گزارش
«صوت تقطیع شده آیت‌الله سیدمحمود طالقانی درباره وقایع نهضت ملی، اشاره‌ها و نکته ها» در گفت و گو با دکتر موسی فقیه حقانی
تحریف تاریخ، به مثابه ابزار جنگ نرم
احمدسینایی- روزنامه‌نگار
سالیان اخیر صوتی تقطیع شده از زنده‌یاد آیت‌الله سیدمحمود طالقانی در فضای مجازی می‌چرخد که گویا آن بزرگ در سخنرانی 14اسفندماه 1357و بر مزار دکتر محمد مصدق، مسئولیت شکست نهضت ملی را متوجه جناح اسلام‌گرای آن، به‌ویژه زنده‌یاد آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی و شهید سیدمجتبی نواب‌صفوی و جمعیت فدائیان اسلام ساخته است. از سوی دیگر اما با گوش سپردن به نسخه اصلی و کامل سخنرانی، درمی‌یابیم که در بازتدوین آن، تحریفات گسترده و فراوانی روی داده است. در گفت‌و‌شنود پی آمده، دکتر موسی فقیه‌حقانی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، به واکاوی و تحلیل این پدیده پرداخته است. امید آنکه تاریخ‌پژوهان معاصر و عموم علاقه‌مندان را مفید و مقبول آید.
سالیان اخیر، کلیپ‌ها و صوت‌هایی تحریف‌آمیز در باب رویداد نهضت ملی ایران نشر یافته که صوت تقطیع شده زنده‌یاد آیت‌الله سیدمحمود طالقانی در سخنرانی 14اسفند 1357، در زمره آنهاست. ارزیابی شما از علل و اهداف اینگونه اقدامات چیست؟
بسم‌الله الرحمن الرحیم. یکی از ترفندهای شناخته شده دشمنان انقلاب و نظام اسلامی در دوره کنونی، این است که سخنان بزرگان و چهره‌های محبوب تاریخ معاصر را تقطیع کنند و هر بخش را به بخش دلخواه دیگری وصل و به این ترتیب، ادعاهای بی‌اساس خود را مستند کنند؛ مثلاً مدتی است جریان موسوم به ملی، که به‌دنبال تسویه‌حساب تاریخی با آیت‌الله کاشانی و شهید نواب صفوی است، فیلمی مونتاژکرده و درصدد القای این نکته است که آیت‌الله در روز کودتا، به همراه فضل‌الله زاهدی از خانه دکتر مصدق بازدید کرده است! درحالی‌که فیلم اساساً مربوط به زمان دیگری است که ایشان را در حیاط مجلس شورای ملی نشان می‌دهد. زاهدی هم در باشگاه افسران است!
اما در مورد صوت مورد‌اشاره شما، مرحوم آیت‌الله طالقانی در روز 14اسفند 1357و بر مزار دکتر مصدق، سخنرانی‌ای را ایراد کردند و با نهایت هوشمندی، آن‌قدر صحبت‌هایشان را طول دادند، که نوبت به دیگران که برای تبلیغات حزبی در آن روز نقشه‌ها چیده بودند، نرسید! امروز بدون آنکه اشاره شود که این سخنرانی در چه شرایطی ایراد شده و اساسا هدف آیت‌الله طالقانی از این صحبت‌ها چه بوده، با تقطیعی ناجوانمردانه، صدر و ذیل سخنان ایشان را حذف می‌کنند که نتیجتا این تصور پیش آید که آیت‌الله کاشانی و فدائیان‌اسلام در کودتا دست داشته‌اند! این نشان می‌دهد که ما هنوز گرفتار توطئه‌های انگلیس هستیم و نتوانسته‌ایم ماهیت آن را بشناسیم. البته عده‌ای این برداشت‌ها را به تئوری هم تلقی تبدیل کرده و مثلاً می‌گویند: فلان تئوریسین اصلاحات نیز این سخن را گفته است! خب باید اشاره کرد که آقای به‌اصطلاح تئوریسین! شما اگر انصاف داشته باشی، کل ماجرا را تعریف می‌کنی، حداقل آن بخش از سخنان آیت‌الله طالقانی را که می‌خواهی منتشر کنی، کلیت آن را نشر می‌دهی، نه اینکه با این شیوه غیراخلاقی، سخنان ایشان را تقطیع و بخش‌های مختلف را به هم وصل کنی تا به نتیجه‌ای که مورد‌نظر خودت هست برسی!
