راز موفقیت ژاپنی‌ها در کنترل کرونا

بار دیگر زمزمه‌ بازگشت سویه‌های جدید ویروس کرونا از گوشه و کنار جهان به گوش می‌رسد. موارد ابتلا در قاره آفریقا، افزایش چشمگیری داشته و استرالیا نسبت به دور جدید همه‌گیری هشدار داده است. انگلیس از افزایش 30درصدی مبتلایان جدید خبر داده و دولت فرانسه نیز با اشاره به بالا رفتن آمار مبتلایان از شهروندانش خواسته که ماسک را کنار نگذارند. بر اساس آمار منتشر شده، در فرانسه 67 میلیون نفری، تنها در روز اول جولای (جمعه گذشته) نزدیک به 125هزار مورد ابتلا گزارش شده است. در ژاپن اما شرایط فرق می‌کند. این کشور که تقریبا 2 برابر فرانسه جمعیت دارد (کمی بیش از 126میلیون) در اول جولای، تنها 19هزار مبتلای جدید داشته است؛ روند قابل قبولی که از ابتدای همه‌گیری کرونا ادامه داشته است. موفقیت ژاپن وقتی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد که بدانیم توکیو به‌دلیل رویه و پیچیدگی‌های قانونی، هیچگاه سیاست‌های سختگیرانه‌ای چون اجباری کردن استفاده از ماسک، واکسیناسیون یا قرنطینه را اعمال نکرده است. با این حال، ژاپن به‌عنوان یکی از ثروتمندترین ملل جهان، کمترین آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را در کارنامه خود دارد. آمار مرگ و میر ناشی از کرونا در ژاپن تقریبا یک بیستم شمار قربانیان در آمریکاست. همچنین ژاپن به‌عنوان سومین اقتصاد بزرگ دنیا و یازدهمین کشور پرجمعیت جهان در رده‌بندی آمار واکسینه شده‌ها در رتبه‌های اول قرار دارد و همواره یکی از کمترین آمارهای ابتلا به کرونا در جهان را داشته است. راز موفقیت ژاپن در کنترل همه‌گیری ویروس کرونا نسبت به دیگر کشورها در چیست؟
نیویورک‌تایمز عامل موفقیت ژاپنی‌ها را مثلا در مقایسه با آمریکا و کشورهای دیگر، در فرهنگ «خود‌کنترلی» (self- restraint) آنان و مفهومی به اسم «فشار همتایان» (peer pressure) عنوان کرده است. فشار همتایان به معنی تاثیراتی است که گروه همتا ـ بخوانید جامعه ـ برای تشویق افراد به تغییر رفتارها و ارزش‌ها به کار می‌گیرد.
می‌توان گفت ‌شهروندان ژاپنی تقریبا از تبعات فاجعه‌بار پاندمی کرونا در امان مانده اند؛ آن هم در شرایطی که دولت هیچگاه استفاده از ماسک و واکسیناسیون را اجباری نکرد و یا منع رفت‌وآمد اعمال نشد. در مقابل، دولت ژاپن اجازه داد که فشار همتایان و نظارت اجتماعی کار خود را انجام دهد. حتی اکنون که آمار مبتلایان به 12مورد در هر 100هزار نفر رسیده، نظرسنجی دولتی نشان می‌دهد که نزدیک به 80درصد از کارمندان ادارات و مدارس و حدود 90درصد افرادی که از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‎کنند، همچنان ماسک می‌زنند. سالن‌های تئاتر و سینماها، ورزشگاه‌ها و مراکز همچنان از مراجعان درخواست می‌کنند که از ماسک استفاده کنند و مهم تر اینکه مردم این مساله را رعایت می‌کنند. پس از همه‌گیری کرونا، ژاپنی‌ها از عنوان «شلوار صورت» برای ماسک استفاده کردند؛ اصطلاحی که دلالت بر این مساله داشت که در فرهنگ این کشور استفاده نکردن از ماسک به اندازه نپوشیدن شلوار در ملاءعام باعث خجالت و شرمساری است.  
عوامل متعددی در موفقیت ژاپن در کنترل همه‌گیری کرونا نقش داشته از جمله؛ نظام ملی کارآمد بهداشت و درمان و کنترل شدید مرزی. اما کارشناسان بر این باورند که هنجارطلبی و همنوایی اجتماعی عنصر کلیدی موفقیت ژاپن در مهار کرونا بوده است. قانون ژاپن بر خلاف بسیاری از کشورهای دیگر به دولتمردان اجازه نمی‌دهد که قرنطینه اعمال کرده یا واکسیناسیون را اجباری کنند. اما اکثریت جامعه از توصیه کارشناسان که مردم را به استفاده از ماسک و اجتناب از قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ و بسته ترغیب می‌کردند، تبعیت می‌کردند.  
روند واکسیناسیون در ژاپن نیز به‌رغم آغاز نسبتا کُندش، به سرعت انجام شد و حتی بدون اجبار دولت، نزدیک به 90 درصد از افراد بالای 65 سال واکسینه شدند. این رقم در آمریکا 70 درصد است. البته گرچه در دوران پاندمی سطح اعتماد عمومی نسبت به حزب حاکم ژاپن که به جز یک دوره 4 ساله از سال 1955 قدرت را در دست داشته کاهش پیدا کرد، اما افکار عمومی این کشور، عمل‌گرایی را بر گرایش‌های سیاسی مقدم داشتند. 
هنجارطلبی و همنوای اجتماعی روندی است که آموزش آن به کودکان از دوران مدرسه آغاز می‌شود. کودکان در این دوران رفتار براساس منافع جمعی را می‌آموزند. آنان کلاس‌های مدرسه را نظافت کرده و به نوبت در بخش غذاخوری مدرسه برای دیگر دانش‌آموزان غذا سرو می‌کنند. در فرهنگ ژاپنی‌ها، خودمحدودیتی نیز اهمیت بسیاری دارد. پس از فاجعه هسته‌ای 2011 در فوکوشیما که کمبود شدید برق را در پی داشت، مردم داوطلبانه مصرف برق را کم کردند. 
در اوایل سال 2020 که همه‌گیری کرونا از چین آغاز شد، ژاپن جزو نخستین کشورهایی بود که پای ویروس به آن باز شد. کارشناسان ژاپنی خیلی زود دریافتند که این ویروس از طریق هوا منتقل می‌شود و بهترین راه برای کاهش شیوع آن، جلوگیری از تجمع افراد در فضاهای کوچک بدون تهویه یا تماس افراد با یکدیگر است. هیتوشی اوشیتانی، ویروس‎شناس ژاپنی، می‌گوید: «دولتمردان که برای اعمال پروتکل‌ها دستشان چندان باز نبود فقط امیدوار بودند که مردم داوطلبانه به خواهش آنان برای ماندن در خانه توجه کنند.» با وجود فرهنگ جمع‌گرایانه مردم ژاپن، اوشیتانی می‌گوید که سرعت عمل مردم در تعطیلی کسب‌و‌کارها و استقبال آنان از خانه ماندن، او را شگفت‌زده کرد. شرکت‌هایی که تا پیش از این هرگز اجازه دورکاری به کارمندانش را نمی‌دادند، آنان را به خانه فرستادند و خانواده‌ها دورهمی و دیدار با اقوام را تعطیل کردند.