محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر سیاسی درباره توسعه علمی از نگاه امام می‌گوید
امام اعتماد‌به‌نفس علمی را در ما زنده کرد
هستی تهرانی
دیدگاه‌های مختلف امام‌خمینی(ره) در عرصه‌های گوناگون، زمینه‌ساز شکل‌گیری مسیرهای روشنی شدند که راه آبادانی و پیشرفت کشور را هموار می‌کردند. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های بنیانگذار انقلاب، تأکید بر تولید علم و تلاش برای رسیدن به‌خودباوری و خودکفایی در عرصه‌های علمی بود. امام‌خمینی(ره) معتقد بودند جوان ایرانی هیچ‌چیز از غربی‌ها کمتر ندارد و می‌تواند به بالاترین درجات علمی دست پیدا کند. محمدصادق کوشکی، تحلیل‌گر سیاسی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران که سال‌ها در فضای علمی کشور فعال بوده، کتاب «تاملی در اندیشه سیاسی امام‌خمینی(ره)» را نوشته و فعالیت‌های مستمری در عرصه‌های دانشگاهی داشته، جایگاه علمی امروز کشور را حاصل رهنمودهای امام‌خمینی(ره) می‌داند. با او درباره دیدگاه‌های علمی بنیانگذار انقلاب اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم.
دیدگاه امام‌خمینی(ره) درباره علم و توسعه را برای‌مان تبیین می‌کنید؟
امام‌خمینی(ره) به‌عنوان یک اندیشمند دینی که منظومه فکری او، حکومت و تمدن اسلامی است شناخته می‌شود. منظور از منظومه در این بحث این است که اندیشه امام(ره)، برای همه پرسش‌های زندگی بشر، با استخراج از متون دینی پاسخ‌های کاربردی و قانع‌کننده دارد. موضع‌گیری امام(ره) درباره علم و چیستی آن، جایگاه علم و عالم، نحوه مواجهه با اهل علم، در صحبت‌ها، پیام‌ها و دیدگاه‌های مختلف ایشان قابل‌مشاهده است. یکی از جدی‌ترین فرازهای امام‌خمینی(ره) که در مقطعی بسیار حساس عنوان شده و نشان‌دهنده میزان توجه ایشان به مقوله علم و تولید آن است، یکی از آخرین پیام‌های ایشان، یعنی قطعنامه است. در این پیام، در مقطعی که کشور در حساس‌ترین شرایط امنیتی قرار داشته، توصیه‌ای که بنیانگذار انقلاب به رزمندگان و بسیجیان می‌کنند این است: «من از فرزندان رزمنده و بسیجی خود می‌خواهم که خودشان را برای یک مبارزه علمی و عملی بزرگ تا تحقق آرمان‌های انقلاب آماده کنند.» بعد از آن هم اضافه می‌کنند: «مبارزه علمی برای جوانان، زندگی کردن روح جست‌وجو و کشف واقعیت‌هاست.» در این فراز، یکی از جدی‌ترین دیدگاه‌هایی که درباره تولید علم در ایران ارائه شده، دیده می‌شود. امام(ره) جوانانی را که در جبهه هستند فرامی‌خوانند و به آنها می‌گویند درست است که در جبهه هستند، اما جبهه دیگری با همان اهمیت وجود دارد که باید وارد آن شوند. امام(ره)، مبارزه علمی را همانند با جهاد در راه خدا، جنگ و دفاع‌مقدس می‌دانند.
منظور امام‌خمینی(ره) از مبارزه علمی چه بوده است؟
امام‌خمینی(ره) در صحبت‌هایشان مشخص می‌کنند که منظور از مبارزه علمی این نیست که جوانان صرفاً کتاب‌های درسی را بخوانند و نمره و مدرک بگیرند. ایشان این زاویه دید به علم را قبول ندارند. «زنده کردن روح جست‌وجو و کشف حقیقت‌ها» همان چیزی است که در غرب به آن متدولوژی تولید علم می‌گویند. در این دیدگاه، علم آن چیزی است که بر اثر جست‌وجو و کشف واقعیت به‌دست می‌آید، محصول خواندن و حفظ کردن یک متن نیست بلکه محصول پژوهش است. امام‌خمینی(ره) اشاره می‌کنند که اگر روحیه جست‌وجو و پژوهش کردن زنده و واقعیت‌ها کشف شود، مبارزه علمی اتفاق افتاده است. امام‌خمینی(ره) بعد از پایان دفاع‌مقدس و در فراز حساسی که قطعنامه مورد‌پذیرش قرار گرفته، می‌گویند که تا امروز اولویت، دفاع‌مقدس بوده اما از امروز اولویت، تولید علم است. این نگاه، نگاهی بسیار مترقی است. در آن مقطع خیلی‌ها می‌گفتند علم یعنی ترجمه متون خارجی و مدرک گرفتن، درحالی‌که امام(ره) چنین نگاه حداقلی به علم را قبول ندارند و معتقدند باید تولیدکننده علم، جست‌وجوگر و پژوهشگر باشید.