تحلیل شما از سخنرانی آیت‌الله طالقانی در 14اسفند 1357و ارزیابی‌های ایشان از عملکرد جریانات موجود در نهضت ملی چیست؟
اتفاقاً من به همین دلیل، بار دیگر فایل صوتی کامل آیت‌الله طالقانی را گوش دادم. ایشان در آن سخنرانی اشاره می‌کنند که 2عامل بزرگ سبب شد که نهضت ملی شدن صنعت نفت شکست بخورد. یکی از این2 عامل، اختلاف‌افکنی بین رهبران نهضت بود. آیت‌الله طالقانی می‌گویند: من رفتم پیش آیت‌الله کاشانی. ایشان یک ظرف خربزه در دست داشت و برای من آورد. به ایشان گفتم: آقا! مواظب باشید، دارند زیر پایتان پوست خربزه می‌گذارند و آیت‌الله کاشانی جواب دادند: نه، خیالتان راحت باشد، مراقب هستم! سپس آیت‌الله طالقانی به اطرافیان آیت‌الله کاشانی اشاره می‌کنند که اشاره درستی هم هست. واقعاً بعضی از اطرافیان ایشان اگر نگوییم با سرویس‌های بیگانه در ارتباط بودند ـ که ظاهراً برخی بودند ـ آتش‌بیار معرکه بودند! در اطراف دکتر مصدق هم از این آدم‌ها زیاد بودند. آقای طالقانی در ادامه سخنانشان به این نکته اشاره می‌کنند که اطرافیان دکتر مصدق، خودشان را رهبر حساب می‌کردند و او را به‌حساب نمی‌آوردند و عملا داشتند زیرآب مصدق را می‌زدند! آیت‌الله طالقانی اشاره بسیار درخشانی نیز به نقش فدائیان‌اسلام در برداشتن موانع از مسیر نهضت ملی دارند که در کلیپی که پخش شده به کلی حذف شده است! اینگونه رفتارها بس زشت و غیراخلاقی است.
ارائه چنین تحلیلی در آغاز عمر نظام اسلامی، هوشمندی فراوانی می‌طلبد که باید آن را در موقعیت زمانی خود سنجید و از تقطیع و تحریف آن در 44سال بعد پرهیز کرد. به‌نظر شما از چه روی ایشان در آن دوره به خوانش رویدادهای نهضت ملی دست زدند؟
همینطور است. به‌نظر من آیت‌الله طالقانی یکی از گوهرهای درخشانی بودند که ما خیلی زود از دست‌شان دادیم. ایشان با بینش بالا و هوشمندی زیاد در سال57این حرف‌ها را می‌زنند و می‌گویند: رمز پیروزی نهضت نفت، مردمی بودن آن بود و مردمی شدن نهضت، به‌خاطر فعالیت‌های آیت‌الله کاشانی و فداکاری و جانفشانی فدائیان اسلام بود. این سخنان از آن روی ایراد می‌شود که جریانات ملی قدرت بسیج توده‌ها را نداشتند. البته آنها هم به میدان آمدند و جبهه ملی تشکیل شد و تلاش‌هایشان از مجلس پانزدهم شروع شد، ولی اینکه به نهضتی مردمی تبدیل شوند، چنین توانی را نداشتند. حرکت آنها پارلمانتار بود و موفقیت‌هایی را هم به‌دست آوردند ولی نهضت ملی نفت از جایی مردمی می‌شود که آیت‌الله کاشانی، آیت‌الله خوانساری، سایر علما و فدائیان اسلام به صحنه آمدند. آیت‌الله طالقانی به این نکته اشاره می‌کنند که فدائیان اسلام توانستند با 2اقدام مهم، به ملی شدن صنعت نفت کمک کنند. یکی برداشتن مانع عبدالحسین هژیر بود که پس از اعدام او، انتخابات آزاد برگزار و مجلس شانزدهم تشکیل و صنعت نفت در آن ملی اعلام شد. مانع دیگر، حاجعلی رزم‌آرا بود که بر سر راه ملی شدن نفت قرار گرفته و رهبران نهضت را هم تهدید می‌کرد. هنگامی که او نیز از میان رفت، نفت ملی شد. در اینجا دکتر مصدق هوشمندی خاصی به خرج داد و هنگامی که به او خبر دادند که رزم‌آرا را زده‌اند، به اتاق کمیسیون نفت رفت و در اتاق را قفل کرد و گفت: همین جا بمانید... و می‌نشینند و کار را تمام می‌کنند و نفت ملی می‌شود. یکی از نکات مهمی که آیت‌الله طالقانی روی آن تأکید زیادی دارند، این است که صفوف به هم فشرده مردم در مقطع قبل از 30تیر، نفت را ملی کرد و ادامه همان وحدت عمومی در 30تیر باعث شد که دکتر مصدق دوباره به قدرت برگردد.
