گزارش2
هور در آتش؛ خوزستان غرق در دود
دود آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب هورالعظیم چندین روز است که هوای شهرهای خوزستان را آلوده کرده است
زهرا رفیعی - روزنامه‌نگار
گرمای طاقت‌فرسا، ریزگردهایی بسیار بیشتر از توانایی حسگرهای سنجش آلودگی هوا و این اواخر، دود ناشی از آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب هورالعظیم گریبان اهالی بسیاری از شهرهای خوزستان به‌خصوص اهواز، هویزه، حمیدیه و کارون را گرفته است.
اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان روز گذشته اعلام کرد که «براساس تصاویر ماهواره‌ای، دود مشاهده شده در اهواز و برخی دیگر از شهرهای خوزستان ناشی از آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب هورالعظیم است.» اما در طبیعت هیچ دایک مرزی مانع از ورود مصائب زیست‌محیطی یک کشور به کشورهای مجاور نمی‌شود. حالا این بار پس از ریزگردهایی که از بستر خشک تالاب‌ها و رودهای دجله و فرات در عراق به استان خوزستان رسیده بود، دود ناشی از آتش گرفتن نیزارهای تالاب هورالعظیم هم به چشم مردمان این مناطق می‌رود و زیستمندانی همچون لاک‌پشت فراتی را که توانایی جابه‌جایی کمتر دارند در خطر نابودی قرار می‌دهد.
دلایل آتش‌سوزی هورالعظیم
سیدباقر موسوی، از فعالان محیط‌زیست خوزستان که سال‌هاست در حاشیه تالاب هورالعظیم به تحقیق و عکاسی از گونه‌های منطقه مشغول است، در گفت‌وگو با همشهری ضمن اشاره به اینکه تالاب هورالعظیم بین ایران و عراق مشترک است، می‌گوید: دایک مرزی اتصال قسمت‌های شرقی و غربی تالاب را مسدود کرده و بخش جنوبی آن به‌دلیل ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری کارکرد تالابی خود را از دست داده است. بخش غربی تالاب هم که در عراق قرار دارد و عمیق‌ترین نقطه تالاب در آنجاست و نیزارهای بلند دارد، کاملا خشک شده است. در سیلاب سال98 با همکاری 2کشور بخشی از دایک‌ها برداشته و آب به سمت خلیج‌فارس هدایت شد، اما خشک شدن نیزارها، اکوسیستم منطقه را برای بروز هرگونه آسیب، شکننده‌تر می‌کند.
او در مورد دلایل آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب هورالعظیم می‌گوید: دلایل مختلفی وجود دارد. نیزارها با یک ته سیگار به‌راحتی آتش می‌گیرند و برخی شکارچیان برای اینکه میدان دید بهتری برای شکار پرندگان مهاجر در پاییز و زمستان داشته باشند در تابستان نیزارها را آتش می‌زنند.متأسفانه افرادی هم وجود دارند که برای سرگرمی چنین کاری را می‌کنند.
به اعتقاد او، مهم‌تر از آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم، نرسیدن حقابه تالاب است؛ چراکه نیزارها به مرور زمان درصورت تداوم خشکیدگی بستر تالاب از بین می‌روند. سیدباقر موسوی می‌گوید: حقابه تالاب هورالعظیم از سدهای حوضه آبریز کرخه و سدهای کرخه و سیمره و... تامین نمی‌شود و بیم آن می‌رود که امسال نیز مانند سال قبل بخشی از دام‌های مردم منطقه (گاومیش‌ها) به‌دلیل خشک شدن بستر تالاب دوباره تلف شوند. روزگاری خوزستان بود و باران‌هایش. سیلاب که راه می‌افتاد از دشت آزادگان (سوسنگرد) تا هویزه دریا می‌شد و به‌گفته این فعال محیط‌زیست تا نزدیکی‌های تالاب مصنوعی ناصری (تالاب نیشکر) در غرب شادگان می‌رفت. موسوی می‌گوید: اگر جریان آب کرخه که تامین‌کننده آب تالاب است، قطع یا خشک شود، نه‌تنها دام‌های مردم از بین می‌روند، بلکه یک فاجعه زیست‌محیطی نیز رخ می‌دهد. با خشک شدن بخش عراقی تالاب، جمعیت زیادی از گونه‌های جانوری ازجمله شنگ (سمور آبی) و مکسول (شنگ میانرودان) به بخش ایرانی تالاب آمدند. چون زندگی این‌گونه وابستگی شدید به آب دارد که اگر این آب خشک شود، بقای این‌گونه‌ها همراه گونه‌های دیگر از بین می‌رود.
