آمادگی کانال‌های شهر برای بارندگی‌های پاییز

محمد سرابی؛ روزنامه‌نگار

تا قبل از اینکه پاییز برسد، باید نهر‌ها و مسیر‌های آب، آماده بارندگی‌های ناگهانی شوند. در سال‌های قبل، هر ناحیه شهرداری تهران روزانه حدود 6-5تن گل و لای، زباله و رسوبات را از نهر‌ها جمع‌آوری می‌کرد. بارندگی‌های مرداد امسال باعث شد که این میزان دوبرابر شود و در شهریور به نزدیک 10تن در روز برسد. بخشی از این لایروبی‌ها شامل گل و لای طبیعی است و قسمت زیادی از آن هم به زباله‌هایی برمی‌گردد که شهروندان به درون نهر‌ها می‌ریزند.
لایروبی مسیر‌های حرکت به‌صورت دائمی در طول سال انجام می‌گیرد، اما آنچه اکنون مشاهده می‌شود طرح ویژه‌ای است که برای ایجاد آمادگی لازم قبل از بارندگی‌های پاییز اجرا می‌شود. این طرح 2قسمت دارد؛ یکی از 15مرداد تا 15شهریور و دیگری از 15شهریور تا 15مهر. همه‌ساله از نیمه شهریور برنامه‌های استقبال از مهر شهرداری تهران شروع می‌شود و لایروبی‌های آخر تابستان با آن پیوند می‌خورد.
معاون آبراه‌ها و قنوات اداره‌کل خدمات شهری شهرداری تهران در این‌باره می‌گوید: «لایروبی 2بخش اصلی دارد؛ یکی شبکه فرعی است که شامل انهار روباز و روبسته می‌شود و اغلب سطح مقطع آنها کمتر از یک مترمربع است. این انهار توسط پیمانکاران نواحی به‌صورت دائمی لایروبی می‌شوند و هنگام بارندگی نقش مهمی در جمع‌آوری آب‌های سطحی دارند.»
مجید دیری می‌‌افزاید: «بخش دیگر لایروبی در مسیل‌‌ها و مجاری مدفون (زیرزمینی) انجام می‌شود. پیمانکاران ادارات مسیل و قنوات مناطق 22گانه این کار را انجام می‌دهند.»
نزدیک 70درصد مسیر‌های انتقال آب در شبکه اصلی جمع‌آوری آب‌های سطحی به‌صورت زیرزمینی است؛ بنابراین هر فصل تمام کانال‌ها پایش می‌شوند تا مسیر با مانعی بسته نشده باشد. برخی زباله‌های حجیم مانند تایر‌ کهنه خودرو‌ها یا تکه‌های مبلمان چوبی می‌توانند این تونل‌ها را کاملا مسدود کنند و نتیجه آن به‌صورت آب‌گرفتگی وسیع در بزرگراه‌ها یا خیابان‌های اصلی بروز می‌کند. زباله‌های کم‌حجم مانند کیسه‌ها و بطری‌های پلاستیکی هم وقتی در یک جوی آب جمع می‌شوند مسیر را می‌بندند. در این سال‌ها زباله‌هایی مانند ماسک و دستکش‌ هم به این مشکلات افزوده شده‌اند.
در مرداد امسال به‌دلیل بارندگی غیرمنتظره، حجم زیادی از رسوبات به شبکه اصلی هدایت شد، اما به جز چند نقطه در جای دیگری از شهر، آب‌گرفتگی شدید رخ نداد. بعضی از نهر‌ها به دلایلی مانند نصب‌ پل‌های کم‌ارتفاع به‌راحتی با زباله مسدود می‌شوند. قسمت‌هایی که نیاز به عملیات عمرانی و تعویض سنگدال‌ها یا کف‌سازی‌ دارند هم به‌صورت تدریجی و بسته به بودجه و برنامه عمرانی هر منطقه به‌تدریج اصلاح می‌شوند.
برخی از کانال‌های میانی یا حاشیه‌ای بزرگراه‌ها مانند رودخانه عمل می‌کنند و حجم زیادی از آب در آنها حرکت می‌کند. برخی نیز درست در مسیر طبیعی آب قرار دارند و به همین نسبت باعث رسوب ذرات معلق می‌شوند. بخش‌هایی از معابر شهر مانند حاشیه شمالی بزرگراه نیایش در هنگام بارندگی‌ها اهمیت زیادی دارند و باید دائما تخلیه شوند. پسماند شهری این کار را دشوار‌تر می‌کند.
معاون آبراه‌ها و قنوات اداره‌کل خدمات شهری می‌گوید: «شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی برای انتقال آب ساخته شده است، نه انتقال زباله؛ به همین دلیل هر نوع زباله‌ای که به نهر‌ها ریخته شود، مشکل‌ساز خواهد شد. همچنین مصالح و نخاله‌های ساختمانی که ناشی از ساخت‌وساز روزانه است، مسیر نهر‌ها را می‌بندد.»
از او سؤال می‌کنیم که رسوبات جمع‌آوری شده به کجا منتقل می‌شوند. دیری می‌گوید: «در محدوده کهریزک مرکزی برای تخلیه رسوبات داریم، اما بخشی از این رسوب‌ها که در مناطق شمالی شهر در حوضچه‌ها ته‌نشین شده بیشتر شامل شن و سنگریزه است. این نوع رسوبات را در گود‌هایی که قبلا مشخص شده و باید پر شود، تخلیه می‌کنند.» 
حوضچه‌های رسوبگیر حجم زیادی دارند و تخلیه آنها نیز زمان‌بر است. به‌عنوان مثال در بهار امسال شهرداری اقدام به تخلیه رسوبات از حوضچه‌های سه‌گانه کوهسار کرد، ولی با وجود برداشت ۶۲۰کامیون رسوب به وزن ۹هزار تن کار به پایان نرسید و زمان بیشتری برای تخلیه آن صرف شد. این شن و ماسه‌ها قابل استفاده در پروژه‌های عمرانی نیستند، اما شاید بتوان در آینده کارخانه‌هایی ساخت تا از نخاله‌های ساختمانی و همینطور رسوبات آب‌های سطحی برای تولید شن و ماسه ساختمانی استفاده کنند تا برداشت کمتری از طبیعت انجام شود.

مسیر‌های جمع‌آوری آب جاری در پایتخت
  530کیلومتر طول شبکه اصلی ساخته شده برای جمع‌آوری آب‌های سطحی تهران
  700کیلومتر طول شبکه اصلی جمع‌آوری آب‌های سطحی در طرح نهایی
  ۱۰هزار کیلومتر طول نهر‌ها و جوی‌های شهر