بنیانگذار انقلاب اسلامی در مواجهه با جوانان اهل دانش چه رویکردی را توصیه می‌کردند؟
بنیانگذار انقلاب تأکیدات فراوانی بر این داشته‌اند که علم، فضای عالمانه و مواجهه با عالمان، چه سازوکاری باید داشته باشد. در همان پیام ایشان خطاب به روحانیت می‌گویند که دانشجویان پرسش‌هایی دارند، باید با متانت و مهربانی سؤالات‌شان را بشنوید و پاسخ دهید. اگر یک‌بار این کار را کردید و قانع نشدند، باز هم با همان روحیه جواب دهید و اگر چندین بار این اتفاق تکرار شد، باز هم باید آن مهربانی و متانت را حفظ کنید و پاسخ دهید. امام‌خمینی(ره) پرسشگری را قابل‌تقدیر می‌دانستند و معتقد بودند پرسشی که از روحیه جست‌وجوگری یک دانشجو برمی‌خیزد، نشانه دغدغه‌مندی و سلامت او است. امام(ره) از روحانیت می‌خواهند که نسل دانشجو را برای پرسشگری و پژوهش تشویق کنند تا آنها از هیچ پرسشی نترسند و خجالت نکشند. این نشانه اعتقاد به آزاداندیشی امام(ره) است.
تأکید امام(ره) بر خودباوری علمی، چه تأثیری بر جامعه علمی کشور داشت؟
امام‌خمینی(ره) معتقد بودند نسل جوان ما، هیچ‌چیز کمتر از اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها ندارد و اگر آنها توانسته‌اند علم تولید کنند، جوان ایرانی هم می‌تواند. بر همین مبنا هم ایشان تأکید داشتند که جوانان انقلابی در دانشگاه باید با یک دسته از استادان برخورد کنند، آن هم استادانی که روحیه نتوانستن، خود کم‌بینی و تحقیر جوان ایرانی را ترویج می‌کنند، دائم می‌گویند که غربی‌ها برترند و ما نمی‌توانیم به آنها برسیم. امام(ره) معتقد بودند نسل جوان باید با این استادان صحبت کنند چرا که آنها به جای تشویق جوانان به تولید علم و ترویج فرهنگ توانمندی علمی، ناامیدی و ناتوانی را در ذهن جوانان می‌کارند. به اعتقاد امام(ره) این استادان به‌عنوان نابودکنندگان ذهن و خلاقیت جوانان، باید از دانشگاه‌ها اخراج شوند. با این توصیه، می‌توانیم متوجه شویم که امام‌خمینی(ره)، وظیفه اصلی استادان و اهل علم را، زنده کردن روحیه امیدواری، توانمندی و اعتماد‌به‌نفس در نسل جوان می‌دانند و معتقدند استادان همزمان که در حال آموزش تخصصی هستند، باید آنها را تشویق کنند که خودشان تولیدکننده علم باشند و صرفاً مترجم و تکرارکننده نباشند.
چرا امام(ره) بر تولید علم اصرار داشتند؟
رهبر انقلاب اصرار داشتند که ما در عرصه‌های مختلف نظامی، فرهنگی، اقتصادی و... باید به‌خودکفایی برسیم و این کار با تولید علم ممکن می‌شود. ایشان محور اصلی حل مشکلات کشور را تولید علم و خلاقیت نسل جوان ایرانی می‌دانستند. تعبیر امام(ره) این است که به جای دست دراز کردن پیش شرق و غرب، باید نسل جوان را تشویق کنیم که خیلی بهتر از خارجی‌ها خودکفا شود. بارها از مسئولین خواسته‌اند که به جوانان توجه کنند و از آنها به‌عنوان «گل‌های نوشکفته بوستان انقلاب» یاد کرده‌اند، چرا که آنها را حلال واقعی مشکلات کشور می‌دانستند.
مصداقی از اعتماد امام‌خمینی(ره) به جامعه علمی کشور در ذهنتان هست؟
مثال‌های فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد امام‌خمینی(ره) با قاطعیت تمام می‌خواستند به جوانان اهل علم اعتماد کنیم. در ماه نخست شروع جنگ در اواخر مهرماه1359، فرماندهان نیروی هوایی گزارشی به آیت‌الله خامنه‌ای که آن زمان نماینده امام(ره) در شورای‌عالی دفاع بودند می‌دهند و در این گزارش می‌گویند که هواپیماهای ما مشکل فنی دارد، با کمبود قطعه مواجهیم و براساس فرمول‌های دقیق، با توجه به وضع موجود و تحریم‌ها، جنگنده‌ها تنها یک ماه امکان پرواز دارند و بعد از آن نمی‌توانیم از آنها استفاده کنیم. وقتی این گزارش نگران‌کننده به اطلاع امام(ره) می‌رسد، پاسخی کوتاه و راه‌گشا شنیده می‌شود. امام(ره) می‌گویند که این چه حرفی است، باید بروید روی پای خود بایستید و بسازید. نتیجه آن قوت‌قلبی که امام(ره) به اهل دانش دادند، این است که حالا بعد از 41سال آن جنگنده‌ها با کیفیت بسیار بهتر، با به‌روزآوری و نوسازی همچنان در حال پرواز هستند. سال‌هاست خودمان جنگنده می‌سازیم. از ابتدای جنگ امام(ره) از مسئولان خواستند به سمت خودکفایی حرکت کنند و به‌خصوص در حوزه نظامی، توانمند شوند. اگر امروز ما چنین جایگاهی در عرصه‌های نظامی داریم، حاصل رهنمودهای امام(ره) و اعتماد ایشان به نسل جوان و متخصصان ایرانی است.
