایی مواجه هستند، اما به‌هرحال حضور آنها در سازمان شانگهای سبب افزایش اهمیت آن شده و این پیمان را به وزنه مهمی در همکاری‌های منطقه‌ای در اوراسیا و حتی در سطح بین‌المللی تبدیل کرده ‌است.وی افزود: دلیل دیگر اهمیت اجلاس آتی در شهر تاریخی سمرقند این است که بعد از اینکه جمهوری‌اسلامی روند عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای را تاحدود زیادی طی کرده‌است، اکنون باید برای نهایی‌شدن عضویت قراردادهایی را امضا‌ کند که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.امیراحمدیان افزود: این اسناد در زمینه همکاری‌های علمی، فنی، آموزشی و فرهنگی در قالب پیش‌نویس‌هایی تهیه شده که امضای آنها از سوی ایران از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است و ظرفیت‌های نوینی را برای کشور، به‌خصوص در این بخش‌ها فراهم می‌کند.وی ادامه داد: اهمیت این موضوع زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم ظرفیت‌های ایجاد‌شده در چارچوب همکاری با سازمان شانگهای، به‌ویژه در حوزه مبادلات تکنولوژیک و علمی می‌تواند جایگزین تعاملاتی شود که ما پیش از این با غربی‌ها داشتیم و در شرایط کنونی به‌دلیل تحریم‌ها، دیگر چنین امکانی فراهم نیست.

2تجربه مهم ایران برای اعضا
این کارشناس‌ارشد مسائل اوراسیا همچنین عنوان کرد: گذشته از ظرفیت‌های اقتصادی که طی همکاری با اعضای سازمان شانگهای برای ایران ایجاد می‌شود، باید اشاره کرد که جمهوری‌اسلامی در 2حوزه مبارزه با موادمخدر و افراط‌گرایی مذهبی و تروریسم ‌سوابق ارزشمندی دارد که در حوزه شانگهای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امیراحمدیان در این‌باره ادامه داد: تجزیه‌طلبی و افراط‌گرایی مذهبی، قاچاق اسلحه و مواد‌مخدر و تروریسم ازجمله موضوع‌هایی است که برای اعضای سازمان شانگهای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و ازجمله مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری چنین سازمانی به‌شمار می‌رود. با توجه به این موضوع، تجربه ایران در مبارزه با این چالش‌ها می‌تواند زمینه مناسبی را برای گسترش همکاری‌های دوجانبه یا چندجانبه با کشورهای عضو به‌وجود آورد.

نگاه واقع‌بینانه به عضویت در شانگهای
وی با تأکید بر اینکه در زمینه عضویت در سازمان شانگهای باید نگاه واقع‌بینانه‌ای داشته باشیم و انتظارات ویژه‌ای ایجاد نکنیم، گفت: باید درنظر داشت که شانگهای، سازمانی منطقه‌ای است، اما می‌توان همکاری‌ها در این چارچوب را توسعه داد. حضور 2کشور مهم مصرف‌کننده انرژی و مواد خام، یعنی چین و هندوستان  در این سازمان فرصت مهمی برای ما به‌شمار می‌رود. هر دوی این کشورها به انرژی و مواد خام ایران نیاز دارند و جمهوری‌اسلامی نیز بعد از روسیه، مهم‌ترین تولیدکننده نفت و گاز در میان اعضای سازمان شانگهای به‌حساب می‌آید؛ بنابراین ظرفیت‌های مهمی پیش‌روی ما قرار دارد که باید از آن به‌خوبی استفاده کرد.امیراحمدیان افزود: باید به این موضوع هم اشاره کرد که ایران ازنظر جغرافیایی دارای موقعیت ویژه‌ای است که برای اعضای این سازمان از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چراکه ایران می‌تواند جبهه جنوبی شانگهای را به دریای عمان متصل کند. ایران با برخورداری از شبکه‌های ترانزیتی شرقی- غربی و شمالی - جنوبی خود، می‌تواند نقش راهبردی ویژه‌ای را در این سازمان ایفا کند.