گزارش
قدرت‌نمایی چین در خاورمیانه بدون آمریکا
رئیس‌جمهور چین طی سفر قریب‌الوقوع خود به عربستان به‌دنبال حذف دلار از معاملات نفتی و تضمین جریان نفت به سمت کشور خود است
هفته گذشته گاردین از سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهور چین به عربستان و برگزاری مراسمی مجلل برای استقبال از او خبر داد. برنامه‌ریزی مفصل برای ورود شی جین‌پینگ در تضاد با مراسم ساده‌ای است که بیش از یک‌ماه پیش برای ورود جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا ترتیب داده شد؛ سفری که با هدف متقاعد‌سازی عربستان برای افزایش تولید نفت انجام گرفت اما با شکست مواجه شد. تناقض آشکار در شیوه استقبال از 2رهبر قدرتمند جهان در عربستان، حاکی از روابط نزدیک میان عربستان و چین و روابط مکدر میان بایدن و محمد‌بن‌سلمان ولیعهد سعودی است. از این‌رو به‌نظر می‌آید سفر رئیس‌جمهور چین که هنوز جزئیاتی از چگونگی و زمان دقیق آن منتشر نشده، با هدف تقویت بیشتر تصویر چین به‌عنوان متحد قدرتمند عربستان در غیاب متحد پیشین یعنی آمریکا و همچنین تثبیت موقعیت عربستان در منطقه صورت می‌گیرد.
سفر شی جین‌پینگ به ریاض، نخستین سفر خارجی او طی 3سال گذشته به شمار می‌رود و همین نشان می‌دهد که چین تا چه حد به روابط خود با عربستان اهمیت می‌دهد. به‌نظر می‌رسد چین قصد دارد پس از کم‌رنگ شدن حضور آمریکا در منطقه، جای این کشور را پر کند و از این طریق اقدامات اخیر آمریکا در قبال تایوان، ازجمله سفر جنجالی نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به این جزیره را هم تلافی کرده باشد. اما این سفر اهداف کلیدی دیگری را هم دنبال می‌کند.
پایان عصر «پترودلار»
پیشنهاد پرداخت یوآن به جای دلار در ازای خرید نفت، 4سال پیش از جانب چینی‌ها مطرح شد. اما گمانه‌زنی درباره احتمال موافقت نهایی عربستان با این طرح، همزمان با دعوت عربستان از رئیس‌جمهور چین در اوایل سال جاری شدت گرفت. عربستان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان و چین اصلی‌ترین مشتری نفتی عربستان است. درواقع 17درصد از نفت وارداتی چین از عربستان تامین می‌شود. در ماه‌های ابتدایی سال‌جاری میلادی، عربستان تحت‌تأثیر تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه، به اصلی‌ترین تامین‌کننده نفت چین تبدیل شد. اگرچه در ماه‌های اخیر این روند به‌دلیل ارزان‌فروشی نفت روسیه، برعکس شده است. اکنون روسیه اندکی بیش از عربستان نفت به چین صادر می‌کند. موافقت عربستان با جایگزینی یوآن به جای دلار می‌تواند جایگاه سلطه دلار نفتی یا پترودلار را در جهان متزلزل سازد و با ایجاد یک نظام بین‌المللی پرداخت موازی، اهمیت یوآن را به اندازه دلار افزایش دهد. این روند، همزمان به روسیه کمک خواهد کرد تا با استفاده از یوآن تحریم‌های بین‌المللی را دور بزند. با این حال، کارشناسان باور دارند حتی درصورت موافقت عربستان برای دریافت یوآن، روند خارج شدن دلار نفتی از دور معاملات روندی بسیار کند، پیچیده و طولانی‌مدت خواهد بود. همچنین حتی درصورت دریافت یوآن از جانب عربستان، این اقدام تنها 320میلیون دلار در هر روز از معاملات نفتی را پوشش خواهد داد؛ درحالی‌که دلار آمریکا 6.6هزار میلیارد دلار در هر روز کاری در معاملات نفتی را تحت سلطه خود دارد. اما در بلند‌مدت این برنامه‌ریزی می‌تواند چین را از تبعات تحریم‌های احتمالی بین‌المللی، مشابه آنچه امروز گریبان روسیه را گرفته، برهاند.
سفر شی جین‌پینگ به عربستان، فرصتی مناسب برای اعلام موافقت ریاض با دریافت یوآن خواهد بود. از این‌رو گمان می‌رود یکی از اصلی‌ترین اهداف سفر شی جین‌پینگ به عربستان، همین موضوع باشد. به‌ویژه در دورانی که بحث توسعه گروه «بریکس» و پیوستن عربستان به آن داغ‌تر از همیشه است. گروه بریکس یکی از سازوکارهایی است که چین با همکاری روسیه در تلاش است با استفاده از آن به سلطه دلار در بازارهای مالی جهانی پایان دهد.
عضویت عربستان در بریکس پلاس
ائتلاف بریکس، با هدف ایجاد صف‌بندی جدید در اقتصاد و سیاست جهانی بدون سلطه اروپا و آمریکا در سال 2009و با حضور 4اقتصاد نوظهور و بزرگ جهان ایجاد شد. یک سال بعد آفریقای جنوبی هم به این گروه افزوده شد و در کنار برزیل، روسیه، هند و چین قرار گرفت. در مجموع این کشورها نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و مجموع تولید ناخالص داخلی آنها برابر تولید ناخالص داخلی آمریکا یعنی 13.6هزار میلیارد دلار است. همچنین مجموع ذخایر ارزی این ائتلاف 4هزار میلیارد دلار برآورد شده است. موضوع توسعه این ائتلاف از سال2017 مطرح شده و عربستان در کنار ترکیه و مصر محتمل‌ترین اعضای جدید آن خواهند بود. از ترکیب جدید، به‌عنوان «بریکس پلاس» یاد می‌شود. رئیس مجمع بین‌المللی بریکس ماه گذشته اعلام کرد این سه کشور بسیار زود به ائتلاف خواهند پیوست. پیوستن عربستان به بریکس می‌تواند احتمال پذیرش یوآن به جای دلار در معاملات نفتی عربستان و چین را تقویت کند. سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان شاید بتواند این روند را تسریع کرده و عربستان به نخستین عضو جدید بریکس تبدیل شود.
