بلوط‌های زاگرس زیر دندان پروانه برگ‌خوار

زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار

نبود یک زمستان سرد در مناطق زاگرسی فلات مرکزی باعث طغیان آفت‌ پروانه برگ‌خوارسفید و جوانه‌خوار بر تن بلوط‌ها شود. محلول‌پاشی در12هزار هکتار سال قبل که به اعتقاد عده‌ای در زمان نامناسب صورت گرفت، مانع از طغیان این حشره برگ‌خوار نشد. حالا وسعت 60هزار هکتار در استان کهگیلویه و بویراحمد به آفت برگ‌خوار بلوط و جوانه‌خوار آلوده شده و قرار است استفاده از روش‌های ترکیبی مقابله با 5نسل از این آفت‌ها تا آبان‌ماه ادامه داشته باشد، اما هیچ‌کدام از این روش‌ها شیمیایی نخواهد بود.
در 2دهه اخیر جنگل‌های بلوط زاگرس با آفات متعدد مواجه شده‌اند. مهم‌ترین این آفات، قارچ زغالی، لورانتوس (گیاهی نیمه‌انگلی)، پروانه جوانه‌خوار و پروانه برگ‌خوار است. همه این آفت‌ها به مرور بلوط‌های زاگرسی را ضعیف و مستعد آفات دیگر می‌کنند. گرمای زیاد و رطوبت بسیار کم و خاک فقیر منجر به طغیان این‌گونه می‌شود. این آفت دشمنان طبیعی دارد، ولی به‌دلیل سمپاشی‌های گسترده در بخش کشاورزی، جمعیت دشمنان این آفات کم شده است. سمپاشی شیمیایی و هورمونی عواقب قابل پیش‌بینی برای اکوسیستم زنده جنگلی ندارد و متخصصان چندان در مورد آن به اتفاق نظر نمی‌رسند.

طغیان آفت‌ها
امید ‌سجادیان، دبیر شبکه تشکل‌های زیست‌محیطی استان کهگیلویه و بویراحمد در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: این آفت برای اولین‌بار در سال 1351در کرمانشاه گزارش شد و کم‌کم در لرستان، ایلام، چهارمحال‌وبختیاری و فارس مشاهده شده و بعضا طغیان کرده است. جنگل یک اکوسیستم زنده با اجزای زنده است و هر بخش از آن کارکرد‌های مشخص در کنار هم دارد. هرگونه آفت مهاجم یک دشمن طبیعی در طبیعت دارد. در سال‌هایی که غذا زیاد شده و دشمن طبیعی کم، این آفت طغیان می‌کند. سال گذشته درختان بلوط در بخش‌هایی از شهرستان باشت، کهگیلویه و منطقه چهارراه گشین، تلخاب بیدک، تلخاب میرعلی بخش، پنبه‌‌زار، نارگ موسی، تلچگاه آبدگاه، ملیتم و کوه دهک دچار گونه مهاجم پروانه برگ‌خوار سفید شدند.
این فعال محیط‌زیست منطقه می‌گوید: سمی که استفاده شد روی سیستم گوارش لاروها تأثیر می‌گذارد و فقط مخصوص لاروی این آفت‌ها نیست. بررسی میدانی انجمن‌های محیط‌زیستی منطقه نشان می‌دهد که در مناطق سمپاشی شده هم، گونه مهاجم افزایش یافته است. امسال آفت‌ها به بخش‌هایی از استان فارس هم رسیده است. سمپاشی مثل مسکن عمل می‌کند، ولی چاره کار جمع شدن همه متخصصان از گیاه‌پزشکان تا حشره‌شناسان به‌منظور بررسی علمی یافتن دشمن طبیعی و بیولوژیک این‌گونه است.
او راهکار دفع آفت پروانه برگ‌خوار زاگرس را در محلول‌پاشی نمی‌داند و می‌گوید: محلول سمی، گونه‌های مفید را نیز از بین می‌برد. پروانه برگ‌خوار سفید، بومی منطقه است و فقط در ایران، عراق و همینطور ترکیه گزارش شده است. میزبان این آفت که از اواسط بهار خود را نشان می‌دهد هم بلوط است و 2.5 تا 3نسل هم در سال تکثیر می‌شود. این حشره با خوردن برگ‌های درخت فرایند فتوسنتز را در گیاه متوقف می‌کند و باعث ضعیف شدن درخت می‌شود. در نتیجه آفت‌های فرصت‌طلب مثل سوسک چوب‌خوار هم فرصت حمله به گیاه را پیدا می‌کنند. غلامحسین حکمتیان، مدیرکل سابق منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد هم با اشاره به اینکه سال گذشته 12هزار هکتار از این استان با تنها محلول در دسترس سازمان، سم‌پاشی شده است به همشهری می‌گوید: اگر این کار صورت نمی‌گرفت شرایط بحرانی‌تر می‌شد. تغییرات اقلیمی به تنهایی سیستم دفاعی درختان را ضعیف کرده است و حالا باید مقابله با آفت‌های زاگرس به‌صورت ملی انجام شود. آفت‌ها همیشه در طبیعت دشمنان خود را دارند، برای این آفات نیز حشراتی مانند 2نوع زنبور، یک نوع مگس، یک نوع قارچ و باکتری و یک نوع سن عملکرد خوبی داشته‌اند، اما جمعیت این حشرات در گذر زمان به‌دلیل مصرف بی‌رویه سموم شیمیایی دفع آفات و همچنین عوامل ایجاد تغییر اقلیم وضعیت مناسبی ندارند.

