جمع و تفریق‌های خط قرمز

شهاب مهدوی - روزنامه‌نگار

اعلام رسمی اسامی ممنوع‌الکارهای سینما، که همین هفته باید منتظر انتشارش باشیم، از آن اتفاق‌هایی است که خیلی مسبوق به سابقه نیست. معمولا اسامی ممنوع‌الکارها به‌صورت رسمی اعلام نمی‌شود. دهه۶۰ که دوران اوج محدودیت‌ها و ممنوع‌الکاری‌ها بود، به‌صورت رسمی از هیچ هنرمندی به‌عنوان ممنوع‌الکار نام برده نمی‌شد. مدیران سینمایی دهه۶۰ در 2مرحله تولید و اکران ماجرا را پیش می‌بردند. 
در مرحله درخواست پروانه ساخت، اگر نام ممنوعه‌ای در فهرست عوامل وجود داشت موضوع به‌صورت شفاهی به اطلاع تهیه‌کننده رسانده می‌شد. به این ترتیب نام فرد ممنوع‌الکار حذف و فرد دیگری جایگزینش می‌شد. در دهه۶۰ نام هیچ هنرمندی به‌عنوان ممنوع‌الکار رسانه‌ای نشد، درحالی‌که تعداد بسیار زیادی از هنرمندانی که سابقه فعالیت در سال‌های قبل از انقلاب داشتند در این دوران حذف شدند. در آن سال‌ها هیچ‌وقت به‌صورت رسمی اعلام نشد ایرج قادری، سعید راد یا فردین حق حضور در سینما را ندارند. موضوع در مرحله پروانه ساخت مدیریت می‌شد. در سال‌های بعد حضور هنرمندی که به هر دلیل دچار حاشیه شده بود دامن فیلمش را در مرحله اکران می‌گرفت؛ ماجرایی که تقریبا در همه این سال‌ها ادامه داشته است. صحبت‌های اخیر وزیر ارشاد هم ناظر بر همین ماجرا بود و اینکه قرار نیست در دولت سیزدهم سرنوشت اکران یک فیلم به حضور عواملش که دچار حاشیه شده، گره بخورد. در واقع از این مقدمه مثبت و راهگشا، حاشیه‌ای به نام ممنوع‌الکاری سینماگران دوباره پررنگ شد. توضیح رئیس سازمان سینمایی درباره صحبت‌های اخیر وزیر ارشاد درباره ممنوع‌الکاری هنرمندان، فصل تازه‌ای برای داستانی که بعد از حضور سینماگران ایرانی در کن کلید خورده بود، گشود. محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی که در حاشیه مراسم تقدیر از اهالی رسانه به سؤالات خبرنگاران پاسخ می‌داد، گفت: «آقای وزیر در صحبت‌های خود شخص خاصی را نام نبردند و گفتند اگر کسی ممنوع‌الکار شده باشد عطف به ماسبق نمی‌شود، یعنی فیلم‌هایی که در گذشته بازی کرده دچار مشکل نمی‌شوند. اینکه رسانه‌ها این حرف‌ها را به سمت و سوی یک بازیگر یا کارگردانی ببرند و تحلیلی داشته باشند، مسئله دیگری است. با این حال برای یکسری از دوستان در ارتباط با بیانیه ۱۷۰نفر(در حوادث خوزستان) و برای یکسری دیگر هم در ارتباط با جشنواره کن مشکلاتی به‌وجود آمده که ما درباره بیانیه ۱۷۰نفر گفتیم این جریان به سازمان سینمایی مربوط نیست.»

پای تفریق را وسط نکشید
در هفته‌های اخیر مدیران سینمایی در توضیح لزوم دریافت مجوز برای حضور در جشنواره‌های خارجی، از فیلم «تفریق» به‌عنوان نمونه‌ای که سازندگانش ضوابط شرکت در فستیوال‌ها را رعایت کرده‌اند نام بردند. همزمانی داستان ممنوع‌الکارهای سینما با نام برده شدن از تفریق به‌عنوان بچه خوب و باانضباط سینما، صدای کارگردان این فیلم را درآورد. در بخشی از نامه مانی حقیقی خطاب به رئیس سازمان سینمایی چنین نوشته شده است: «فیلم «تفریق» متعلق به سینمای «اجتماعی» به‌معنای رایج آن نیست و بدیهی است که مضامینی که مطرح می‌کند از فضای فیلم «برادران لیلا» دور است. به همین دلیل، طبیعی است که‌ روال اخذ پروانه نمایش را با سهولتی نسبی طی کرده است. این به هیچ‌وجه به آن معنا نیست که حمایت من و همکاران دیگرم از حقوق همه فیلمسازها برای اکران فیلم‌شان، بدون هرگونه دخل و تصرف از جانب سازمان سینمایی، کاسته یا خدشه‌دار شده باشد. بدیهی است اگر بنا باشد سمت و سویی را برای حمایت و همبستگی انتخاب کنم، دستم را دور گردن همکاران عزیزم حلقه می‌کنم.»

چه کسانی ممنوع‌الکار شده‌اند؟ 
در روزهای اخیر گمانه‌زنی‌هایی در فضای مجازی درباره ممنوع‌الکارهای سینما صورت گرفته که البته هیچ‌کدام هنوز مورد تأیید رسمی قرار نگرفته‌اند. به‌نظر می‌رسد اسامی ممنوع‌الکارهای سینما بیشتر از اینکه براساس اطلاعات به‌دست آمده رسانه‌ای شده باشد، بر مبنای واکنش‌های رسمی مدیریت فرهنگی تنظیم شده است. فهرستی که تقریبا همه افراد حاضر در آن بعد از حضور در جشنواره کن دچار مشکل و حاشیه شده‌اند. از تعدادی از عوامل فیلم برادران لیلا به‌عنوان ممنوع‌الکارهای سینما نام برده شده است. نام عضو ایرانی هیأت داوران جشنواره کن هم در این فهرست تأیید نشده به چشم می‌خورد؛ سینماگری که گفته می‌شود فعلا تصمیمی برای فعالیت سینمایی در ایران ندارد.