به‌دنبال راهکاری برای زنده‌کردن زنده‌رود

محمد کاموس- دبیر گروه استان‌ها

زندگی در اصفهان به اعتقاد محلی‌ها به جریان زاینده‌رود وابسته‌ است و حالا که بیش از 2دهه از خشکسالی در بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی می‌گذرد جاری شدن آن به مهم‌ترین مطالبه‌ اصفهانی‌ها تبدیل شده؛ مطالبه‌ای که هر چند وقت یک‌بار مطرح می‌شود و این بار و همزمان با سفر 2روزه رئیس‌جمهوری به اصفهان (چهارشنبه و پنجشنبه) از سوی شهروندان، فعالان محیط‌زیست و مسئولان بار دیگر در اولویت قرار گرفته.

زاینده‌رود چرا خشک شد؟
به گزارش همشهری، زاینده‌رود با ۳۶۰کیلومتر طول از استان‌های چهارمحال و بختیاری، ‌ اصفهان و شهرستان‌های کوهرنگ، فارسان، بن، سامان، چادگان، لنجان، اصفهان، فلاورجان، خمینی‌شهر و مبارکه عبور می‌کند و در نهایت به تالاب گاوخونی در ۱۴۰کیلومتری اصفهان و ۳۰کیلومتری ورزنه سرازیر می‌شود.
روند خشکی زاینده‌رود از اوایل دهه۷۰ آغاز شد. این رود با بهره‌برداری از فاز نخست انتقال آب از زاینده‌رود به یزد در اسفند78، شدت گرفت و از سال86 به‌طور کامل جریان دائمی خود را از دست داد یعنی 3سال قبل از ثبت در فهرست میراث طبیعی؛ ثبتی که نتوانست هیچ کمکی به حفظ و احیای این رود از دست رفته بکند.
علاوه بر خشکسالی، توسعه کشاورزی و صنایع فولادی در اقلیم خشک، اجرای طرح‌های انتقال آب در بالادست و افزایش جمعیت در این منطقه به‌دلیل وجود صنایع را می‌توان مهم‌ترین عوامل از دست رفتن این جاذبه توریستی اصفهان دانست.

طومار شیخ بهایی، بدون کارکرد
جریان آب این زاینده‌رود در مطلوب‌ترین شرایط ۱.۲کیلومترمکعب در سال یا ۳۸مترمکعب در ثانیه است؛ جریانی که البته در 2دهه گذشته قطع شده. آخرین آمار منتشر شده نشان می‌دهد حجم آب پشت سد زاینده‌رود به ۳۵۷میلیون مترمکعب رسیده که معادل ۲۹درصد از حجم سد است و نسبت به سال گذشته ۲۰درصد کاهش داشته. همین کاهش مداوم هم موجب شده است شهروندان اصفهانی و حتی کشاورزان شرق و غرب اصفهان که معیشت‌شان به این رود وابسته است در موارد بسیار معدودی شاهد جاری شدن رودخانه باشند. در سال زراعی جاری بعد از 2سال دریچه‌های سد زاینده‌رود چندبار در مقاطع کوتاه‌مدت برای کشت و زرع در شرق اصفهان و آبیاری باغ‌های غرب اصفهان باز شد که البته نتوانست پاسخگوی خسارت کشاورزان باشد.
این در حالی است که رودخانه زاینده‌رود به‌دلیل قرارگیری در منطقه‌ای خشک با اقلیم ناپایدار تقسیم‌نامه (نظم و نسق) ویژه‌ای داشته است. آخرین تقسیم‌نامه زاینده‌رود طومار شیخ بهایی است که براساس آن آب زاینده‌رود از ۷۵روز بعد از نوروز تا آخر آبان (۱۶۰روز) تقسیم‌ می‌شد و پس از آن در فصول سرد سال، رودخانه آزاد بود. طی 2دهه گذشته و با توجه به شرایط پیش آمده این طومار عملا کارکرد خود را از دست داده است.

اختلاف کشاورزان و وزارت نیرو
طبق مصوبات شورای عالی آب 74.3درصد آورد طبیعی زاینده‌رود و همچنین آب منتقل‌شده با تونل کوهرنگ1سهم کشاورزان و حقابه محیط‌زیستی رودخانه و تالاب گاوخونی است و 25.7درصد آورد زاینده‌رود، آورد تونل دوم کوهرنگ2 به‌اضافه چشمه‌لنگان و خدنگستان سهم وزارت نیرو و دولت حق توزیع، فروش و بهره‌برداری از آن را به هر طریقی که بخواهد، دارد. با وجود این مصوبه اما وزارت نیرو بخش زیادی از حقابه کشاورزان را بدون موافقت آنها برداشت و برای مصرف صنعت، خدمات، شهری، آب آشامیدنی و انتقال استفاده می‌کند و مهم‌ترین چالش زاینده‌رود در سال‌های گذشته همین اختلاف بین کشاورزان و وزارت نیروست.
‌
چه موضوعاتی در سفر رئیس‌جمهوری پیگیری می‌شود؟
 مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه فرونشست در نتیجه خشکسالی و خشکی زاینده‌رود یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح درباره این استان است به همشهری می‌گوید: اصفهان رتبه اول کشور را در زمینه فرونشست دارد و تنها شهری است که فرونشست در آن از دشت‌ها به مناطق مسکونی رسیده.
‌حسن ساسانی با تاکید بر اینکه جلوگیری از فرونشست اهمیت بسیاری دارد، می‌افزاید: تنها راه جلوگیری از فرونشست تقویت آبخوان‌ها و جاری بودن آب در زاینده‌رود و از این رو، یکی از مطالبات مطرح در سفر امروز رئیس‌جمهوری تامین اعتبار برای پروژه‌های در دست اجرا و تسهیل‌گری درباره پروژه‌های تصویب شده در گذشته برای تخصیص منابع آبی است.
‌وی با بیان اینکه افزایش تامین منابع و کاهش مصارف در حوضه زاینده‌رود راهکار مناسبی برای کمک به جاری شدن آب در این رودخانه است، می گوید: رعایت انضباط در برداشت بالادست و پایین‌دست، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و رعایت مصوبه‌های وزارت نیرو مهم‌ترین مطالبه شهروندان و مسئولان اصفهان است و امیدواریم سفر رئیس‌جمهوری در این باره برای اصفهان پربرکت باشد.
      
از اواخر دهه70 با قطع شدن جریان اصلی زاینده‌رود اصفهان درگیر معضل فرونشست شده. فعال شدن کانون‌های ریزگرد، آلودگی هوا، آسیب به میراث فرهنگی به‌دلیل خشکسالی و باز و بسته شدن رودخانه از دیگر مشکلاتی است که خشکی زاینده‌رود برای اصفهان به بار آورده است.