گلدسته مسجد؛ بادگیر تابستانه

مسجد قنبرعلی خان حال و هوای متفاوتی دارد. آرامش و سکوت محوطه این مسجد که حاصل معماری منحصربه‌فرد آن است، مسجد را از خیابان‌های پررفت‌وآمد اطراف جدا می‌کند. در همان بدو ورود به مسجد، شبستان زیبای آن در ضلع شمالی که با 2ستون بلند استوار شده و نیز حوض بزرگ و هشت ضلعی و فیروزه‌ای رنگ مرکز‌حیاط جلب توجه می‌کند. به گواه کتیبه کاشی‌کاری سر در ورودی مسجد، ساخت این بنا در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار به پایان رسیده و حدود 150سال قدمت دارد. مسجد و مدرسه حاج‌قنبرعلی‌خان که به نام بانی خود حاج قنبرعلی خان سعدالدوله به مسجد سعدیه نیز شهرت دارد، بنایی 2طبقه شامل سردر ورودی، 2ورودی مجزا، دالان و هشتی، صحن و شبستان و 18حجره، گنبد، رواق‌ها و دیوارهای کاشی‌کاری شده است. یکی از ویژگی‌های معماری این مسجد ساده اما بسیار چشم‌نواز وجود 2‌شبستان زمستانی و تابستانی است.
علیرضا زمانی، تهران‌پژوه دراین‌باره می‌گوید: «شبستان تابستانی این مسجد در ضلع جنوبی صحن قرار گرفته و گنبدخانه و 2رواق دارد. شبستان زمستانی صحن نیز در ضلع غربی آن واقع شده و 2ورودی دارد؛ یکی از صحن مسجد و مدرسه و دیگری در ضلع جنوبی و از کوچه شهید علی مرادی.» اما یکی از زیباترین نمادهای معماری این مسجد، ماذنه‌ یا همان محل اذان‌گویی است که درگذشته وقتی خبری از آپارتمان‌های بلندبالای اطراف نبود به رهگذران ناآشنا نشان می‌داد مسجدی در نزدیکی آنهاست. زمانی درباره ویژگی‌های این گلدسته می‌گوید: «گلدسته 6متری مسجد حاج قنبرعلی‌خان روی پشت بام مسجد قرار دارد و علاوه بر اینکه محل گفتن اذان بود، قسمت پایینی آن به‌عنوان بادگیر شبستان تابستانی مسجد هم استفاده می‌شد. برای دسترسی به این گلدسته نیز پله‌هایی مارپیچ در داخل بدنه گلدسته تعبیه و قسمت اذان‌گویی آن هم با آجر سنتی تزیین شده است.» زمانی درباره معماران و هنرمندان این بنای زیبا می‌گوید: «در منابع مکتوب در فهرست معماران این مسجد تنها به نام میرزامحمد قزوینی معروف به عمادالکتاب، خطاط کتیبه سر در ورودی مسجد اشاره شده است.»