دولت سیزدهم؛ تلاش برای عبور از بحران‌ها

 دولت سیزدهم 10ماه پس از قرار گرفتن بر مصدر امور اجرایی کشور همچنان با حجم انباشته مسائلی از معضلات تا آسیب‌ها و بحران‌ها روبه‌روست. مشکلات وام گرفته از ادوار اجرایی کشور به همراه اتفاقات عجیب و غریب دیگر ماه‌های پرچالشی را از همان ابتدای راه مسئولیت سیدابراهیم رئیسی رقم زدند. تعبیر عرفی ماه‌عسل دولت‌ها نه‌تنها برای نخستین سال فعالیت دولت رئیسی مجال بروز پیدا نکرد، بلکه دولتمردان او از همان شهریور تشکیل کابینه در سال1400 خود را در میدان اقتصاد بحران‌زده و تحریمی، انبارهای تقریبا خالی کالاهای اساسی و خزانه خالی از ارز دولتی، حوادث طبیعی، اعتراضات صنفی، تهدیدات امنیتی منطقه‌ای و عوارض زیر بار نرفتن آمریکا در پذیرش مسئولیت‌های بازگشت به برجام دیدند. نخ تسبیح همه این اتفاقات رواج بی‌اعتمادی گسترده عمومی ناشی از اتفاقات تلخ سال‌های اخیر بود که هیچ امیدی نسبت به اصلاح عمده آنها ازجمله کرونا در کشور ایجاد نمی‌کرد.
وعده تحویل دولت بدون تحریم به سیدابراهیم رئیسی تنها جزئی از شرایط سخت اجتناب‌ناپذیر پیش پای دولت رئیسی بود. اگرچه اقتصاد متکی به سیاست خارجی برنامه اصلی دولت سیدابراهیم رئیسی نبود، اما مدیریت امور داخل در ادوار گذشته نیز فرصت و بستر مناسب را برای حرکت دولت رئیسی در مسیر شعار اصلی آن یعنی اتکا به توانمندی‌های داخل، اقتصاد درون‌زا و تولیدمحور قرار نمی‌داد. اقبال مهم دولت در ذکر این نکته خلاصه می‌شد که امواج تورمی به ارث رسیده از دوره گذشته هنوز کشور را در مسیر رکود کامل قرار نداده است. بازار نگران تحولات آتی کالاهای اساسی خود را با چندبرابر قیمت ولو با کیفیت پایین‌تر اقلام داخلی تامین می‌کرد و نشانه‌هایی از رشد اقتصادی بدون نفت در کشور دیده می‌شد.
آشفته‌‌بازار ارزی کشور و رانت گسترده چندنرخی بودنش، تنظیم اقلام وابسته به خارج را از کنترل بیرون می‌کرد؛ در کنارش توزیع یارانه‌ها نیز بیش از یک‌دهه پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها یک‌بار دیگر به نقطه آغازین خود برگشته بود و نشانه‌ای از وصول آن به‌دست صاحبان آن یعنی دهک‌های ضعیف‌تر جامعه به چشم نمی‌خورد؛ هم ارقام یارانه‌ها در مقایسه با تورم ناچیز شده بودند و هم اتکا به داده‌های قدیمی خانوارها توزیع یارانه‌ها را ناعادلانه ساخته بود.
قبل از اینکه دولت رئیسی متهم به بازگشت به سیاست‌های کوپنی و قرعه‌کشی‌های دهه60 کشور باشد، نخستین نشانه‌های این اتفاق از همان اردیبهشت1397 و شکست برجام دولت روحانی پدیدار شده بود. تشکیل شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا از همان برهه با هدف جلوگیری از اثرات بحران روابط خارجی کشور و آثار منفی آن بر اقتصاد کشور صورت گرفت. ناگفته پیدا بود که مدیریت ضعیف امور داخلی و تولید و تنظیم بازار اقلام کالاهای اساسی در مدیریت اجرایی دولت روحانی نمی‌توانست کارنامه قابل‌قبولی از دولت حسن روحانی در مواجهه با بحران پیش آمده عرضه کند. او خود در همان ابتدای بحران روابط خارجی اعلام کرد که اقتصاد بدون سیاست خارجی بلد نیستم.
این میراث به‌جا مانده از دولت روحانی برای سیدابراهیم رئیسی و دولت سیزدهم بود که با شعار تکیه بر داخل و ساخت و اصلاح بسترهای اقتصادی و تولید داخل پا به عرصه میدان گذاشته بود. با این حال موج حوادث پی‌درپی ناشی از تخریب بسترهای بنیادی سیاست داخلی و اقتصاد کشور فشارهای زیادی را در همین ماه‌های نخستین فعالیت دولت رئیسی بر او و دولتمردانش تحمیل کرد.
شعار بنیادی رئیسی در حفظ جان و نان مردم ناظر بر اشراف او براساسی‌ترین مسائل مبتلابه مردم بود. اگرچه دولتش را متهم به تقلیل مطالبات مردم از سطح رفاهیات به حداقل نیازهای خورد و خوراک کردند، اما واقعیت مسائل به ارث رسیده را نمی‌شد کتمان کرد و نادیده گرفتنش هم کمکی به درمان آنها نمی‌کرد.
