حق بر شهر و فراگیر شدن ورزش همگانی

سمیرا وکیلی|خبرنگار:

براساس قانون اساسی کشورمان (بند 3اصل سوم) تربیت‌بدنی رایگان برای همه به‌عنوان یک حق مورد شناسایی قرار گرفته و دولت و دستگاه‌های اجرایی وظیفه دارند با فراهم‌ آوردن تجهیزات و زیرساخت‌های لازم این امکان را در اختیار شهروندان بگذارند. از این‌رو یکی از مولفه‌های حقوق شهروندی، ورزش همگانی و داشتن امکانات مورد نیاز جهت انجام ورزش است.

رابطه ورزش و حقوق شهروندی

 رشد بیماری‌های ناشی از نوع زندگی و چاقی شهروندان نشان‌دهنده عدم‌تعادل میان سبک زندگی و نیازمندی‌های جسمانی است. خطر بیماری‌های قلبی و دیابتی، ساکنان شهرها را بیشتر تهدید می‌کند. یکی از راه‌های مؤثر برای بهبود سلامت جسمانی و روانی شهروندان مبادرت به انجام فعالیت‌های بدنی مناسب در اوقات‌فراغت از قبیل پیاده‌روی، دویدن، دوچرخه‌سواری، طناب‌زدن، بازی‌ها و ورزش‌های آبی است. ساکنان شهرها در طول روز به‌کار می‌پردازند و افرادی که شاغل نیستند در بیشتر ساعات روز در آپارتمان‌ها و ساختمان‌های فاقد محوطه و فضای سبز بیرونی وقت می‌گذرانند با وجود این، شهروندان می‌توانند رفتارها و سبک زندگی خود را به‌گونه‌ای تغییر دهند که موجب سلامت آنها شود و ابتلا به بیماری و  درگیر شدن با مشکلات ناشی از افزایش سن را به تعویق بیندازند. انجام ورزش‌های همگانی یکی از راه‌های مؤثر در سلامت شهروندان و کاهش فشارهای روانی است. جشنواره‌های ورزشی، مسابقات ورزشی تفریحی - نه رقابتی و قهرمانی- می‌تواند در این زمینه مفید واقع شود.

ورزش که می‌تواند رقابتی یا غیررقابتی باشد ویژ‌گی‌های خاصی دارد که آن را از بازی و مسابقه متمایز می‌کند؛ ورزش در برگیرنده فعالیت بدنی است، در آن سازمان‌یافتگی وجود دارد و انواعی از آن به امکانات و تجهیزات خاصی نیاز دارد.

ورزش از نظر ماهیت به همگانی و  رقابتی تقسیم می‌شود. ورزش همگانی شامل فعالیت بدنی، فعالیت در اوقات فراغت، فعالیت‌های تفریحی، ورزش‌های رسمی، ورزش‌های بومی محلی و بازی‌هاست که همه افراد اعم از زن و مرد با سنین و توانایی‌های مختلف قادر به انجام آن هستند. به لحاظ فرهنگی تمرکز ورزش همگانی روی عموم مردم است و باعث افزایش شاخص‌های سلامت بین مردم می‌شود. البته ورزش همگانی به لحاظ مالی وابستگی زیادی به بودجه دولتی دارد.

یکی از راه‌های ارتقای ورزش همگانی کمک گرفتن از شهرداری‌هاست؛ بهسازی پارک‌ها و فضاهای تفریحی، تغییر پیاده‌روها و بازسازی آنها به‌صورت بزرگ‌تر و بازتر در حوزه عمل و اختیار شهرداری‌هاست. شهرداری‌ها وظیفه دارند با اختصاص فضا‌های ورزشی ارزان و رایگان به گسترش فرهنگ ورزش همگانی در بین شهروندان کمک کنند. کمبود زیرساخت‌های ورزشی از مهم‌ترین موانع ورزش همگانی است. علاوه بر فضاهای سرپوشیده، فضا‌های روبازی که مردم در آنها به فعالیت‌هایی همچون دویدن بپردازند نیز مهم است. اماکن ورزش طبیعی (جنگل‌ها، تپه‌ها، پیاده‌روها و...) از دیگر اشکال اماکن ورزشی و زیرساخت محسوب می‌شوند. در عین حال این اماکن باید در دسترس باشند و امکان رفت‌وآمد با وسایل حمل‌ونقل عمومی به این مکان‌ها وجود داشته باشد.

در شهری مثل تهران که چند‌ماه از سال را درگیر آلودگی هواست گسترش استفاده از دوچرخه به‌عنوان یک وسیله جابه‌جایی در سطح شهر می‌تواند در حفظ سلامتی شهروندان مؤثر باشد. حمایت از دوچرخه‌سواری از طریق سیاست‌ها و قانونگذاری‌های ترافیکی مناسب که مسیر دوچرخه‌سواری را ایمن و جذاب کند می‌تواند مردم شهر را به استفاده بیشتر از دوچرخه در مسیرهای کوتاه‌تر ترغیب کند تحقق این امر نیازمند فرهنگسازی‌ منسجم و مدت‌دار است تا جوانان به جای گردش با اتومبیل‌ در خیابان‌های شهر و دامن زدن به ترافیک و آلودگی هوا به استفاده از دوچرخه عادت کنند.