تضمین جریان آزاد نفت
تنش بر سر تایوان میان چین و غرب روزبه‌روز در حال شدت گرفتن است و سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان برخلاف تهدید‌ها و نارضایتی‌های چین، در هفته‌های اخیر به نقطه اوج این بحران تبدیل شده است. بخشی از نگرانی‌های چین درباره تایوان، واکنش غرب درصورت حمله نظامی چین به این جزیره کوچک است؛ آن هم در دورانی که در بحبوحه جنگ میان روسیه و اوکراین، چین درحال تماشای سرنوشت احتمالی آینده خود در این جنگ است. نگرانی چین چندان بی‌دلیل نیست. تقریباً بلافاصله پس از حمایت نظامی ناتو از اوکراین و آغاز جنگ اقتصادی متعاقب آن علیه روسیه، واشنگتن و متحدانش تهدید‌های خود علیه چین بر سر تایوان را آغاز کرده‌اند. اجرای مانورهای نظامی مشترک از سوی آمریکا در مناطق حساس دریای چین جنوبی با هدف تأکید بر تسلط آمریکا بر اقیانوس آرام بخشی از این تهدید‌های غیرمستقیم بوده‌اند. اما مهم‌ترین نتیجه‌ای که درگیری چین با غرب برسر تایوان می‌تواند در پی داشته باشد، یعنی بزرگ‌ترین نگرانی چین، مسدود شدن تنگه «مالاکا» است. تنگه مالاکا، کوتاهترین آبراهی است که شرق آسیا را به اقیانوس هند وصل می‌کند. این آبراهه از نظر استراتژیک برای چین از اهمیتی حیاتی برخوردار است. براساس آمارهای جهانی، 60درصد از حمل‌ونقل‌های دریایی از مسیر این تنگه انجام می‌شود. به جز کالاها و تجهیزات کلیدی، روزانه بیش از 15میلیون بشکه نفت از این تنگه به سمت آسیا روانه می‌شود که این حجم نیمی از نفت خام چین را هم شامل می‌شود. 25درصد از نفتی که از این تنگه راهی آسیا می‌شود، نفت کشورهای خاورمیانه است. مسدود شدن این تنگه تحت‌تأثیر شدت گرفتن تنش‌های ژئوپلیتیک، می‌تواند دسترسی چین به این منابع نفتی را مسدود، محدود یا پرهزینه‌تر سازد. از این‌رو است که چین امروز بیش از هر زمان دیگری به فکر بهبود روابط با کشورهای مسلط بر تنگه مالاکا، تعمیق روابط موجود با کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای تامین‌کننده نفت و همچنین متنوع‌سازی منابع نفتی افتاده است. چین به‌دنبال متحدانی است که با سیاست‌هایش هم‌راستا بوده و تاب تحمل فشارهای غرب را داشته باشند. از این‌رو عمیق‌تر ساختن روابط با عربستان به‌عنوان تامین‌کننده اصلی نفت چین، برای چینی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.
از زاویه دید عربستان هم داشتن روابط نزدیک با کشوری که می‌تواند برای طولانی‌مدت خریدار نفت این کشور باشد، بسیار سودمند‌تر از کشورهای اروپایی است که بیشتر به انرژی‌های تجدید‌پذیر متمایل شده‌اند. بازار انرژی جهان امروز بازاری در حال‌گذار و پرنوسان است. چین و عربستان سعودی هردو سهام و قدرت بالایی برای تعیین آینده بازار انرژی در اختیار دارند. از این‌رو هر معامله یا توافقی که در سفر شی جین‌پینگ در مورد انرژی به‌دست بیاید، ارتباط مستقیمی با آینده بازار جهانی انرژی خواهد داشت.
مکث
ارزش معاملات چین و عربستان
چین در حال حاضر بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان است. روابط تجاری میان این دو کشور طی 2دهه اخیر و به‌ویژه پس از مکدر شدن روابط عربستان با آمریکا، عمیق‌تر شده است. ارزش تجارت میان دو کشور در پایان سال2020 به 67میلیارد دلار رسید و دو کشور را به اصلی‌ترین شرکای تجاری یکدیگر تبدیل کرد. این روند در سال2021 هم تداوم یافت و ارزش تجارت میان دو طرف به 87 میلیارد دلار رسید. آرامکو و سینوپک، دو شرکت بزرگ نفتی در عربستان و چین در سال2019 توافقنامه‌ای به ارزش 28میلیارد دلار با هدف توسعه فعالیت‌های نفتی امضا کردند. آنها در ماه‌های اخیر نیز تفاهمنامه‌ای جدید در همین راستا به امضا رسانده‌اند. این تفاهمنامه حوزه‌هایی وسیع از فعالیت‌های نفتی و پتروشیمی را پوشش می‌دهد و شامل حضور طولانی‌مدت پرسنل فنی و امنیتی چینی در عربستان است. چین و عربستان همچنین در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از محدود شدن روابط آمریکا و عربستان برسر موضوعات حقوق بشری، روابط نظامی خود را هم گسترش داده‌اند، درحدی که بین سال‌های2016 تا 2020 فروش تسلیحات ساخت چین به عربستان، 386درصد افزایش یافته است.
