ژنرال‌های کوچک و زاپاتاهای کبیر!
پیمان شوقی - روزنامه‌نگار
فیلم زنده‌باد زاپاتا اثر معروف الیا کازان افتتاحیه‌ای دارد که معمولا سالی یکی دوبار در فضای مجازی فارسی‌زبان وایرال می‌شود. همان سکانس آشنای شرفیابی دهقانان پاپتی به محضر ژنرال رئیس‌جمهور برای دادخواهی بابت تاراج زمین‌هایشان توسط ایادی حکومت. ژنرال که ظاهرش نشان از سیری و بی‌دردی مزمن دارد، خودش را پدر ملت می‌نامد و روستاییان گرسنه را به «صبر» دعوت می‌کند، بعد هم در جواب زبان‌درازی روستایی جوانی که می‌گوید نان ما از گندم درست می‌شود نه از صبر، واکنش عصبی بروز می‌دهد و اسمش را یادداشت می‌کند، که یعنی بعدا پدرت را می‌سوزانم! حضرتش البته در ادامه داستان توبه‌کار می‌شود، چون جوان روستایی این جمله معروف بعدهای خودش را عینیت می‌بخشد که گفت: حاکمی که عدالت ندارد، آرامش هم نباید داشته باشد! و قهرمان قیامی می‌شود که دمار از روزگار ژنرال و ژنرال‌ها درمی‌آورد.
اما این سکانس یک بدیل هم در اواسط فیلم دارد که به‌معنای آن بعد کاملا متفاوتی می‌دهد: زمانی می‌رسد که خود امیلیانو زاپاتا در مقام رهبر قیام در قصر ژنرال رئیس‌جمهور پشت میز او نشسته و در میزانسنی کاملا مشابه سکانس افتتاحیه با روستاییان معترضی مواجه می‌شود که در جنگ‌های انقلابی بی‌پایان او هستی‌شان به باد رفته و خواهان آرامشی هستند برای زراعت و زندگی. زاپاتا این خواسته را در برابر آرمان‌هایش کوچک می‌بیند و آنها را به صبر فرامی‌خواند تا انقلاب به پیروزی نهایی برسد، و وقتی متلک جانانه‌ای از یک روستایی جوان می‌شنود، چنان برمی‌آشوبد که همان واکنش عصبی ژنرال رئیس‌جمهور سابق را تکرار می‌کند.
روانشناسی نوین، فرایندی را در مغز انسان کشف کرده که در مواجهه با دیگران به شکلی ناخودآگاه نسبت به پیام‌های ارسالی از جانب آنان واکنشی دوگانه دارد: تمرکزش نسبت به پیام‌های افراد مافوق بالاست و آنالیزشان می‌کند ولی پیام‌های زیردستان را عمدتا نادیده می‌گیرد و نهایتا در طبقه‌بندی پیش‌فرض‌های کلیشه‌ای قرار می‌دهد. به‌عبارت دیگر با فرادستان همدلانه و متملقانه، و با فرودست‌تر از خود متفرعنانه و با بی‌اهمیتی «مواجه» می‌شود. فرودست در اینجا اشاره به فقرا نیست، بلکه فقط به تفاوت جایگاه حقوقی 2نفر در مقابل هم نظر دارد: پزشک در برابر بیمار، پلیس در برابر راننده، بازپرس در مقابل متهم، استاد در مقابل دانشجو، فرمانده در برابر سرباز، بومی در مقابل بیگانه، و... در اکثر این موارد نفر اول نه با تکیه بر جایگاه برتر نسبت به شخص دوم، بلکه به تبعیت ناخودآگاه از مدل واکنش مغز - که خود ناشی از فرایندهای پیچیده بیوشیمیایی است- خود را نسبت به او «محق» حس می‌کند و جزئیات پیام‌های گفتاری و رفتاری او را نمی‌شنود و نمی‌بیند. هوشیار باشیم! هر یک از ما در هر کجای هرم جامعه که هستیم، گروهی هستند که در طبقات پایین‌تر از ما قرار دارند: چه به لحاظ سنی، چه از نظر مالی، و چه در جایگاه شغلی. ندیدن آنها و نشنیدن حرف‌ها و خواسته هایشان عواقبی دارد. آخر هر چقدر هم به‌نظر خودمان زاپاتا باشیم، باز هم یک ژنرال رئیس‌جمهور کوچک درون‌مان داریم!