بنده فکر می‌کنم که وقتی با این وقاحت و صراحت سخنان آیت‌الله طالقانی را تقطیع و آیت‌الله کاشانی و شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام را همراه کودتا جلوه می‌دهند، می‌توانیم نتیجه بگیریم که ما هنوز به‌شدت اسیر جنگ نرم دشمن هستیم! در آن دوره جنگ نرم دشمن، ویژگی‌هایی داشت که با اندکی تأمل، می‌توان مختصات آن را به دست آورد و متوجه شد که چه کسانی عملیات آن را هدایت یا مثلا مطبوعات را در جهت نیل به اهداف آن اداره می‌کردند، فضای مجلس در دست چه کسانی بود؟ چه‌کسی اراذل و اوباش را مدیریت می‌کرد؟ و یا هماهنگ‌کننده بازاری‌ها چه‌کسی بود؟ به‌نظر من اینگونه شیوه‌ها به‌ویژه در سالیان اخیر، همچنان مورد‌استخدام دشمنان نظام اسلامی است.
معمولاً تخریب شخصیت و جایگاه آیت‌الله کاشانی، در فرایند تاریخ‌سازی برای نهضت ملی، یکی از اهداف اصلی اینگونه تولیدات تحریف‌محور است. در این فقره چه دیدگاهی دارید؟
همینطور است. در این‌باره تحریفات ناجوانمردانه‌ای صورت می‌گیرد. بی‌تردید رهبر قیام تاریخی 30تیر، مرحوم آیت‌الله کاشانی است ولی جریان تاریخ‌نگاری موسوم به ملی، نقش ایشان را نادیده می‌گیرد یا تحریف می‌کند. اگر آیت‌الله کاشانی مردم را به حضور در خیابان‌ها دعوت و شاه را تهدید نمی‌کرد، که «اگر دکتر مصدق برنگردد، من کفن می‌پوشم و مردم را به طرف دربار هدایت می‌کنم» مصدق چگونه می‌توانست برگردد؟ قوام آمده بود که کار را تمام کند و از حمایت شاه و انگلستان و آمریکا هم برخوردار بود. آنها دست به کشتار هم زدند و در روز 30تیر، حدود70 -60 نفر شهید و عده زیادی مجروح شدند، ولی وقتی آیت‌الله کاشانی به شاه هشدار می‌دهد، او عقب‌نشینی می‌کند.
