گزارش
تابستان داغ، پیش‌روی چین و آمریکا
آشکارتر شدن سیاست‌های واشنگتن علیه پکن در پی موضع‌گیری‌های تازه رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا، خبر از آغاز فصلی پرتنش در روابط میان دوطرف می‌دهد
پس‌لرزه‌های جنگ اوکراین برای اقتصاد جهانی، اختلاف‌نظر واشنگتن و پکن بر سر تحریمهای غرب علیه روسیه و تشدید یارگیری آمریکا علیه چین در آسیا حکایت از آن دارد که دوطرف در آستانه یک تابستان داغ سیاسی هستند؛ تابستانی که طی آن تصمیمات اجتناب‌ناپذیر واشنگتن و پکن در آستانه برگزاری انتخابات میان‌دوره آمریکا و بیستمین کنگره حزب کمونیست چین، می‌تواند زمینه تشدید تنش‌ها را فراهم آورد.
در این میان، سفر جو بایدن به منطقه آسیا با هدف ایجاد ائتلافی از کشورهای آسیای شرقی علیه چین و کنار گذاشتن سیاست قدیمی «ابهام راهبردی» آمریکا در قبال تایوان، اجرای طرح تجسس دریایی توسط «گروه چهار» به درخواست آمریکا برای زیرنظر گرفتن تحرکات دریایی چین و در نهایت سخنان آنتونی بلینکن درباره راهبرد آمریکا در مواجهه با چین، خبر از احتمال عمیق‌تر شدن شکاف‌ها در رابطه میان2قدرت اقتصادی بزرگ جهان می‌دهد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز پنجشنبه اعلام کرد باوجود حمله روسیه به اوکراین، آمریکا همچنان معتقد است که چین بزرگ‌ترین رقیب آمریکا و متحدانش باقی می‌ماند و دولت بایدن قصد دارد محیطی راهبردی اطراف این قدرت آسیایی ایجاد کند تا اقدامات خصومت‌آمیز آن را محدودتر سازد. بلینکن در سخنرانی خود گفت که چین تنها کشوری است که قصد تغییر دادن نظم جهانی مورد تأیید آمریکا را داشته و همزمان توان اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و فناورانه برای انجام این کار را دارد. بلینکن در عین حال تأکید کرد آمریکا به‌دنبال جنگ سرد جدید نیست و نمی‌خواهد دومین اقتصاد بزرگ جهان را به انزوا بکشاند.
افشای بخش‌هایی از یک راهبرد محرمانه
روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته که این نخستین‌باری است که رویکرد دولت بایدن در قبال چین در جلسه‌ای عمومی بازگو می‌شود. سخنان بلینکن در دانشگاه جورج واشنگتن، براساس راهبردی محرمانه و مفصل در قبال چین مطرح شده که پاییز سال گذشته تدوین شد. مقامات آمریکایی اعتراف کرده‌اند که چندین دهه تعامل مستقیم تجاری و دیپلماتیک برای وادار کردن چین برای تبعیت از قوانین، توافقنامه‌ها و نهاد‌های تحت هدایت آمریکا با شکست مواجه شده؛ از این‌رو به‌گفته بلینکن، اکنون هدف اصلی باید ایجاد ائتلافی برای محدودسازی قدرت جهانی چین و مهار اقدامات این کشور با کمک گرفتن از دیگر کشورهای جهان باشد.