مکث
مقابله با آفت در 14 هزار و 900 هکتار
امیرمسعود جلالی، مدیرکل حفاظت و حمایت سازمان منابع‌طبیعی کشور نیز در گفت‌وگو با همشهری تغییرات اقلیمی را دلیل طغیان آفت پروانه سفید برگ‌خوار می‌داند و می‌گوید: همه شرایط برای تکثیر این‌گونه در طبیعت زاگرس مهیاست. اکنون نیز با همفکری در کمیته گیاه‌پزشکی سازمان منابع طبیعی که متشکل از همه دستگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است و همچنین تجربه سنوات گذشته به این نتیجه رسیده‌ایم که به‌دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی، از سم استفاده نکنیم و از چند ترکیب ‌زیستی (باکتری) و همچنین در برخی از مناطق با حذف مکانیکی برای دفع 2 نوع آفت موجود بهره ببریم. آفت جوانه‌خوار در مناطق سردسیر و آفت برگ‌خوار در مناطق گرمسیری زاگرس وجود دارد و از استان خوزستان تا بخش‌هایی از فارس را دربرگرفته است. به‌گفته امیرمسعود جلالی، دلیل بروز شدید این آفت‌ها در زمان کوتاه این است که طی یک‌سال 5نسل از آن تولید می‌شود و ما هم‌اکنون با تداخل نسل مواجهیم و همزمان باید با تخم، لارو، شفیره و حشره کامل این‌گونه مبارزه کنیم. همین موضوع هم کار را سخت کرده است. اگر بتوانیم لارو‌های نسل 2 و 3 را از بین ببریم، تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. البته این آفت گیاه را خشک نمی‌کند. بلوط‌ها کماکان زنده هستند و نباید به‌دلیل زرد بودن برگ‌ها تصور کرد که به کلی خشک شده‌اند. مبارزه با آفات در جنگل‌های زاگرسی از فروردین‌ماه شروع شده و تاکنون در 14هزارو900هکتار از منابع طبیعی زاگرس محلول‌پاشی صورت گرفته است. به‌گفته مدیرکل حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی کشور، از آنجا که در این مناطق حیات‌وحش، منابع آبی، دام و مراتع روستایی وجود دارد اساسا نمی‌توان از سموم شیمیایی استفاده کرد.