عاشورا؛ نهضت آگاهی

سیدمحمدرضا واحدی - کارشناس فرهنگی

سیره امام حسین و سایر امامان علیهم‌السلام نشان می‌دهد که در زندگی آنان فقط «الله» مطرح است و هر کاری می‌کنند یا نمی‌کنند فقط در راستای رضایت اوست.
وقتی ملاک و معیار زندگی انجام وظیفه الهی باشد، یک جا که تکلیف، حفظ جان باشد، آن حضرات خائفا یترقب جانشان را حفظ می‌کنند و آنجا که تکلیف، دل به خطر زدن باشد، خود را به شمشیرهای برهنه می‌سپارند.
خروج امام حسین(ع) و حرکتشان به سمت کربلا حتی اگر برای تشکیل حکومت هم باشد، یک تکلیف الهی بوده است؛ زیرا امام علاوه بر تکالیف فردی، 2تکلیف مهم اجتماعی دارد:
اول تبلیغ دین که در هیچ شرایطی تعطیلی‌بردار نیست و در زندان، در تبعید، در خوشی، در ناخوشی و در هر شرایطی باید دین خدا را تبلیغ کند.
وظیفه دوم امام، تشکیل حکومت است که اگر یاوران و ناصرانی داشته باشد، وظیفه‌اش اقدام برای تشکیل حکومت دینی است، اما اگر کسی با ایشان نباشد، دیگر تکلیفی بر دوش امام نیست؛ چون به تنهایی کاری از دستش برنمی‌آید؛ بنابراین اگر ناصران و یاورانی پیدا شدند، وظیفه امام اقدام برای تشکیل حکومت است و نمی‌تواند شانه از زیر بار آن خالی کند.
امام علی(ع) با اینکه خلافت را رها کرده بود و کاری به‌کار حکومت نداشت، اما وقتی حضور انبوه مردم برای بیعت حجت را بر وی تمام کرد، تشکیل حکومت برایش تکلیفی الهی شد. آن حضرت در خطبه شقشقیه می‌فرماید: «تجمع مردم برای بیعت با من چنان بود که در آن ازدحام لباسم پاره شد و نزدیک بود حسنین زیر دست و پا له شوند. سوگند به خدایی که دانه را شکافت و جان‌ها را آفرید، اگر حضور فراوان بیعت‌کنندگان نبود و یاران حجت را بر من تمام نمی‌کردند و اگر خداوند از علما عهد و پیمان نگرفته بود که در برابر شکم‌بارگی ستمگران و گرسنگی مظلومان سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر کوهان آن می‌انداختم و رهایش می‌ساختم؛ چه آنکه دنیای شما نزد من از آب بینی بزغاله‌ای بی‌ارزش‌تر است.»
خب، امام حسین(ع) نیز تقریبا در شرایطی اینچنینی قرار گرفت. 12هزار نامه فردی و گروهی دریافت کرد که او را دعوت کردند و وعده حمایت دادند. امام مسلم‌بن عقیل را فرستاد که اگر مردم پای حرفشان هستند و این نامه‌ها و ادعاها درست است، او را خبر کند. در کوفه 18هزار نفر با مسلم به‌عنوان نماینده امام بیعت کردند و مسلم با دیدن این شرایط به امام نامه نوشت که به سمت کوفه حرکت کنند.
به هرحال آنچه باعث خروج امام شد، همان جلب رضایت پروردگار و انجام تکالیف الهی بود که گاه در قالب اقدام برای تشکیل حکومت و گاه در قالب اقدام فردی، نمود پیدا می‌کند. عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی امام یکی از آن موارد است که او تربیت‌یافته مکتب علی(ع) بود که فرمود: همواره یاور مظلومان و دشمن ظالمان باشید.
انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر و احیای این واجب بزرگ از دیگر تکالیفی بود که امام حسین(ع) به‌شدت دنبال آن بود و در چندین خطبه به صراحت آن را بیان می‌کنند. این فریضه الهی به‌خصوص از زمان معاویه مهجور و ممنوع شده بود. برخوردهای خشونت‌بار و ستمگرانه با ابوذر، میثم تمار و رشید هجری به‌خاطر آن بود که آنان امر به معروف می‌کردند و مردم را با حقایق آشنا می‌ساختند، اما دستگاه معاویه دنبال عدم‌آگاهی مردم بود تا بتوانند حقایق را وارونه جلوه دهند تا جایی که بر فراز منابر و خطبه‌های جمعه به علی(ع) ناسزا بگویند و او را لعنت کنند تا بتوانند به مدینه که عده‌ای علیه ظلم و جور آنان قیام کرده‌ بودند، حمله کنند و با فرمان خلیفه که جان، مال و ناموس اهل مدینه بر مهاجمان حلال است، هزاران صحابی و قاری قرآن را قتل‌عام و به زنان و دخترانشان تجاوز کنند تا بتوانند با جعل حدیث، دین پیامبر(ص) را در راستای منافع خود تحریف کنند و مردم را در جهلی فروبرند که منافعشان را تضمین می‌کرد؛ جهلی که خلفای میگسار و هوس‌باز هم مورد قبول باشند و مردم به حکومتشان گردن نهند و دیگر برای مردم فرقی نکند که چه‌کسی حاکمشان است. آن وقت فردی مثل ولید هم خلیفه می‌شود که تا صبح، غرق در عیش و نوش است و سحرگاهان که حال حضور در نماز جماعت صبح ندارد، کنیز خود را می‌فرستد تا امام جماعت مردم باشد.
علائلی از مورخان صاحب‌نام می‌نویسد: این ثابت است که بنی‌امیه علت فساد بودند و تجدید زندگی عصر جاهلیت با تمام ویژگی‎ها و رنگ و بویش طبیعت خلافت آنان بود.
حالا سؤال این است که نتیجه قیام عاشورا چه بود و آیا امام در اهداف خود موفق بودند یا نه؟ این مبحثی بسیار مفصل است و مجال بیشتری را می‌طلبد، اما در یک نکته باید گفت هرچند امروز هم بعضی از گروه‌های اسلامی در همان بی‌خبری مورد نظر بنی‌امیه به‌سرمی‌برند و تابع راه و رسم آنان هستند، اما در عوض، بخشی دیگر از مسلمانان با آموزه‌های امام حسین(ع) و نهضت‌های شیعی با اسلام ناب آشنا هستند و راه و رسم نبوی و علوی را می‌شناسند؛ چیزی که دشمن را آزار می‌دهد و به‌شدت دنبال تحریف و تغییر این آگاهی است.