همسویی پکن و مسکو پیش و پس از حمله روسیه به اوکراین، دشواری‌های تعامل با پکن را برای مقامات آمریکایی و اروپایی آشکار ساخته بود. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، 3هفته پیش از آغاز جنگ اوکراین، طی سفر به پکن با همتای چینی خود دیدار کرد. نتیجه این دیدار، یک بیانیه 5هزار کلمه‌ای بود که دوطرف در آن بر همکاری بدون محدودیت برای مقابله با سازوکارهای اقتصادی و دیپلماتیکی که تحت نظارت آمریکا و متحدانش ایجاد شده، تأکید کردند. بلینکن در سخنرانی خود با اشاره به رویکرد پکن در قبال جنگ اوکراین هشدار داد که تلاش چین برای دفاع از جنگ روسیه در اوکراین و همچنین تامین حوزه نفوذ برای خود در اروپا باید برای همه در منطقه آسیای شرقی نگران‌کننده باشد. او در عین حال تأکید کرد آمریکا قصد سرنگونی حزب کمونیست یا براندازی سیاسی چین را ندارد و آمریکا و چین به‌عنوان 2قدرت هسته‌ای با اقتصاد‌هایی درهم تنیده می‌توانند در زمینه‌هایی با یکدیگر همکاری هم داشته باشند.
جنگ سلطه
دولت دونالد ترامپ و دولت جو بایدن هر دو بر موانع کلیدی که در روابط آمریکا و چین وجود دارد، تأکید داشته‌اند و چین را تهدید‌کننده اصلی سلطه خود بر جهان اقتصاد و فناوری معرفی کرده‌اند. آمریکا نگران آن است که تلفیق اقتصاد آمریکا و متحدانش با چین، اهرم راهبردی قدرتمندی در اختیار پکن قرار دهد. همزمان این نگرانی برای آمریکا وجود دارد که ثروت هنگفتی که چین از تجارت با آمریکا به‌دست آورده به این کشور کمک کند تا سلطه آمریکا بر اقتصاد و فناوری جهانی و همچنین سلطه نظامی بر منطقه شرق آسیا از بین برود. بلینکن در سخنرانی خود با اشاره به این موانع ادعا کرد پکن می‌خواهد خود را در رأس نوآوری و تولید جهانی قرار دهد و با افزایش وابستگی فناوری دیگر کشورها به‌خود، از این وابستگی برای تحمیل ترجیحات سیاسی استفاده کند؛ ادعایی که از سوی مقامات چینی رد شده است. مقامات چینی بیشترین بخش این سخنرانی را بیان خطوط و مسیر کلی سیاست آمریکا برای مهار چین عنوان کرده‌اند؛ رویکردی مشابه سیاست آمریکا در قبال شوروی سابق. وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش به سخنان بلینکن درباره تلاش چین برای از بین بردن نظام جهان، آن را تحریف حقیقت نامید و گفت چین همواره به‌عنوان مدافع نظم بین‌المللی مطرح بوده، هست و خواهد بود. او گفت: «آمریکا با انتشار اطلاعات دروغ، درباره تهدید چین گزافه‌گویی می‌کند تا توسعه چین را محدود کند.» دیگر مقام‌های چینی هم نسبت به تأکید دولت بایدن بر ایجاد اتحاد منطقه‌ای علیه چین و قابلیت این رویکرد جهت ایجاد چالش برای چین ابراز نگرانی کرده‌اند؛ اگرچه به‌نظر می‌آید چین با اتکا بر تبعات جنگ روسیه، برنامه‌ای هوشمندانه برای مداخله‌های آمریکا و متحدانش در شرق آسیا دارد.
سرپیچی از گروه 7
سرپیچی چین از تحریم‌هایی که گروه 7علیه مسکو وضع کرده، شدت تنش در روابط میان آمریکا و چین را افزایش داده است. این تنش‌ها ممکن است در شرایطی که جنگ اوکراین وارد چهارمین ماه خود شده و دولت آمریکا به‌دنبال ایجاد راهبردی جدید برای مهار چین است، به‌زودی وارد دور جدیدی شوند. اما جدا از لفاظی‌های سیاسی، آمریکا و چین به دلایل مختلفی در مقابل یکدیگر بسیار محتاطانه عمل می‌کنند. چین بهت‌زده از هجوم روسیه به اوکراین و سرسختی تحریمهای غرب علیه روسیه درحال حاضر ترجیح داده تا در شرایط بحران اقتصادی کنونی، دسترسی خود به دلار و فناوری‌های حیاتی را حفظ کند. واشنگتن هم در تلاش برای جلوگیری از تضعیف متحدانش به واسطه اقدامات یکجانبه و تشدید تنش‌های تجاری با چین، از تحریم پکن خودداری کرده و در تلاش است تا فشارهای تورمی را مهار کند. راهبرد موقت مسالمت‌آمیز دوطرف در قبال هم را حواشی جنگ اوکراین می‌تواند مختل کند.