طراحی شهری و ورزش

محیط شهری باید به شکلی طراحی شود که از فعالیت بدنی شهروندان حمایت کند. بسیاری از افراد به‌ دلیل مشغله و گرفتاری زندگی شهری این امکان را ندارند که به‌طور هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده ورزش کنند. شهرداری‌ها و مشاوران شهر‌سازی‌ و همچنین سازمان‌ها و ارگان‌های مربوط، باید شهر را به‌گونه‌ای طراحی کنند که مردم بتوانند در کنار انجام امور روزمره ورزش کنند. احداث پارک‌ها، مکان‌های تفریحی، فضاهای سبز، پیاده‌روهای عریض و ایمن از جمله اقداماتی است که در طراحی شهر‌ها می‌توان به آنها توجه کرد البته در شهر تهران با تجهیز پارک‌ها به وسایل ورزشی یک گام در جهت طراحی فضای شهری برای ورزش برداشته شد که نباید این اقدام را نادیده گرفت. اگرچه صرف وجود وسایل بدون حضور مربی کافی نیست.

برنامه‌ریزان شهری معتقدند باید تلاش کرد پراکندگی شهری کاهش یابد. قرار دادن مشاغل، فروشگاه‌ها، مدارس و دیگر اماکن در نزدیکی یکدیگر باعث می‌شود امکان دسترسی به این اماکن از طریق پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری برای شهروندان فراهم شود.

البته نقش فرهنگسازی‌ را نیز نباید نادیده گرفت. طراحی و گرافیک شهر و بیلبوردهای تبلیغاتی‌ای که در اختیار شهرداری‌هاست می‌توانند به شکل منسجم و برنامه‌ریزی شده‌ای شهروندان را به ورزش ترغیب کنند.

 یکی از راهکار‌های موجود اتحاد و یکپارچگی بین سازمان‌های دست‌اندرکار ورزش خصوصی و همگانی است البته ایجاد انگیزه در میان شهروندان را هم نباید نادیده گرفت. از سازمان‌های متولی ورزش همگانی می‌توان به سازمان ورزش و جوانان، شهرداری‌ها، وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت اشاره کرد.
 
 روز جهانی پیاده‌روی

متولیان ورزش همگانی در مراسم های‌ شادی‌بخش، ولادت‌ها و عیدهای ملی یا مذهبی باید فرصت را غنیمت شمرده و اقدام به ایجاد نشاط و تفریح همگانی کنند. تجربه کشورهای مختلف در زمینه ورزش همگانی باعث شد در سال 1992به‌منظور ترویج فعالیت بدنی و سبک زندگی سالم و گسترش پیاده‌روی در فضاهای طبیعی 6  اکتبر را روز جهانی پیاده‌روی نامگذاری کنند. هرساله در این روز در بیش از 60کشور جهان، میلیون‌ها انسان در مسیری که نباید بیش از 12کیلومتر باشد دوشا‌دوش هم پیاده‌روی می‌کنند. در قاره سبز نیز هفته اول ژوئن « به اسم روز  ورزش اروپا» نامگذاری شده است که در واقع یک همایش غیررقابتی ورزشی- تفریحی است و همه می‌توانند در آن شرکت کنند. روز جهانی تلاش هم یکی دیگر از روزهایی‌است که انجمن‌های ورزشی تلاش می‌کنند تعداد بیشتری از افراد را از هر جنس و سن و سطح توانایی به‌مدت 15دقیقه به رقابت وادار کنند.

توزیع عادلانه امکانات ورزشی

دوری از اماکن ورزشی و عدم‌دسترسی آسان به آنها یکی از موانع انجام فعالیت‌های‌ بدنی شناخته می‌شود. در حقوق شهری یکی از رسالت‌های مهم «حق بر شهر» توزیع عادلانه امکانات شهری در تمام نقاط آن است تا همه شهروندان به شکل برابر از امکانات شهری برخوردار باشند. بنابراین تصمیم‌گیری برای انتخاب محل مناسب ساخت اماکن ورزشی نیازمند تحلیل موارد مختلفی از قبیل ملاحظات مربوط به هزینه، عوامل محیطی، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی منطقه، دسترسی به وسایل نقلیه و... است؛ باید دید چه کسانی بیشتر از این مکان‌ها استفاده‌ می‌کنند و نیازهای آنها چیست. در این میان نقش پارک‌ها و اماکن تفریحی در ارتقای فعالیت بدنی بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه بیشتر شهروندان به آنها دسترسی دارند.