بغداد در برزخ

مقتدی صدر بار دیگر با تصمیمات غیرقابل پیش‌بینی وآنی خود فضای سیاسی و کل کشور را بی‌ثبات کرد. او البته چند ساعت بعد با یک سخنرانی کوتاه تلاش کرد آرامش را به خیابان‌ها بازگرداند. او روز دوشنبه در پیامی کوتاه «بازنشستگی قطعی» خود از سیاست و تعطیلی تمامی نهادهای مرتبط با جنبش صدر را اعلام کرد. این اتفاق پس از آن افتاد که آیت‌الله سیدکاظم الحائری، یکی از مراجع عراق، اعتراضات پیروان صدر را محکوم و اعلام کرد که مقتدی صدر صلاحیت رهبری این جربان را ندارد. اندکی پس از آن، هزاران نفر از هواداران صدر بسیج شدند و به کاخ ریاست‌جمهوری و چندین ساختمان دولتی دیگر در منطقه سبز بغداد یورش بردند و ارتش را به اعلام منع رفت‌وآمد واداشتند. این اعتراضات به سرعت به خشونت کشیده شد. بیش از 30نفر در درگیری‌های میان طرفداران صدر و نیروهای امنیتی در عراق جان خود را از دست دادند و بیش از 700نفر مجروح شدند. 
مقتدی صدر به‌عنوان یکی از چهره‌های تأثیرگذار عراق شناخته می‌شود. اما او در دورانی که عراق نیازمند دستیابی به راه‌حلی سیاسی برای برون‌رفت از بحران بود، بارها به شیوه‌های مختلف آرامش نسبی کشور را برهم زده و فضای سیاسی عراق را به آشفتگی رسانده است. اما شاید بتوان استعفای صدر را خطرناک‌ترین و مهلک‌ترین ضربه به بن‌بست سیاسی عراق نامید. آشوب جدید، متفاوت از آشوبی بود که طرفداران جنبش صدر با اشغال پارلمان و محوطه شورای‌عالی قضایی عراق در هفته‌های گذشته به بار آورده بودند. این‌بار پس از مدت‌ها صدای شلیک گلوله و آر‌پی‌جی از منطقه به‌شدت امنیتی سبز بغداد شنیده شد؛ صداهایی که به قیمت کشته شدن ده‌ها نفر تمام‌شده و حاکی از ورود وقایع سیاسی عراق به عصری کاملا متفاوت است. با این‌ همه سخنرانی به‌موقع او تاکنون توانسته آشوب‌ها را در منطقه سبز مهار کرده و معترضان را وادار به خروج از این منطقه امنیتی و حیاتی در عراق کند.

صدر کیست؟
مقتدی صدر، فرزند محمدصادق صدر، در سال1974 در کوفه متولد شد و در حوزه علمیه نجف تحصیل کرد. در 25سالگی حکومت صدام‌حسین پدرش را به قتل رساند. 4سال بعد و پس از سرنگونی حکومت صدام، مقتدی صدر وارد میدان سیاست عراق شد. از سال2003 این روحانی جوان حمله به نیروهای خارجی را با تشکیل سازمان سیاسی-مذهبی-نظامی «جیش‌المهدی» سازماندهی کرد؛ گروهی که در آشوب‌های امروز عراق هم ایفای نقش کرده‌اند.
با بازشدن فضای سیاسی عراق پس از سقوط صدام، شیعیان با 3جریان عمده حزب‌الدعوه، مجلس اعلا و جنبش صدر وارد میدان رقابت‌های سیاسی شدند. اما ظهور داعش در سال2014 این رقابت‌ها را به حاشیه راند. پس از شکست داعش، نارضایتی عراقی‌ها از حکومت، نیروهای سیاسی سابقا متحد را مقابل یکدیگر قرار داد و زمینه تحکیم جایگاه صدر در عرصه سیاست عراق را فراهم کرد. همراهان او در نخستین انتخاباتی که پس از شکست داعش برگزار شد، توانست 74کرسی به‌دست آورد و گروه‌های متفاوت سیاسی ازجمله حزب سنی «تقدوم» به رهبری «محمد الحلبوسی» رئیس پارلمان و حزب دمکرات کردستان به رهبری «مسعود بارزانی» را با خود متحد کند. «چارچوب هماهنگی شیعیان» نتایج این انتخابات را نپذیرفت و درگیری بین دو گروه صدرها و چارچوب هماهنگی از همین زمان آغاز شد. درنهایت صدر نتوانست کرسی‌های لازم برای تشکیل دولت جدید را به دست آورد و سرانجام از مجلس خارج شد و فضا را برای چارچوب هماهنگی باز کرد. با این حال، نامزدی «محمد شیعه السودانی» برای تصدی پست نخست‌وزیری خشم طرفداران صدر را برانگیخت و ماه گذشته آنها را به هجوم به پارلمان و سپس دفتر شورای‌عالی قضایی بغداد سوق داد؛ آشوبی که درنهایت با پادرمیانی خود صدر به پایان رسید. اما این ثبات نسبی تنها چند روز دوام آورد و آشوبی جدی‌تر و خشونت‌بارتر از گذشته بن‌بست سیاسی عراق را پیچیده‌تر کرد و بغداد را بیش از هر زمانی در برزخ سیاسی فرو برد.

