سایه؛ طلایه‌دار شعر مدرن در تاجیکستان

نیلوفر  ذوالفقاری

دکتر شاه‌منصور خواجه‌اف، فردوسی‌پژوه تاجیکی و عضو سازمان فرهنگی اکو، از مهم‌ترین چهره‌های فعال فرهنگ و هنر تاجیکستان است. او بیش از 700مقاله و مطلب در معرفی مشاهیر و مفاخر تاجیکستان در مجله و نشریه‌های ایران منتشر کرده است. در سال 2011آکادمی قفقاز از او به‌خاطر تألیف کتاب «سرمه دل» (در همکاری با پدرش شاه میرزای خواجه‌محمد) با جایزه لرمنتوف روسیه قدردانی کرد.

فرهنگ مشترک فارسی زبانان

شاه‌منصور میرزا خواجه‌اف با اشاره به پیوند ادبیات ایران و تاجیکستان می‌گوید:«فرهنگ ایران و تاجیکستان و دیگر کشور فارسی‌زبان یعنی افغانستان، چنان درهم‌تنیده است که تفکیک آنها دشوار است و مهم‌ترین مشخصه آن هم عنصر زبان به‌عنوان بخش مهمی از فرهنگ است. اگر به ایران فرهنگی یا ملت‌های فارسی‌زبان به‌عنوان یک کشور بزرگ نگاه کنیم، علاوه بر زبان، مفاخر و ادبیات کلاسیک 3کشور ایران، تاجیکستان و افغانستان هم یکی است. یعنی همانطور که یک ایرانی اشعار رودکی را می‌خواند و می‌بالد و بدون مشکل متوجه می‌شود، همانطور تاجیک‌ها هم اشعار حافظ را می‌خوانند و به آن عشق می‌ورزند. ما در تاجیکستان ادبیات معاصر ایران را هم خوب می‌شناسیم؛ حتی با اینکه زمان شوروی مرز و سیاست شدیدی وجود داشت که القا کند ما با ایران و افغانستان هیچ ارتباطی نداریم.»

بلوغ ادبیات یک کشور

خواجه‌اف با اشاره به تحولاتی که در فعالیت‌های ادبی سال‌های اخیر در تاجیکستان ایجاد شده می‌گوید: «ادبیات معاصر تاجیکستان بعد از فروپاشی شوروی در سال 1992و کسب استقلال تاجیکستان، سیمای ملی خود را بیشتر و عمیق‌تر پیدا می‌کند. امروز شعرا و نویسندگان خوب ما، هنرمندان و تمام کسانی که به‌گونه‌ای به ادبیات ربط دارند یا علاقه‌مند هستند؛ تلاش می‌کنند با ایجاد و خلق آثار نوین ارزشمند، این ادبیات را در خود کشور و در میان جامعه جهان معرفی کنند.»

سایه؛ پیشگام شعر فارسی در تاجیکستان

خواجه‌اف با اشاره به آشنایی جامعه ادبی تاجیکستان با شعر سایه می‌گوید:«پیش از استقلال تاجیکستان و در دوره حکومت شوروی، کتابی با عنوان «امواج کارون» در تاجیکستان منتشر شد که مجموعه‌ای از اشعار شاعران معاصر ایران بود. اشعاری از سایه هم در این کتاب وجود داشت. استقبال صمیمانه مردم تاجیکستان از این کتاب زمینه‌ساز مطرح شدن شاعران ایرانی در کشور ما شد.» خواجه‌اف از توجه هنرمندان تاجیک به اشعار سایه حرف می‌زند و می‌گوید: «اهالی موسیقی تاجیکستان و خوانندگان، آهنگ‌های زیادی با استفاده از اشعار سایه ساختند که محبوب شدند. شاید معروف‌ترین این آهنگ‌ها، با شعر «امشب به قصه دل من گوش می‌کنی...» ساخته شده باشد.» خواجه‌اف معتقد است سایه در تاجیکستان به‌عنوان شاعری پیشرو و پیشگام در شعر کلاسیک و مدرن شناخته می‌شود و شاعران تاجیک، سایه را طلایه‌دار جریان‌های ادبی نوین در شعر فارسی می‌دانند. او با اشاره به واکنش جامعه ادبی تاجیکستان به درگذشت سایه می‌گوید:«در این چند روز سوگنامه‌ها و مرثیه‌های زیادی درباره سایه منتشر شده و مطبوعات تاجیکستان بسیار به این شاعر از دست‌رفته پرداخته‌اند. اشعار او در فضای مجازی دست به‌دست می‌شود و این نشان از محبوبیت سایه میان علاقه‌مندان به شعر در تاجیکستان دارد.»