گفت‌وگو
رحمان‌قهرمان‌پور،تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل:
آژانس تابع معادلات سیاسی است نه فنی
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چهارشنبه گذشته با تصویب قطعنامهای سیاسی و جهتدار، جمهوری اسلامی را به عدمهمکاری با این نهاد بین‌المللی متهم کرد؛ رویکردی که اگرچه چندان دور از انتظار نبود، اما در شرایط کنونی به ابهامها پیرامون سرانجام گفتوگوهای هستهای ایران و 1+4دامن زده است.
بهگزارش همشهری، اتخاذ رویکردهای دوگانه از سوی طرفهای غربی همچنان ادامه دارد و تروئیکای اروپایی در بیانیه اخیر خود و با وجود بدعهدی در قبال جمهوریاسلامی، همچنان از ادامه مذاکرات سخن میگویند و مدیرکل آژانس انرژی اتمی نیز در گفت‌وگو با شبکه خبری «الجزیره» تأکید کرد که «ازسرگیری مذاکرات همچنان عاقلانهترین گزینه است». رافائل گروسی به این موضوع هم اشاره کرده است که با رسیدن دهم ژوئن (۲۰خرداد)، دقیقاً 3ماه از ایجاد وقفه در مذاکرات وین گذشت؛«در تاریخ دهم مارس (۱۹اسفند1400) متن توافق احیای برجام تکمیل و در بحث برداشتن تحریم‌ها، بیش از ۹۹درصد توافق حاصل شده بود و چیزهای کوچکی باقی مانده بود که می‌شد ظرف یکی، دو روز بر سر آنها توافق کرد. معتقدم این تصمیمی اشتباه از سوی هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا و هیأت‌های غربی بود و نیازی نبود انگیزه موجود تضعیف شود».
وقتی نگاه فنی آژانس قربانی می‌شود
یک تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در این باره به همشهری گفت: از سال 1381که موضوع فعالیت‌های صلحآمیز هستهای ایران مطرح شده، همواره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به موازات سیاست و راهبردهای کشورهای غربی حرکت کرده است. البته مقاطعی را می‌توان اشاره کرد که این نهاد بین‌المللی تلاش کرده نگاه فنی و مستقل به پرونده هستهای جمهوریاسلامی داشته باشد. رحمان قهرمان‌پور افزود: این درحالیاست که اگر معدل بگیریم، به این نتیجه میرسیم که آژانس بیشتر تابع معادلات سیاسی طرفهای غربی بوده تا اینکه مستقلانه و فنی تصمیمگیری کرده باشد.
وی با اشاره به اهداف بهرهگیری از اهرم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه جمهوری اسلامی گفت: بهنظر میرسد هدف طرفهای غربی از بهکارگیری اهرم این نهاد بین‌المللی علیه ایران، اعمال فشار هرچه بیشتر بر تهران در جریان گفتوگوهای هستهای است. آنها گمان میکنند در شرایط کنونی هرچه فشار را بر ایران بیشتر کنند، تهران از مواضع خود عقبنشینی خواهد کرد؛ درحالی‌که بررسیها نشان میدهد اتخاذ چنین رویکردی از سوی طرفهای غربی تنها بر پیچیدگی وضعیت موجود افزوده است.
رویکرد همکاریجویانه در قبال آژانس
قهرمان‌پور همچنین با اشاره به تلاش جمهوری اسلامی برای تعامل مناسب با آژانس در سال‌های اخیر گفت: ایران از ابتدای طرح پرونده فعالیت‌های هستهایاش در آژانس همواره تلاش کرده با اتخاذ رویکرد همکاریجویانه، این نهاد بین‌المللی را تا حدی دور از تأثیرپذیری از کشورهای غربی نگه دارد؛ البته اینکه تا چه میزان در این راهبرد موفق عمل کردهایم، نیاز به بررسی و کنکاش جداگانهای دارد.
وی ادامه داد: نکته این است سیاستی که ایران تاکنون در قبال پرونده هستهای در پیش گرفته، دقیقا همان رویکردی نیست که در مواجهه با آژانس اتخاذ کرده است؛ جمهوریاسلامی همواره تلاش کرده با آژانس تعامل کند. بر همین اساس هم بوده که واکنشهای تهران به گزارشهای این نهاد بین‌المللی تاکنون خیلی تند نبوده و این رویه در سال‌های اخیر مدنظر بوده است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل عنوان کرد: جمهوری اسلامی در مقابل فشارهای وارد شده از سوی آژانس، همکاریهای داوطلبانه یا به اصطلاح فراپادمانی خود را بهطورکامل قطع نکرده است؛ رویکردی که نشان میدهد روابط دوطرف همچنان وارد تنش حداکثری نشده است.
مذاکرات هستهای؛ وضعیت شکننده، نه بنبست
قهرمان‌پور همچنین با اشاره به تأثیر قطعنامه اخیر شورای حکام بر وضعیت گفتوگوهای هستهای میان ایران و 1+4 گفت: این گزاره که برخی معتقدند قطعنامه اخیر چالش‌های ایجاد شده در مذاکرات را تعمیق می‌کند، بهنظرم نکته درستی است. واقعیت این است که در مقطع کنونی مذاکرات هستهای وضعیت خوبی ندارد و در شرایط شکنندهای به سر میبرد. وی افزود: اما نکته اینجاست که بهنظرم تحلیل رفتار جهتدار اخیر آژانس به «بنبست قطعی» در مذاکرات، چندان درست نیست. اگر بخواهیم براساس شاخصهای موجود در علم سیاست، عملکرد آژانس را مورد بررسی قرار دهیم، باید اذعان کرد که رفتار این نهاد بین‌المللی یک «متغیر مستقل» نیست، بلکه باید آن را «متغیر وابسته» ارزیابی کرد. این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: این نشان میدهد تصمیمگیریهای آژانس بیش از هرچیز، تابع مناسبات و معادلات قدرت در خارج از این نهاد است؛ بنابراین باید نظاره کرد که در فضای اصلی، چه اتفاقی میافتد و معادلات به کدام سو حرکت می‌کند. با توجه به این، معتقدم اکنون به کاربردن تعبیر «بنبست» برای مذاکرات هستهای بهدلیل رفتار آژانس، چندان دقیق نیست. قهرمان‌پور با بیان اینکه گرهگشایی از مذاکرات هستهای در بیرون از آژانس باید انجام شود، تأکید کرد: معتقدم اگر چنین شود، آژانس نیز همراهی خواهد کرد، چرا که این موضوع پیشتر هم سابقه داشته است. پساز دستیابی به توافق برجام در سال2015شاهد بودیم که آژانس پرونده «ابعاد نظامی احتمالی» برنامه هستهای ایران یا همان «مطالعات ادعایی»، موسوم به «PMD» را مختومه کرد. وی اضافهکرد: «PMD» یکی از سختترین و طولانیترین پرونده‌های تاریخ آژانس بود که تغییر معادلات در فضای سیاسی، سبب شد این پرونده نیز به سود جمهوریاسلامی ایران مختومه شود؛ این درحالیاست که در همان مقطع افرادی معتقد بودند این پرونده هیچ‌گاه حل نخواهد شد؛ بنابراین معتقدم اگر ایران بتواند فضای گفتوگوهای هستهای را تغییر دهد، رفتار آژانس نیز تغییر خواهد کرد.
