شهر هزار نفری تهران

مرضیه موسوی| خبرنگار:

تهرانِ هزار نفری را تصور کنید؛ روستایی در کوهپایه البرز که نزدیک باروی ری قرار داشت و آب و هوای ییلاقی‌اش تفرجگاه‌هایی در گوشه و کنار آن برای حکمرانان به وجود آورده بود. این تصویر تهران تا پیش از دوره صفویه است و توجه شاه طهماسب به این روستا کم‌کم به گسترش این شهر دامن زد. طوری که روند رشد جمعیت در تهران از ابتدای شکل‌گیری این شهر تا دوره شاه طهماسب روندی تقریباً ثابت بوده و بعد از حصارکشی تهران در این دوره، جمعیت تهران رشد قابل توجهی می‌کند. تا اینکه تهران در دوره قاجار به‌عنوان پایتخت انتخاب شد و از همان دوره روند افزایش جمعیت در تهران شدت بیشتری به خود گرفت. روز ملی جمعیت بهانه‌ای شد برای مرور روند تغییر جمعیت در تهران. 

دوره شاه طهماسب

1000 نفر

«ناصر تکمیل همایون» در کتاب تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران آورده است: «شاه طهماسب صفوی که به دلیل مدفون بودن جد اعلای صفویان – امامزاده حمزه(ع)‌ـ در جوار حضرت عبدالعظیم(ع) بارها از قزوین به زیارت این اماکن مقدسه می‌رفت نخستین بار در سال 944 هجری قمری از قریه‌آباد تهران دیدار کرد و از آن خوشش آمد و به شکارگاه‌های آن علاقه‌مند شد و چندین بار در سفرهای خود در آن قریه اقامت گزید.» همین دلیل باعث شد شاه طهماسب دستور ساخت حصاری دورتادور شهر تهران را داد و 114 برج دورتادور تهران ساخته شد که در هرکدام سوره‌ای از قرآن برای تبرک پنهان شد. 75 سال بعد یعنی در دوره شاه عباس صفوی جمعیت تهران به 3 هزار نفر رسیده بود. سنگلج، عودلاجان، چاله میدان و بازار محله‌هایی هستند که از دوره صفوی تا ناصرالدین شاه شکل گرفته بودند. 



دوره آقامحمد خان قاجار

15000 نفر

شروع پایتخت شدن تهران همراه بود با توسعه شهر تهران و افزایش امکانات و ساخت‌وساز در این شهر. از جمعیت حدود 15 هزار نفری تهران در آغاز سلطنت قاجار، 3 هزار نفر را افراد نظامی تشکیل می‌دادند. رشد چشمگیر جمعیت در تهران آغاز شد به‌طوری که 10سال بعد جمعیت تهران به 50 هزار نفر رسید. در کنار شکل‌گیری ساختمان‌های مهم اداری و اقامتگاه‌های مختلف خاندان قاجار، محله‌های مسکونی هم بافت متراکم‌تری به خود گرفته بود. گرچه تا گسترش حصار تهران در دوره ناصرالدین‌شاه، محله جدیدی در تهران شکل نگرفته بود. 



دوره ناصرالدین شاه

148000 نفر

حالا که تهرانِ پایتخت روز‌به‌روز شلوغ‌تر می‌شد حصار جدیدی به دستور ناصرالدین شاه دورتادور تهران شکل گرفت و با بزرگ‌تر شدن حصار تهران محله‌های تازه‌ای شکل گرفتند. دروازه‌های قدیمی جای خود را به 12 دروازه جدید دادند و محله‌هایی مثل پاچنار، پامنار، زنبورک‌خانه، گود عرب‌ها و... در این دوره به وجود آمدند. بسیاری از روستاها و محله‌های حاشیه‌ای تهران که آن زمان در داخل حصار تهران قرار نداشتند هم در دوره قاجار به دلیل حضور یا رفت‌وآمد یکی از درباریان و خاندان قاجار نام‌های تازه‌ای گرفتند. مثل اختیاریه، کامرانیه، امیریه، زعفرانیه و... 



دوره پهلوی اول (سال 1309)

250000 نفر

با گسترش دوباره شهر تهران کم‌کم حصار دور شهر و دروازه‌ها کاربرد خود را از دست دادند و زمین‌های بایر اطراف تهران‌آباد شد و شهر به سمت یکپارچه شدن پیش رفت. جاده‌سازی به معنای امروزی کم‌کم آغاز شد و در همین دوره هم بود که خیابان ولی‌عصر(عج) امروزی شکل گرفت و شمال و جنوب تهران به هم رسید. وجود راه‌آهن و گسترش صنعت در تهران، بالاتر رفتن سطح بهداشت و... هم دلیل دیگری برای افزایش جمعیت در این دوره بود. 10 سال بعد یعنی در سال 1319 جمعیت تهران به بیش از 540هزار نفر رسید. 



دوره پهلوی دوم (سال 1335)

1560934 نفر

دوره پهلوی روند شتاب‌زده‌ای برای افزایش جمعیت در تهران شکل می‌گیرد. پایتخت سیاسی و اجتماعی و اقتصادی کشور حالا میزبان تمام اتفاقات مهم است و بهانه تحصیل و تفریح و کار هم به دلایل افزایش مهاجرت به تهران اضافه شده است. در این سال 8‌درصد از جمعیت کل کشور در شهر تهران سکونت دارد؛ این در حالی است که تهران در دوره ناصرالدین‌شاه ســکونتگاه تنـها یک‌و‌نیم‌درصـــد از جمعیت کل کشور بود. 



دوره انقلاب اسلامی (سال 1365)

6050000 نفر

رشد شهرنشینی در تهران پای ساختمان‌های بلندمرتبه را به میان می‌کشد و محله‌هایی که بعد از دوره پهلوی دوم به وجود می‌آیند ساختمان‌های چند طبقه دارند و به اصطلاح محله‌های عمودی هستند. دهه 60 علاوه بر روند رو به رشد جمعیت در کل کشور با رشد جمعیت‌پذیری محله‌های تهران هم همراه است. از طرف دیگر به دلیل هزینه‌های پایین‌تر زندگی در محله‌های حاشیه‌ای شهر تهران، این محله‌ها میزبان خوبی برای مهاجران از شهرهای دیگر می‌شوند. به‌طوری که در سال 1385 جمعیت تهران به 7میلیون و 711هزار و 230  نفر و در سال 1395 به حدود 8 میلیون و 700هزار نفر می‌رسد. در 3 دهه گذشته با وجود افزایش جمعیت تهران، محله‌های مرکزی مثل بازار، جمهوری، پامنار، لاله‌زار، بهارستان و... با کاهش جمعیت ساکن روبه‌رو بوده‌اند و دلیل آن گسترش بافت تجاری در این محله‌هاست.