یک شبانه‌روز از زندگی پربار معمار انقلاب چگونه می‌گذشت؟
مردی که دقیق‌تر از ساعت بود
هستی تهرانی
امام‌خمینی (ره) آنقدر به داشتن نظم و برنامه مشخص روزانه علاقه و اصرار داشت که برای انجام همه کارهای روزمره، از خواب و بیداری گرفته تا مطالعه و عبادت، زمان مشخصی را تعیین می‌کرد. داشتن این برنامه دقیق و منظم باعث شده بود اطرافیان او بدانند که امام(ره) در هر ساعتی از شبانه‌روز، دقیقاً مشغول انجام چه کاری است. حفظ تعادل در اختصاص زمان به جنبه‌های مختلف زندگی، از ویژگی‌های پررنگ برنامه‌ریزی روزانه امام (ره) بوده است. بنیانگذار انقلاب هم برای مطالعه و عبادت ارزش قائل بود و وقت می‌گذاشت، هم برای معاشرت با خانواده، تفریح، رسیدگی به امور کشور و دیدار با مردم. شاید برای نسل‌های جدیدتر، آشنایی با یک روز از زندگی وی جالب و درس‌آموز باشد. با هم، نگاهی به سبک زندگی حضرت روح‌الله انداخته‌ایم.
عادت به سحرخیزی
آنطور که در خاطرات خانواده امام(ره) ثبت شده، بنیانگذار انقلاب ترجیح می‌داد کمتر بخوابد و از ساعت‌های شبانه‌روز حداکثر استفاده را ببرد. وی تلاش می‌کرد زمان‌های هدررفته را به حداقل برساند و از هر زمانی، برای انجام کاری مفید بهره‌ببرد. امام(ره) در شبانه‌روز 4ساعت بیشتر نمی‌خوابید؛ ساعت 11برای استراحت به رختخواب می‌رفت و3ساعت از شب که می‌گذشت، صدای ورق‌زدن کاغذها از اتاقش شنیده می‌شد. حدود نیم‌ساعت قبل از اذان صبح از خواب بلند می‌شد (با ساعت شماته‌ای کوچک). بعد از ساختن وضو و ادای نماز شب و دعا و نماز صبح اول وقت، دوباره به خواب می‌رفت. حدود ساعت 6و 30دقیقه صبح بدون زنگ ساعت از خواب بلند می‌شد و بعد از صرف صبحانه حدود 20تا 30دقیقه پیاده‌روی می‌کرد. در این اوقات معمولاً به بعضی رادیوهای داخلی و خارجی نیز گوش می‌داد.
عبادت صبحگاهی
برای رهبری با آن اعتقادات عمیق و خالصانه، عبادت صبحگاهی جزو برنامه‌های ثابت هر 24ساعت بود. در چندین سالی که در نجف به سر می‌برد، هر شب درست در ساعت3 به حرم مطهر امیرالمؤمنین(ع) مشرف می‌شد. رفتن به زیارت حرم‌امیرالمؤمنین(ع) به قدری برای وی ارزشمند بود که در تمامی مدتی که در نجف بود، هرگز این برنامه را ترک یا لغو نکرد؛ مگر ایام زیارتی امام‌حسین(ع). حتی مواقعی که در نجف حکومت نظامی برقرار می‌شد و رفت‌وآمد در خیابان‌ها ممنوع بود، برنامه زیارت وی به هم نمی‌خورد، به پشت‌بام می‌رفت و از آنجا دعا و زیارتنامه می‌خواند. سال‌های بعد و در دوران بیماری و سال‌های پایانی عمر بابرکت‌شان نیز دست از عبادت برنداشت و حتی در سخت‌ترین حال جسمی، قرآن و نماز خواندن و ذکر گفتن را ترک نکرد و این موارد، جزو ثابت برنامه‌هایش بود.
