موسم تغییر در سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا

کمتر از یک‌سال و نیم بعد از آغاز دوره ریاست جو بایدن بر کاخ سفید، بار دیگر رفت‌و‌آمدهای پیدا و پنهان مقام‌‌های سیاسی و امنیتی آمریکایی به منطقه خاورمیانه افزایش پیدا کرده است؛ رفت‌و‌آمدهایی که نشان می‌دهد تغییرات مهمی در سیاست‌های خاورمیانه‌ای آمریکا در راه است.
جو بایدن زمانی که قدم به کاخ سفید گذاشت، منتقد بسیاری از سیاست‌های دونالد ترامپ ازجمله توافق صلحی بود که در دوره او میان اعراب و رژیم صهیونیستی به امضا رسید و به «توافق ابراهیم» معروف شد. روسای جمهور آمریکا همیشه تلاش داشته‌اند برای پایان دادن به مناقشه اسرائیل و فلسطین، توافقی دست و پا کنند، اما ترامپ و اطرافیانش، فلسطینی‌ها را از اساس از معادله حذف کردند و توافقی میان اسرائیل و اعراب شکل دادند؛ توافقی که با محوریت داماد ترامپ یعنی جرد کوشنر ممکن شد.
جرد کوشنر از همان زمان که در کاخ سفید رفت‌و‌آمد داشت، موفق شد ارتباط خوبی هم با محمد بن سلمان، شاهزاده جوان سعودی برقرار کند. خبرهایی که اخیرا منتشر شده نشان می‌دهد این دو ارتباطات خوب خود را همچنان حفظ کرده‌اند. حدود 2ماه قبل، روزنامه نیویورک‌تایمز فاش کرد که محمد بن سلمان در شرکت سرمایه‌گذاری کوشنر، 2میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است؛ اقدامی که به نوشته این روزنامه، درواقع «قمار» بن‌سلمان به امید بازگشت ترامپ به کاخ سفید است.
اتفاقات هفته‌های اخیر اما نشان می‌دهد که چهره مخالف ترامپ در ماجرای توافق اعراب و رژیم صهیونیستی، اکنون به یک پای مذاکرات برای میانجیگری میان تل‌آ‌ویو و کشورهای عرب منطقه تبدیل شده است. جو بایدن از همان ابتدای آغاز به‌کار به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، نشان داد که دیگر به نقش آمریکا به‌عنوان تامین‌کننده امنیت کشورهای عرب منطقه خاورمیانه قائل نیست و برنامه‌ای برای ادامه چنین حمایت‌هایی ندارد. بایدن چه در دوره رقابت‌های انتخاباتی، چه پس از آنکه وارد کاخ‌سفید شد، دائما از عربستان به‌خاطر حمله به یمن و کشتار مردم این کشور انتقاد می‌‌کرد. او به‌خصوص پس از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت سعودی در سال 2018، مواضع سرسختانه‌ای علیه عربستان اتخاذ کرد و وعده داد به‌زودی سعودی‌ها و شاهزاده جوان آنها را تنبیه خواهد کرد. حدود یک سال و نیم از آن وعده‌ها می‌گذرد و دولت بایدن نه‌تنها در راستای تنبیه عربستان هیچ گامی برنداشته، بلکه در حال تغییر رویکرد خود در قبال این کشور است.
هفته گذشته، وب‌سایت خبری-تحلیلی آکسیوس گزارش داد که دولت جو بایدن با هدف عادی‌سازی‌ روابط، در حال میانجیگری میان عربستان، اسرائیل و مصر است. 5منبع آگاه به آکسیوس گفته‌‌اند که موضوع، مربوط به پرونده انتقال مالکیت 2جزیره استراتژیک در دریای سرخ از مصر به عربستان است. توافق هنوز کامل نیست و مذاکرات بی‌سروصدا در حال انجام است. جزایر تیران و صنافیر مشرف بر تنگه تیران هستند که یک گذرگاه دریایی بسیار مهم به سمت بنادر عقبه در اردن و ایلات در سرزمین‌های اشغالی است. با وجود مخالفت و اعتراض‌های مردمی، دولت ژنرال عبدالفتاح السیسی برای انتقال مالکیت این جزایر با سعودی‌ها به توافق رسید.
پارلمان مصر در سال ۲۰۱۷ و دادگاه عالی این کشور در سال ۲۰۱۸، قرارداد انتقال مالکیت این دو جزیره به عربستان سعودی را تصویب کردند، اما چنین توافقی به‌دلیل پیمان صلح ۱۹۷۹ میان اسرائیل و مصر، مستلزم تأیید تل‌آویو است. دولت بایدن اگر در این مذاکرات موفق شود، می‌تواند نخستین گام در مسیر عادی‌سازی‌ روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل باشد. به‌عبارت دیگر، اسرائیل این امتیاز مهم را در ازای عادی‌سازی‌ روابط به سعودی‌ها خواهد داد.

