روز سخت

عموماً ایرانی‌ها از کودتای 28مرداد با نام «کودتای سیاه» یاد می‌کنند. اما در آمریکا و سازمان سیا آن را با نام «عملیات آژاکس» می‌شناسند. کودتای 19آگوست 1953، نخستین مداخله عملی آمریکا در امور کشورهای دیگر بود. آمریکا  ابتدا فکر می‌کرد می‌تواند با مصدق به توافق برسد، بنابراین بدون سهم‌خواهی از او حمایت می‌کرد ولی بعد که متوجه شد با وجود بعضی مهره‌ها نمی‌تواند نفت را از چنگ ایران دربیاورد، با انگلیس وارد مذاکره شد. انگلیسی‌ها هم به سرعت با آمریکا توافق کردند و به این ترتیب موضوع ایران، یک موضوع بین‌المللی شد. سرهنگ نصیری- فرمانده گارد سلطنتی- نخستین مرحله کودتا را رهبری کرد و با فرمان برکناری مصدق از نخست‌وزیری- که به امضای محمدرضا پهلوی رسیده بود- به نخست‌وزیری رفت؛ منتها با دستگیری‌اش کودتا به ظاهر خنثی شد. شاه از کشور فرار کرد.  2روز بعد آیت‌الله کاشانی در نامه‌ای به مصدق او را متوجه کودتا کرد و از وی تقاضا کرد تا به همراه او به مقابله با این توطئه برخیزند. اما پاسخ دکتر مصدق، شانس آخرین مقابله با کودتا را نیز از میان برد:«من مستظهر به پشتیبانی ملت هستم». دولت مصدق که در محاصره اقتصادی قرار داشت، این بار خود را در محاصره نظامی نیز می‌دید. او با رد کمک کاشانی، مردمی که در 30تیر سال گذشته به یاری او شتافته بودند را از دست داد. تعویض 3فرمانده شهربانی در صبح 28مرداد، خود حکایت از سردرگمی و بی‌برنامگی دولت در مقابل کودتاگران داشت.
عصر همان روز، مصدق با اصرار خواهان تسلیم خود به فرماندهی نظامی شد و فردای آن روز، او و تعدادی از وزرای کابینه، خود را تسلیم فرمانداری نظامی کردند. مصدق بعدها در تبعید از دنیا رفت و دکتر فاطمی اعدام شد.