عادت به پیاده‌روی
در خاطرات دکتر سیدحسن عارفی، پزشکی که در سال‌های پایانی زندگی امام (ره) با ایشان همراه بود، درباره عادت‌های صبحگاهی امام (ره) جزئیات جالبی منتشر شده است. او می‌گوید: «حدود ساعت 9صبح برای بار دوم حدود 20تا 30دقیقه پیاده‌روی می‌کردند، در فصل زمستان در داخل اتاق و در فصل بهار و پاییز و تابستان در فضای آزاد. در موقع پیاده‌روی معمولاً یا با تسبیح ذکر می‌گفتند یا به رادیوهای مختلف جهان یا به صحبت‌های مجلس شورای اسلامی گوش می‌کردند. بین ساعت 9:30 تا 10صبح اکثراً کمی میوه میل می‌کردند و مدتی با خانواده همراه بودند. گپ و گفت‌هایشان با اعضای خانواده معروف بود، با همه خانواده حرف می‌زدند. سیاسی صحبت نمی‌کردند. با خانواده مزاح می‌کردند. با بعضی، از دوران جوانی حرف می‌زدند. برای برخی از حالشان می‌گفتند. با بچه‌ها بگو و بخند می‌کردند. از سال1365به بعد و به‌علت سکته قلبی، در ساعت 10صبح حدود یک ساعت و نیم می‌خوابیدند. حدود ساعت 11:30تطهیر و با ساختن وضو تا اذان ظهر به قرائت قرآن می‌پرداختند».
مقید به خوش‌قولی
در دوره‌های مختلف زندگی امام(ره)، برنامه‌های صبحگاهی وی با توجه به مسئولیت‌هایش تغییر می‌کرد. مثلاً پیش از استقرار جمهوری اسلامی و زمانی که امام(ره) در قم به سر می‌برد، کلاس‌های درسش در این شهر همیشه رأس ساعت 8صبح شروع می‌شد. امام با آن تقید به حفظ نظم و انجام به‌موقع کارها، آنقدر برای سر وقت برگزارشدن کلاس‌هایش حساسیت داشت که اگر کسی در راه می‌خواست با او صحبت کند، نمی‌توانست وی را متوقف سازد و امام برای اینکه دیرتر به مقصد نرسد، پاسخ سؤال‌ها را در راه می‌داد. البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، این تایم یعنی ساعت 8تا 9صبح را، به کارهای مربوط به مسائل کشور می‌پرداخت.
پیگیری اخبار روز دنیا
امام در زمان رهبری، 2ساعت در روز را به مصاحبه‌ها و دیدارهای خصوصی خود اختصاص داده بود که همیشه از ساعت 10صبح تا 12ظهر برگزار می‌شد. نمازظهر را در اول ساعت شرعی می‌خواند و بعد از مختصر دعا و ذکر، برای صرف ناهار به اتاق همسرش تشریف می‌برد. ساعت صرف ناهار معمولاً ساعت یک بعدازظهر بود. بعد از ناهار به اتاق خود برمی‌گشت و تا ساعت 2بعدازظهر به شستن دندان‌ها و مطالعه می‌پرداخت و در رأس ساعت 2اخبار رادیو تهران را گوش می‌داد. از ساعت 3تا 5بعدازظهر، به کارهای مربوط به ایران در رابطه با خودش از قبیل اخبار و نامه‌های رسیده می‌پرداخت. گاهی هم یک ساعتی استراحت می‌کرد. ساعات زیادی از شبانه‌روز برای امام (ره) به مطالعه و بررسی‌های فکری سپری می‌شد. گاهی امام (ره) روزانه 8ساعت یا کمتر مطالعه داشتند و به جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها می‌پرداخت. برای بی‌خبرنماندن از اتفاقات مهم دنیا، معمولاً رادیوی کوچکی به همراه داشت که گاهی از طریق آن رادیوهای بیگانه و خارجی را نیز گوش می‌داد.
دقیق و منظم
ساعت 5بعد از ظهر تا نماز مغرب و عشا ساعاتی بود که به رسیدگی مجدد امام‌خمینی (ره) به مسائل داخلی ایران اختصاص داشت. در زندگی خود بسیار منظم و در اجرای کارهای روزانه خود بسیار دقیق بود. آنقدر که مرضیه دباغ که در پاریس افتخار خدمت در خانه امام را داشت، می‌گوید: «اگر هر ساعتی از روز کسی سؤال می‌کرد که امام الان چه کار می‌کند خیلی راحت می‌توانستم بگویم که ایشان مشغول چه کاری هستند». ساعت 9شب موقع شام ایشان بود. بعد از شام تا ساعت 11شب به رادیوهای مختلف و اخباری که قبلاً ضبط شده بود، گوش می‌دادند. بعد از اخبار گاهی به فیلم‌های تلویزیون نگاه می‌کردند. ساعت 11شب هم می‌خوابیدند. زمان بیداری برای نماز شب هم ساعتی قبل از نماز صبح بوده است.
