تاریخ شوش 500سال بیشتر شد

محمد باریکانی- دبیر گروه زیست‌بوم

باستان‌شناسان ایرانی در نخستین فصل از مرحله تازه کاوش باستان‌شناختی در محوطه باستانی شوش توانستند در تپه آکروپل به یافته‌های جدیدی دست پیدا کنند که قدمت این محوطه باستانی را از 4200سال قبل براساس یافته فرانسوی‌ها به 4500سال برساند. آنها همچنین در ادامه بررسی‌های باستان‌شناسی خود در انبار محوطه باستانی شوش متوجه آثاری شدند که قدمت استقرار در این محوطه ثبت جهانی‌شده کشور را به 6200سال و به عصر مس و سنگ و پیش از آغاز حکومت هخامنشی‌ها و حتی پیش از آغاز دوره عیلامی رسانده است.
به گزارش همشهری، محوطه باستانی بزرگ شوش از سده 19میلادی به این سو، با انتشار سفرنامه‌های سیاحان اروپایی مورد توجه مستشرقان و پژوهشگران قرار گرفت، تا آنکه برای نخستین‌بار، باستان‌شناسان بریتانیایی طی سال‌های 1850تا 1852میلادی به کاوش در آن پرداختند.
پس از آن، طی سال‌های 1884تا 1886، فرانسوی‌ها با دریافت اجازه ناصرالدین‌شاه قاجار، پادشاه ایران، پژوهش‌های خود را در این محوطه آغاز کردند. در سال 1895، دولت فرانسه امتیاز انحصاری کاوش‌های باستان‌شناسی در سراسر ایران را از ناصرالدین‌شاه دریافت کرد. اما از 1897به بعد تا سال 1979، این محوطه باستانی شوش بود که به مرکز فعالیت هیأت‌های باستان‌شناسی فرانسوی تبدیل شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979میلادی، پژوهش‌های میدانی هیأت باستان‌شناسی فرانسه هم متوقف شد. اما کاوش‌های باستان‌شناختی در این محوطه در سال 1982زیرنظر مرکز باستان‌شناسی ایران و توسط یک گروه باستان‌شناس ایرانی آغاز شد. اما این مرحله نیز 11سال متوقف ماند و ادامه کاوش‌های باستان شناختی از سال 1994تا 2005میلادی از سر گرفته شد. پس از این دوره، کاوش‌های اخیر باستان‌شناختی در این محوطه باستانی از سال 2019میلادی و این‌بار توسط کارشناسان پایگاه میراث جهانی شوش آغاز شد.
لقمان احمدزاده، سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه باستانی شوش به همشهری می‌گوید: پس از انقلاب اسلامی، پژوهش‌های باستان‌شناسانه در این محوطه به فعالیت‌های کوتاه‌مدت در آپادانا محدود شد. اما پس از وقفه طولانی، از سرگیری پژوهش‌های هدفمند و روشمند باستان‌شناسی و حفاظتی ضروری بود.به‌همین دلیل، هشتم دی‌ماه 1397تصمیم در پی اعلام موافقت پژوهشکده باستان‌شناسی مقدمات کار آماده شد تا «هیأت پژوهش‌های باستان‌شناسی شوش» شکل بگیرد و کار خود را آغاز کند. به‌گفته این باستان‌شناس، در آستانه سال 1398و پیش از همه‌گیری کووید- 19، با 2 هدف خواناسازی و حفاظت بخش آشکار شده از سکوی بلند آکروپل شوش و پاسخ به پرسش پژوهشی درباره بقایای گورستان مشهور هزاره پنجم پیش از میلاد  به کاوش در آن محدوده پرداختیم. این پژوهش در محدوده ترانشه بزرگ «مُرگان» در آکروپل شوش شکل گرفت. کاوش‌های بزرگ مقیاس در این محدوده یک گودال بزرگ با چند دیواره عمودی در شرق و غرب و تعدادی تراس مصنوعی در شمال آن ایجاد کرد که طی این فصل از پژوهش‌های میدانی، 2 کارگاه کاوش در تپه آکروپل ایجاد کردیم.
احمدزاده می‌گوید: یکی از اهداف ما بازیابی بخشی از پایه سازه یادمانی «سکوی بلند» در «تپه آکروپل» شوش بود که در سال‌های ۱۹۷۲ و 1975تا 1978میلادی توسط 2 باستان‌شناس فرانسوی به نام‌های «ژان پرو» و «دُنی‌کنال» کاوش شده بود. مشاهده وضعیت فعلی این بخش و مقایسه آن با عکس‌های منتشر شده از 4 دهه پیش نشان‌‌دهنده فرسایش شدید بافت‌های آشکار شده پس ‌از کاوش است. پی‌گردی‌ها و خواناسازی این محدوده اما به بازیابی نماها و سطوح بخشی از پایه یک سازه یادمانی انجامید. سرپرست هیأت باستان‌شناسی شوش می‌گوید: گروه باستان‌شناسی با کاوش در عمیق‌ترین لایه‌های تپه آکروپل، آثار به جا مانده از دوره شوشان جدید 1و به‌ویژه تکه سفال‌های شاخص با نقش‌مایه نقطه‌ای یافتند که قدمت آنها به حدود 4700پیش‌ از میلاد بازمی‌گردد. در کاوش سال 1389در آکروپل برای نخستین‌بار شواهد استقراری قدیمی‌تر از دوره شوش ۱ یعنی اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد، متعلق به دوره شوشان جدید 1در بستر واقعی خود مستندنگاری شد.
این باستان‌شناس می‌گوید: در این فصل از کاوش نتوانستیم از لایه‌های شوشان جدید 1 گذر کنیم، اما حجم زیادی از بقایای فرهنگی را در سرند نهشته‌های آشفته برجای ‌مانده از کاوش‌های پیشین و نهشته‌های در جای دوره شوشان جدید 1بازیابی کردیم که وجود تکه سفال‌های دوره شوشان میانه متأخر در میان آنها جالب‌توجه است. وجود این شواهد، نشان می‌دهد می‌توان احتمال وجود دوره شوشان میانه متأخر را هم به توالی گاه‌نگاری آکروپل شوش اضافه کنیم. لقمان احمدزاده می‌گوید: محدودیت کووید- 19به فرصتی تبدیل شد که به بررسی مواد باستان‌شناختی کاوش‌های پیشین هیأت‌های ‌فرانسوی از شوش در انبارها ‌بپردازیم. در میان یافته‌های کاوشگران فرانسوی، چندین تکه سفال یافتیم که قدمت آنها حتی از اواخر هزاره هفتم پیش‌ازمیلاد (6200پ.م) فراتر می‌رود. یکی از این تکه سفال‌ها با نقش‌مایه قرمز به دوره شوشان عتیق 3 یعنی حدود 6200تا 6000پیش ‌از میلاد، قابل تاریخ‌گذاری است و 3 تکه دیگر از شاخصه‌های شوشان قدیم، مربوط به حدود 6000تا 5700 سال پیش ‌از میلاد هستند. 3 تکه سفال دیگر نیز از نمونه‌های شاخص دوره شوشان میانه متأخر هستند.

