بر بلندی‌های بادگیر

سارا کریمان

معماری کویری ایران نه‌تنها در سطح ملی ارزش و میراث فرهنگی قابل تاملی محسوب می‌شود بلکه در سطح جهانی نیز ویژگی‌های کارکردی و زیبایی‌شناسانه آن‌  متمایز شناخته شده تا جایی که سازمان جهانی یونسکو اقدام به ثبت بافت تاریخی یزد در سال1394 به‌عنوان میراث جهانی کرد. در فهرست آثار ثبت جهانی یونسکو آن دسته از آثار تاریخی، میراث طبیعی و انسانی قرار می‌گیرند که بی‌بدیل و نمایانگر نبوغ انسانی هستند از این‌رو بنا به ارزش بی‌همتای اثر ثبت شده، کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی مسئول حفاظت و نگهداری از آن خواهد بود و در حقیقت به تمام انسان‌های زمین تعلق خواهد داشت. بافت تاریخی یزد از منظر طراحی و معماری شهری و خانه‌ها دارای ویژگی هایی است که بقا و منظر آن را در طول تاریخ اعتلا بخشیده است. شهر یزد ساکنان دیرینه‌ای از دوره پارت و ماد داشته است، پس از ورود اسلام و در دوره  سلجوقیان، غزنویان، حمله مغول و.. اوج و افول‌های فراوانی از منظر قدرت سیاسی، مذهبی، توسعه تجاری و شهری داشته است. مجموعه باغ‌ها، میادین، بازار، مساجد و خانه‌ها که شاکله اصلی بافت تاریخی یزد را تشکیل می‌دهند از نوعی پایداری و اقلیم‌گرایی پیروی می‌کنند بدین معنا که  پدید آورنده بیشترین بهره را از مصالح و امکانات بومی گرفته است و سازه‌هایی پایدار و برگشت‌پذیر خلق کرده است. عناصر اصلی معماری کویری بادگیر، ساباط، طاق و گنبد و گذرگاه‌های باریک و سرپوشیده است که همگی پاسخی خلاقانه به شرایط اقلیمی همچون گرما و کم‌آبی است که صورتی زیباشناسانه و ستودنی پدید آورده است. از میان عناصر مذکور بادگیر جایگاهی نمادین یافته است که بیننده به محض رویت آن به خاستگاه اصلی‌اش یعنی شهرهای کویری ایران ارجاع داده می‌شود. این مظهر زیبایی و نبوغ معماری ایرانی درحالی‌که در داخل کشور مهجور مانده است در حال مصادره و از آن خویش‌سازی‌ توسط کشور‌های عربی در مناسبت‌های بین‌المللی ازجمله کنفرانس بین‌المللی ۲۰۲۵ ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) دبی است که در لوگو و فراخوان برنامه از بادگیر یزدی استفاده کرده‌اند.
این عنصر مطلوب و دلچسب در معماری گذشته ایران می‌تواند دوباره توسط طراحان و معماران و البته دست‌اندرکاران مرتبط با فضای ساخت‌وساز زیرنظر کارشناسان مجرب حوزه میراث بر تاج عمارت‌های مدرن کشور بازگردد تا هم تأکیدی زیبا بر هویت ملی ما متجلی شود و هم از دست‌اندازی و تاریخ‌سازی‌ اغیار با روش‌های جعلی جلوگیری به‌عمل آید.