آتش زدن هورالعظیم برای تأمین خوراک گاومیش‌ها
مشکل ریزگرد سال‌هاست که مردم خوزستان را زمینگیر و مجبور به کوچ‌های فصلی کرده است. پس از سال‌ها اعتراض به شرایط زیست‌ناپذیر در خوزستان و چندین استان همجوار، بالاخره مقامات سیاسی در دولت کنونی به‌صورت عملی به جست‌وجوی راه‌حل‌های دیپلماتیک و امضای توافقنامه‌های چندجانبه اقدام کردند. بسیاری از اهالی این استان‌ها انتظار دارند که چنین سطحی از دغدغه زیست‌محیطی در مورد جلوگیری از سوزاندن تالاب هورالعظیم و دودی که مرز نمی‌شناسد نیز شکل بگیرد.
شبنم قنواتی، مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: دود ناشی از آتش‌سوزی در کشور همسایه بیشتر از همیشه ثابت می‌کند که محیط‌زیست مرز نمی‌شناسد. نمی‌توانید به دود، گردوغبار، سیل و... بگویید به ایران نیاید. متأسفانه عملکرد مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت امور خارجه، در دیپلماسی محیط‌زیستی به‌قدری ضعیف بوده که دود آن حالا به چشم مردم و زیستمندان جنوب‌غرب کشور می‌رود. خبررسانی درستی نیز صورت نمی‌گیرد و سکوت وزارت امورخارجه و سازمان حفاظت محیط‌زیست در این مورد نیز سؤال‌برانگیز است. مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان می‌گوید: با غروب آفتاب تا زمانی که هوا در روز بعد گرم‌تر شود، بوی دود در تمام شهر اهواز حس می‌شود. وقتی اکوسیستم تالابی خشک شود، بستر آن با کوچک‌ترین وزش باد جابه‌جا می‌شود.
نیزارهای خشک شده تالاب به یک انبار مهمات شبیه است و کافی است یک بطری آب در زاویه‌ای با خورشید قرار گیرد تا همچون ذره‌بین، پهنه وسیعی را به آتش بکشد. عده‌ای از ساکنان هورالعظیم، حتی در بخش‌های ایرانی تالاب، برای زایش مجدد گیاه و رشد ساقه‌های ترد به‌منظور خوراک گاومیش‌ها هم نیزارهای هور را آتش می‌زنند. تشکل‌های زیست‌محیطی منطقه اما برای تغییر رویه و اساسا تنوع‌بخشی به معیشت مردم منطقه کارهای آموزشی زیادی انجام داده‌اند. با این حال به‌نظر می‌رسد که فعالان زیست‌محیطی در بخش عراق چندان موفق عمل نکرده‌اند.
البته مشکلات زیست‌محیطی در منطقه آنقدر زیاد است که نمی‌دانیم کدام سمت ماجرا را بگیریم. او به برنامه‌های حفاظتی تالاب‌های داخلی کشور مثل هامون‌ها، جازموریان و بختگان و... اشاره می‌کند که با کمک‌های مالی بین‌المللی حمایت و حفاظت می‌شوند و معتقد است که دولت می‌تواند از این ظرفیت‌ها استفاده کند، ولی متأسفانه تاکنون برنامه‌ای وجود نداشته است.