مکث
شوش 6200 ساله
سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه جهانی شوش اعلام کرد: بر پایه این سفال‌ها و دستاوردهای کاوش ما، تاریخ پایه‌گذاری شوش به حدود 6200 سال پیش‌ از میلاد، بازمی‌گردد و استقرار از این دوره بدون وقفه تا دوره شوشان جدید یک درمحدوده محوطه شوش ادامه یافته است. پس از آن با یک وقفه، مجدداً استقرار در شوش در دوره شوشان جدید 2یا همان دوره‌ای که در شوش به‌نام شوش ‌ شناخته می‌شود، شکل می‌گیرد و از آن پس تا سده سیزدهم میلادی ادامه می‌یابد. براساس آنچه لقمان احمدزاده به همشهری گفته است، پیش از این، تاریخ نخستین استقرار یک اجتماع انسانی در شوش به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد (4200پ.م) نسبت داده می‌شد. نکته جالب توجه اینجاست که‌ باستان‌شناسان فرانسوی بخشی از یافته‌های سفالی قدیمی‌تری را که از تپه آکروپل به‌دست آورده بودند، به درستی تاریخ‌گذاری نکرده و همه آنها را متعلق به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد دانسته‌اند. اما اکنون آشکار است که شوش چندین مرحله از تحولات کهن‌تر از آن چیزی که تاکنون درباره آن تصور می‌شد را پشت سر گذاشته است.