یادداشت
راهبرد موفق سیاست‌خارجی دولت سیزدهم
مصطفی قربانی-کارشناس مسائل سیاسی
با گذشت حدود یک سال از روی کار آمدن دولت سیزدهم و انجام اقداماتی در حوزه دیپلماسی، به‌نظر می‌رسد هم‌اکنون می‌توان درباره راهبرد سیاست خارجی این دولت سخن گفت. با توجه به مجموعه اقدامهایی که دولت در حوزه سیاست و روابط خارجی انجام داده است، می‌توان گفت راهبرد سیاست‌خارجی دولت سیزدهم بهطور عمده پیرامون «گره نزدن برجام با معیشت مردم» تعریف می‌شود؛ بدین‌ترتیب که دولت تلاش کردهاست تا برجام را از مرکز ثقل سیاست و روابط خارجی و در عین حال، اقتصاد ایران خارج کند.
درواقع، دولت تلاش کرده است تا به برجام به اندازه جایگاه و اهمیت آن وزن بدهد و برخلاف گذشته، آن را اصلی‌ترین مسئله سیاست‌خارجی و متغیر مستقل حل مشکلات کشور تلقی نکند. بههمین دلیل است که در عین تلاش برای به نتیجه رساندن مذاکرات احیای برجام، ضمن آماده‌سازی و اجرای طرح تحول اقتصادی، به توسعه مناسبات با سایر کشورها در چارچوب‌هایی غیر از برجام هم اهتمام داشته است. در ارتباط با حوزه سیاست خارجی باید گفت که این دولت برای اجرای این راهبرد، به «توازن‌بخشی» به سیاست خارجی روی آورده و در این زمینه، تاکنون در چند محور، اقدامهایی را انجام دادهاست:
1 توازن‌بخشی به سیاست‌خارجی با نگاه به شرق که نمونه‌های آن را می‌توان در عضویت پیمان شانگهای، فعال‌سازی عضویت در اکو و... دید.
2پیگیری سیاست همسایگی و منطقه‌گرایی در سیاست‌خارجی که نمونه‌های آن را علاوه بر توسعه مناسبات با کشورهایی چون قطر و عمان، می‌توان در احیای توافق گازی با ترکمنستان، انعقاد توافق برای سواپ گاز میان آذربایجان و ترکمنستان، توافق با دولت جدید افغانستان برای بهره‌برداری از حقابه ایران از رود هیرمند و... دید. نتیجه این اقدامها، توسعه رو به رشد تجارت با کشورهای همسایه و منطقه‌ای است. در واقع، در حوزه سیاست‌خارجی به‌نظر می‌رسد که دولت توانسته است گزینه‌های دیگر را بهعنوان بدیل برجام بهخوبی فعال‌سازی کند. البته همانگونه که گفته شد، این به‌معنای بی‌توجهی به احیای برجام و خارج کردن آن از منظومه سیاست‌خارجی کشور نیست، بلکه به‌معنای پایان دادن به عدم‌تعادل و عدم‌توازن حاکم بر سیاست‌خارجی کشور است؛ موضوعی که در سال‌های اخیر همواره منشأ چالش و مانعی برای بیشینه‌سازی تأمین منافع ملی در مراودات بین‌المللی بودهاست. بههمین دلیل است که این تلاش‌ها همزمان و هم‌راستا با تلاش‌ها برای احیای برجام پیگیری می‌شود. در واقع، ایران به سبب موقعیت ژئوپلیتیکی، گستره ظرفیت‌ها و نیازهایش و... کشوری بین‌المللی، به‌معنای تأثیرگذار در معادلات نظام بین‌الملل است. به همین دلیل، ایران باید در سیاست و روابط خارجی خود بتواند با همه کشورها براساس منافع و اقتضائات خود مناسباتی داشته باشد، چراکه منحصر و محدود کردن روابط خارجی با تعدادی از کشورهای غربی که نفع متقابلی از آنها به کشور ما حاصل نمیشود با موقعیت و ظرفیت‌های ایران منافات دارد و منجر به تأمین منافع ملی کشور نیز نمیشود. بنابراین، دولت سیزدهم هم‌اکنون درصدد توسعه مناسبات با مجموعه کشورهای دنیا برآمده و بهطور قطعی، از یکجانبه‌گرایی غرب‌محور پرهیز کردهاست. نکته پایانی به موفقیت یا عدم‌موفقیت این راهبرد مربوط می‌شود که درباره آن باید گفت که اجرای این راهبرد تاکنون موفقیت‌آمیز بودهاست، زیرا در شرایطی که هنوز سرنوشت احیای برجام مشخص نیست، از بالا رفتن قیمت ارز خبری نیست، چراکه دولت با تنوع و توزان‌بخشی در حوزه سیاست‌خارجی، تا حدود زیادی توانسته است از شرطی شدن اقتصاد به نتیجه مذاکرات جلوگیری کند.