جیش‌المهدی، همچنان در صحنه
فراتر از چندین‌باری که صدر از فعالیت‌های سیاسی استعفا داده و دوباره به جهان سیاست بازگشته، او در سال2008 خبر از انحلال فعالیت نیروهای 60هزار نفری جیش‌المهدی که از فعال‌ترین گروه‌های مسلح در عراق بودند داد، اما در عمل این گروه هرگز منحل نشد. این گروه در سال2003 با هدف مقابله با نیروهای آمریکایی تاسیس شد و در جنگ علیه داعش هم حضور یافت. صدر در سال2008 خبر انحلال جیش المهدی را داد، اما در دوران جنگ با داعش جیش‌المهدی که به «تیپ صلح» تغییر نام داده بود، دوباره فعال شد.
صدر یک‌بار دیگر در سال2020 و پس از ترور شهیدسردار قاسم سلیمانی توسط پهپاد‌های آمریکایی، این ارتش را فعال کرد. از آغاز آشوب‌های دوشنبه‌شب پس از استعفای مقتدی‌صدر از سیاست، اعضای تیپ صلح یا همان جیش‌المهدی بار دیگر مسلح به میان طرفداران جنبش صدر آمده و به‌سوی نیروهای امنیتی عراق که به سمت معترضان شلیک کرده بودند، تیراندازی کردند تا اعتراضات گسترده به سرعت به خشونت و خونریزی کشیده شود. بنا به گزارش رسانه‌های عراقی، 4راکت کاتیوشا که از شرق بغداد به سمت منطقه سبز شلیک و منجر به کشته و زخمی‌شدن تعدادی از مردم شد، از سوی اعضای جیش‌المهدی شلیک شده‌ بودند.

واکنش‌ها به آشوب جدید صدری‌ها
مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق بلافاصله نسبت به وقایع اخیر عراق و هجوم طرفداران صدر به منطقه سبز بغداد واکنش نشان داد و جلسات کابینه را تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآورد و از معترضان خواست کاخ ریاست‌جمهوری و به‌طور کلی منطقه سبز را تخلیه کنند. 
هیأت معاونت سازمان ملل متحد در عراق صبح با صدور بیانیه‌ای، تحولات اخیر را «تشدید خطرناک بحران» خواند و از همه معترضان خواست منطقه بین‌المللی را ترک کرده و ساختمان‌های دولتی را تخلیه کنند.  از سویی دیگر سفارت آمریکا در بغداد در بیانیه‌ای نسبت به تشدید تنش‌ها ابراز نگرانی کرد و از همه طرف‌ها درخواست کرد جنبه صلح‌ را رعایت و از اقداماتی که می‌تواند منجر به تشدید چرخه خشونت شود، خودداری کنند.
چارچوب هماهنگی شیعیان که حزب رقیب جنبش صدر محسوب می‌شود هم روز سه‌شنبه با محکوم‌کردن خشونت‌های اخیر از همه طرف‌ها خواست که تنش‌زدایی کنند و به میز مذاکره بازگردند. هادی العامری، رهبر سازمان بدر خواستار آتش‌بس کامل و کاهش تنش‌ها شد و حیدر العبادی، رهبر ائتلاف النصر خواستار عقب‌نشینی همه افراد مسلح از منطقه سبز بغداد شد.
با این‌همه آخرین واکنش‌ مهم به آشوب‌های اخیر را شخص مقتدی ‌صدر بروز داده است. صدر با آغاز خشونت‌ها اعلام کرد تا زمانی که همه احزاب خشونت را متوقف کنند، دست به اعتصاب غذا خواهد زد. او در نهایت عصر روز سه‌شنبه و با ادامه یافتن خشونت‌ها، در سخنرانی کوتاه تلویزیونی به‌شدت از انحراف اعتراضات مسالمت‌آمیز به درگیری‌های مسلحانه انتقاد کرد و گفت قاتل و مقتول، هردو گناهکار و در آتشند و ریختن خون مردم عراق حرام است. او هشدار داد اگر طرفدارانش تا 60دقیقه دیگر (پس از بیان سخنانش) به تحصن خود مقابل پارلمان پایان ندهند از این جریان اعلام برائت خواهد کرد. صدر با انتقاد از گروه‌های شبه‌نظامی، از الکاظمی به‌دلیل حفظ بی‌طرفی تشکر کرد. همین سخنان کوتاه او روند خروج معترضان از منطقه سبز بغداد را آغاز کرد. اما هنوز مشخص نیست پایان‌یافتن موقت خشونت در عراق و اعلام قطعیت صدر در کناره‌گیری از سیاست که چند بار هم پیش از این اعلام کرده اما به آن پایبند نماند، به معنی پایان بحران سیاسی عراق باشد. عراق همچنان در برزخ است.

همه استعفاهای صدر

آگوست 2013
صدر اعلام کرد از سیاست کناره‌گیری می‌کند، چند ماه بعد دوباره فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کرد.

فوریه 2014
صدر بار دیگر از سیاست کناره‌گیری کرد اما پس از 2 ماه در انتخابات پارلمانی عراق شرکت کرد.

مارس 2016
صدر از سیاست کناره‌گیری و دفتر خود را تعطیل کرد. پس از چند هفته و با وجود پیروزی نامزدهای مورد حمایتش، او بر کناره‌گیری خود پافشاری کرد.

جولای 2021
صدر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرد. جنبش صدر هم رسما از انتخابات کناره‌گیری کرد و فهرست نامزدهای خود را منتشر نکرد. اما نمایندگان مورد حمایت او پیروزی بزرگی در انتخابات به دست آوردند.

ژوئن 2022
ناتوانی احزاب عراق برای تشکیل دولت باعث شد صدر دوباره اعلام به خروج از سیاست کند اما همچنان درگیر مذاکرات سیاسی باقی ماند.

آگوست 2022
صدر در بیانیه ای اعلام کرد به طور کامل از روند سیاسی عراق خارج می شود. او تمامی دفاتر وابسته به جنبش صدر را تعطیل کرد.