یکی از مواضعی که نهضت ملی ایران به آفت جنگ نرم دچار شد، اختلاف‌افکنی بین سران نهضت بود که پس از 30تیر بیشتر آشکار شد. اولویت ما ملی کردن صنعت نفت بود و نباید وارد مسائل حاشیه‌ای می‌شدیم که شدیم و شد آنچه نباید بشود. به قول آیت‌الله طالقانی، فدائیان اسلام را که 2کار مهم‌شان یعنی زدن هژیر و رزم‌آرا، باعث شد که نهضت ملی نفت به نتیجه برسد، در دوره دکتر مصدق به زندان می‌اندازند و به‌شدت مورد‌ضرب‌و‌شتم قرار می‌دهند! عامل اصلی این ماجرا هم دکتر فاطمی، وزیر امورخارجه دکتر مصدق است. من یادداشت‌های شش ماهی که دکتر فاطمی فراری و مخفی بود، خواندم که وقتی به مرحوم شیخ فضل‌الله نوری و شهادت ایشان می‌رسد، می‌گوید: ما باید در همان دوره مشروطیت، کار اینها (علما و روحانیت) را تمام کنیم! این حرف کسی است که دست راست دکتر مصدق حساب می‌شد. شاید خود دکتر مصدق چنین اعتقادی نداشت، هرچند میانه‌اش با روحانیت چندان هم گرم نبود اما به‌شدت دکتر فاطمی هم به این قشر بدبین نیست که می‌نویسد ما باید در همان مشروطه کار اینها را تمام می‌کردیم!
شما تحریفات تاریخی موجود درباره نهضت ملی را که گاه با وارونه‌نمایی دیدگاه‌های بزرگانی چون آیت‌الله طالقانی صورت می‌گیرد، در دایره جنگ نرم دشمنان قرار دادید. فرایند جنگ نرم در آن روز و امروز چگونه شکل می‌گیرد؟
در جنگ نرم علیه نهضت ملی، چند اتفاق افتاد که می‌تواند برای امروز ما عبرت‌آموز باشد. ترفندی که دشمن به وسیله آن توانست نهضت ملی نفت را به شکست بکشاند، ایجاد اختلاف در بین مسئولین بود که خودبه‌خود در مردم سرخوردگی و تشتت ایجاد می‌کرد. در آن دوره مردمی که تا دیروز پشت سر آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق حرکت می‌کردند و به حرف آنها گوش فرا‌می‌دادند، رفته‌رفته به بی‌تفاوتی کشیده شدند و هر دو رهبر نیز، موقعیت قبلی خود را از دست دادند! خوشبختانه مردم ایران با رهبری امام‌خمینی(ره)، توانستند یکی از 3انقلاب بزرگ قرن بیستم را رقم بزنند. با این همه ما باید برای حفظ و تداوم انقلاب اسلامی، بتوانیم از تاریخ نهضت ملی درس بگیریم و اشتباهات آن دوره را تکرار نکنیم.
نقش رسانه‌های دوره نهضت ملی، در دامن زدن به امواج جنگ نرم و شباهت‌های کارکردی آنها با رسانه‌های امروز چیست؟
مطبوعات آن دوره در ایجاد فضای تنش، بسیار مؤثر بودند. آنها از دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی، کاریکاتورهای فوق‌العاده زشتی می‌کشیدند و منتشر می‌کردند. آیت‌الله طالقانی در همان سخنرانی 14اسفند –که البته این بخش از آن نیز حذف شده- به سابقه درخشان ضداستعماری آیت‌الله کاشانی اشاره می‌کنند. آیت‌الله کاشانی در بین‌النهرین (عراق امروز)، سلاح به‌دست گرفت، علیه انگلیسی‌ها جنگید و از سوی این دولت استعماری محکوم به اعدام شد. آن وقت مطبوعات آن دوره، روی عمامه چنین شخصیتی نقش پرچم انگلیس را می‌زدند تا ایشان را از اعتبار بیندازند! به‌نظر من هم دکتر مصدق و هم آیت‌الله کاشانی، تحت‌تأثیر اطرافیانشان قدری نابردباری نشان دادند! با این همه آیت‌الله کاشانی در نامه معروف 27مرداد خود خطاب به دکتر مصدق نوشت: با اینکه مرا لکه حیض کردی، اما بیا با هم جلوی کودتا را بگیریم! اما دکتر مصدق آن عبارت معروف را می‌نویسد که «من به پشتیبانی ملت مستظهرم!» به هر حال همچنان که دشمنان برای نیل به مقاصد خود، سخنان آیت‌الله طالقانی را تقطیع و به میل خود بازتدوین کرده‌اند، در مورد تمام افراد و جریانات تاریخی نیز این شیوه را به‌کار می‌گیرند. این ما هستیم که باید هوشیار باشیم و فریب این حیله‌ها را نخوریم.