بازگشت آمریکایی‌ها و سعودی‌ها به میز مذاکره 
توافق اولیه برای میانجیگری آمریکا میان عربستان، اسرائیل و مصر در سفر محرمانه 3هفته قبل ویلیام برنز، رئیس سازمان سیا به عربستان انجام شد. وب‌سایت خبری- تحلیلی اینترسپت، در گزارشی خبر سفر برنز به عربستان و دیدار او با محمد بن سلمان که اکنون به‌عنوان حاکم بلامنازع عربستان شناخته می‌شود را فاش کرد. به نوشته اینترسپت، دوطرف علاوه بر مسئله عادی‌سازی‌ روابط با اسرائیل، در مورد ضرورت افزایش تولید نفت از سوی عربستان و روابط ریاض-پکن گفت‌وگو کرده‌‌اند. جنگ اوکراین، باعث افزایش قیمت انرژی در جهان شده و عربستان به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان اصلی بازار نفت، با افزایش تولید می‌تواند در کنترل روند صعودی قیمت نفت اثرگذار باشد. آمریکا همچنین نگران خریدهای تسلیحاتی عربستان از چین است. سعودی‌ها در یک توافق محرمانه با چینی‌ها، برای خرید موشک‌های بالستیک چینی برنامه‌ریزی کرده‌اند. همچنین قرار است در پروژه‌ای مشترک، این موشک‌ها در خاک عربستان تولید شوند. این توافق، مقدمه حضور نظامی چین در خلیج‌فارس تلقی شده است؛ به‌خصوص اینکه سال گذشته، آمریکایی‌ها امارات را برای توقف برنامه ساخت یک پایگاه نظامی از سوی چینی‌ها در یکی از بنادر امارات تحت فشار قرار دادند. اینترسپت در گزارش خود به نقل از منابع آگاه به مذاکرات نوشته که ویلیام برنز، از محمد بن‌سلمان خواسته هرچه زودتر روند برقراری روابط نظامی با چین را متوقف کند.
رسانه‌های آمریکایی هفته قبل نیز از سفر برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده سیاست‌های خاورمیانه‌ای شورای امنیت ملی آمریکا و آموس هاچستین، نماینده وزارت خارجه این کشور در امور انرژی به ریاض خبر دادند. پرونده 2جزیره دریای سرخ، افزایش تولید نفت از سوی عربستان و روابط واشنگتن-ریاض محور مذاکرات این دو مقام آمریکایی با محمدبن‌سلمان بوده است.
پیش از اینها جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا، 7ماه قبل در یک سفر محرمانه دیگر به عربستان رفته بود. ماموریت سالیوان هم متقاعد کردن سعودی‌ها برای عادی‌سازی‌ روابط با رژیم صهیونیستی بود. آکسیوس آن زمان در گزارشی نوشت که محمد بن‌سلمان در پاسخ به خواسته مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا، فهرستی را به‌عنوان پیش‌زمینه چنین اتفاقی در اختیار او قرار داده که اصلاح روابط میان واشنگتن با ریاض در دولت بایدن یکی از موارد این فهرست بوده است.
دولت بایدن در حالی در مسیر عادی‌سازی‌ روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی پا جای دولت ترامپ گذاشته که بسیاری از تحلیلگران غربی معتقدند توافق‌های شکل‌گرفته در زمینه عادی‌سازی‌، یعنی توافق میان امارات، بحرین و مراکش با تل‌آویو، درواقع توافق میان سران است و مردم این کشورها هیچ تمایل و همراهی با روند عادی‌سازی‌ روابط با رژیم اسرائیل نشان نداده‌اند. به‌عبارت دیگر، آمریکا شاید بتواند صلح را میان سران دو طرف برقرار کند، اما جوامع عرب منطقه، در شرایطی که مسئله فلسطین و تشکیل کشور فلسطینی حل نشده با چنین روندی همراه نخواهند شد.

بایدن در ریاض؟
دولت بایدن شاید به‌دنبال عادی‌سازی‌ روابط میان عربستان و رژیم صهیونیستی باشد، اما درواقع از خلال این مذاکرات در حال تغییر سیاست خود طی یک سال گذشته در قبال ریاض و بهبود روابط با سعودی‌هاست. آمریکا برای به زانو درآوردن روسیه در جنگ اوکراین، باید اهرم انرژی را از دست مسکو خارج کند و در این راه، کنار آمدن با عربستان، به‌عنوان بزرگ‌ترین صادر‌کننده نفت جهان، تنها گزینه ممکن است. آمریکایی‌ها حتی با ونزوئلا هم وارد مذاکره شده‌اند تا نفت تولیدی این کشور را وارد سبد جهانی انرژی کنند. این درحالی است که ونزوئلا تحت شدیدترین تحریم‌های آمریکا قرار دارد.
اینترسپت همچنین از برگزاری نشست شورای امنیت ملی آمریکا با محوریت سیاست‌های خاورمیانه‌ای این کشور طی هفته گذشته خبر داده است. این نشست، همزمان با دیدار خالد بن سلمان، برادر محمد بن‌سلمان، با بنی گانتز، وزیر دفاع رژیم صهیونیستی در واشنگتن برگزار شده است.
دیدارها و مذاکرات اخیر، مقدمه‌ای برای یک اتفاق بزرگ‌تر است که اگر نهایی شود، به‌معنای چرخش تمام و کمال دولت بایدن در سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود و ازسر‌گیری روابط نزدیک با عربستان است؛ این اتفاق سفر جو بایدن به ریاض است که طبق گزارش شبکه‌ تلویزیونی سی‌ان‌ان، قرار است یک ماه دیگر انجام شود. بایدن به کشوری می‌رود که زمانی آن را یک کشور «منفور» نامیده بود. بایدن قرار است در این سفر با محمد‌بن‌سلمان دیدار کند؛ فردی که طی بیش از یک سال گذشته به‌خاطر نقشی که در قتل خاشقچی داشته از سوی رئیس‌جمهور آمریکا به کلی بایکوت شده بود. این دیدار به‌معنای بازگشت جدی‌تر آمریکا به معادلات منطقه خواهد بود و برای همه بازیگران منطقه پیام‌های مشخص خواهد داشت.