مردِ وقف

حمیدرضا محمدی - روزنامه‌نگار

هرچه داشت وقف کرد، وقف امام رضا(ع). می‌خواست همه از آنچه دارد، منتفع شوند. سود عمومی و اجتماعی را درنظر داشت. آنچه میراث به یادگار گذاشت و ماندگار کرد، یکسره عام‌المنفعه بود و هست. اصلاً خاصیت وقف همین است. هر دستی را کوتاه می‌کند و تا همیشه برجا و برپا می‌ماند. این همه نشان از آن دارد که حاج حسین‌آقا ملک اگرچه سرشار از ثروت و مکنت بود اما شریف زیست و به همین سبب هم هست که با وقف 2میلیون مترمربع که تنها یک فقره از وقفیات اوست، بزرگ‌ترین واقف تاریخ ایران شناخته می‌شود.
نخستین وقفش را در 66سالگی کرد و در ششم آبان 1316، کتابخانه ملی ملک را در خانه پدری‌اش در بازار تهران پدید آورد و البته 7‌سال بعد، در 29تیر 1323، قطعه زمینی در باغ ملی از شهرداری خرید که مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک در آن واقع است. آنچه وقف شد افزون بر هزاران نسخه خطی نفیس یا چاپ سنگی شامل فرش‌ها، لوسترها، مبلمان و تابلوهای نقاشی بود که او به‌عنوان لوازم و تجملات زندگی شخصی از آنها استفاده می‌کرد. همچنین مجموعه‌های تمبر، سکه، آثار لاکی و تابلوهای نقاشی میانشان دیده می‌شد. این آثار ابتدا کنار کتابخانه به نمایش درآمدند و سپس هسته اولیه موزه ملک را شکل دادند.
اما او در قصبات خراسان طی سال‌های 1325تا 1340موقوفات فراوانی را ایجاد کرد که فقط یک نمونه‌اش، وقف «29مورد رقبه ازجمله سه‌ دانگ مزرعه و قنات تقی آباد در خراسان، سه دانگ مزرعه شهر طوس سفلی و سه دانگ مزرعه جمع آب» در 25فروردین 1330است که البته بسیار بیش از این است.
او در سال 1343، زمینی برای تجدیدبنای شیرخوارگاهِ کودکان بی سرپرست در مشهد اهدا کرد و یا چهارسال پیش از آن، 120هزار مترمربع به کارکنان اداره اقتصاد ملی ایران و 200هزار مترمربع به کارکنان اداره پست و تلگراف هبه کرد. باغ‌ ملی و باغ وکیل‌آباد که اولی 4هکتار و دومی 150هکتار وسعت دارد را به‌ترتیب در سال‌های 1345و 1348به مردم مشهد هدیه کرد.
ملک که در دهم خردادِ درست نیم‌قرن پیش درگذشت و اگر بود، دیروز، 151ساله شده بود، در سراسرِ عمرش تنها کار خیر عمومی را درنظر داشت و کارنامه‌ای از خود بر جای گذاشت که حاکی از همین مهم است.