تحریم‌های آمریکا، نخستین و قطعی‌ترین بحران همراه دولت رئیسی از ابتدا تاکنون بوده است که همچنان دولت رئیسی در تلاش برای کاهش آثار آن بر «نان» مردم است. کرونا و واکسیناسیون به‌عنوان دومین بحران پیش پای دولت رئیسی با مدیریت، تسریع، همکاری و هماهنگی ارکان حاکمیتی سرعتی 40برابری پیدا کرد و ظرف کمتر از 10ماه کشتگان 800نفری کرونا در ابتدای دولت رئیسی به حدود 2نفر و تقریبا صفر در نیمه‌های خردادماه1401 رسیده است.
مشکلات پیش روی دولت رئیسی جمعی از اضداد اعجاب‌آور از سیل در یک نقطه کشور تا خشکسالی در نقطه دیگر بودند. طبیعت از همان مهرماه1400 و دومین ماه فعالیت دولت سیزدهم با زلزله خوزستان و اندیکا به استقبال دولت تازه روی کار آمده رفت. بلافاصله اعتراضات آبی مردم اصفهان در زاینده‌رود موج جدیدی از چالش‌ها را پیش روی دولت جدید قرار داد. بیش از 2هفته اعتراضات خیابانی مردم اصفهان در آبان و آذر سال گذشته درنهایت چهارم آذرماه1400 با وعده دولتمردان مبنی بر رسیدگی به مشکلات آب استان و تامین آب اراضی کشاورزی به پایان رسید. زمستان در راه بود و این‌بار سیل در مناطق جنوبی کشور روی دیگر سکه مسائل حکمرانی را پیش روی وزرای دولت رئیسی قرار می‌داد. در اکثر این حوادث رئیسی شخصا برای رسیدگی به مسائل مردمان منطقه راهی استان‌های مختلف کشور شد. سیلاب اواخر دی‌ماه استان کرمان و تخریب بسیاری از جاده‌ها و منازل روستایی آسیب‌های زیادی به شهرستان‌های جنوبی این استان وارد کرد. مخالفان رئیسی با دیدارش با ولادیمیر پوتین در روسیه نخستین حواشی سیاست خارجی دولت سیزدهم را پیش پای او قرار دادند. واقعیت نحوه برگزاری این دیدار درباره دستورالعمل پوتین در مراودات او با مقامات سایر کشورها بعدها آشکار شد و مخالفان رئیسی را خجل کرد. نزدیکی به شب عید و مسائل بودجه1401 اقشار و اصناف ازجمله بازنشستگان و معلم‌ها را نگران قطع شدن همسان‌سازی حقوق خود برای سال جدید ساخته بود. تجمع معلم‌ها در استان‌های مختلف ازجمله در تهران جلوی مجلس در زمستان1400 دولت را نگران کرده بود. این مشکل نیز با وعده دولت مرتفع شد. اعلام موجودیت رسمی طالبان شاید نخستین واقعه دیپلماتیک پیش پای دولت رئیسی در شهریورماه1400 و در شرق کشور محسوب می‌شد.
دولت سال1401 را با حاشیه‌های منع ورود زنان به ورزشگاه مشهد آغاز کرد. حکم 20سال حبس برای اسدالله اسدی، دیپلمات زندانی ایرانی در بلژیک و دادگاه‌های حمید نوری، کارمند بازنشسته قوه قضاییه در سوئد، مسائل دیگر سیاست خارجی و پیش پای دولت بودند. تصمیم بزرگ حذف ارز دولتی و مردمی‌سازی و عادلانه‌سازی یارانه‌ها بزرگ‌ترین اقدام دولت سیزدهم در تحقق بخشی از شعارهایش مبنی‌بر جلوگیری از مفاسد اقتصادی ارز 4200تومانی بودند. حوادث بعدی آن همچون کمبود روغن و ماکارونی برخی تبعات نخستین این تصمیمات تا زمان استقرار کامل برنامه اقتصادی دولت و جبران بازار بودند. بازی آمریکا در مذاکرات احیای برجام موج جدیدی از فشارها علیه دولت و مردم را تحمیل کرد و خبر از بن‌بست در مذاکرات می‌داد. فروریختن ساختمان متروپل آبادان و جان‌باختن ده‌ها نفر در جریان این حادثه، موجی از اعتراضات در شهرهای خوزستان و برخی استان‌ها نسبت به مفاسد صورت گرفته در جریان ساخت‌وساز چنین بناهایی را در کشور به راه انداخت. حضور به‌هنگام دولتمردان در این حادثه تا حدود زیادی از التهابات کاست.
شهادت 2روحانی در حرم امام رضا(ع) به‌دست نیروهای تکفیری، سیل کرمانشاه، توقیف کشتی‌های نفتکش ایرانی طی یک‌سال اخیر و پاسخ متقابل ایران در جریان حوادث ازجمله توقیف 2کشتی یونانی و هجوم ریزگردها به کشور به همراه اتفاقات دیگر، فهرست بلند اتفاقات، بحران‌ها و لحظات سرنوشت‌ساز تصمیم‌گیری پیش پای دولت رئیسی طی 10ماه فعالیتش محسوب می‌شدند.