تشدید جنگ میان اوکراین و روسیه و تداوم فشار اقتصادی آن بر جهان، در این میان یک مسئله کلیدی است. این احتمال وجود دارد که جنگ با تلاش روسیه برای ایجاد کریدور زمینی جنوب اوکراین تداوم پیدا کند یا روسیه بخواهد برای برتری در میز مذاکره، بر شدت حملات خود بیفزاید. در چنین شرایطی آمریکا مجبور می‌شود برای متوقف ساختن روسیه دور جدیدی از تحریم‌ها را اعمال کند، اما هرچه جنگ دوام پیدا کند، احتمال ایجاد شکاف در ائتلاف گروه 7برای تحریم روسیه افزایش خواهد یافت. هم‌اکنون ترکیبی از اختلال چرخه تامین، تحریمهای اقتصادی، تحریمهای صادراتی کالاهای حیاتی و بی‌ثباتی کلی ژئوپلیتیکی منجر به افزایش قیمت غذا و سوخت شده است و آمریکا و اروپا طی 4دهه گذشته چنین سطحی از افزایش تورم را به چشم ندیده بودند. وقوع ناآرامی‌های سیاسی در کشورهای حاشیه اروپا مانند تونس یا یمن، کشورهایی که ذخیره‌ای برای تامین غذا و سوخت مردم عصبانی خود ندارند هم وضعیت را وخیم‌تر خواهد ساخت. در این شرایط کشورهای خارج از ائتلاف گروه 7اشتیاقی به سخنرانی‌های واشنگتن و بروکسل درباره «ایستادن در جای درست تاریخ» نخواهند داشت. قحطی و ناآرامی‌های سیاسی در نهایت می‌تواند دگرگونی‌های زیادی را در سیاست خارجی کشورها ایجاد کند که به مذاق آمریکا خوش نخواهد آمد. پکن اما از این روند به‌خوبی آگاه است و تبعات سیاسی قحطی را به خوبی می‌شناسد؛ از این‌رو طی 7سال گذشته مشغول جمع‌آوری نیمی از منابع غذایی جهان برای مواجه شدن با لحظات حیاتی مشابه قحطی بوده که در تاریخ خود با آن مواجه شده است. پکن درحالی‌که فاصله خود را با جنگ اوکراین حفظ کرده، در انتظار لحظه‌ای است که فشارهای اقتصادی ائتلاف گروه 7را در هم بشکند. در این وضعیت پکن خود را به‌عنوان میانجی وارد میدان ساخته و روایت خود را از نظم جهانی تقویت خواهد کرد. تا فرارسیدن این لحظه، پکن در برابر سیاست‌های آتی آمریکا واکنش نشان نخواهد داد.
مکث
خیز آمریکا برای انزوای اقتصادی چین
چین در سال 2001با حمایت آمریکا به سازمان تجارت جهانی پیوست. پس از آن بود که رهبران چین تغییرات گسترده‌ای را در زمینه اقتصاد خود برنامه‌ریزی و اجرا کردند تا مسیر تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی را باز کنند. دولت چین موفق شد این کشور را از یکی از فقیرترین کشورهای جهان به بزرگ‌ترین قطب تولیدی جهان تبدیل کرده و صدها میلیون انسان را وارد طبقه متوسط کند. اما از نظر آمریکا، چین نتوانست از این فرصت برای تبدیل شدن به یک دمکراسی با بازار آزاد به خوبی استفاده کند و طی دهه گذشته تحت رهبری شی جین پینگ، سلطه بیشتری بر بازارهای خود ایجاد کرده است؛ در حدی که اکنون جمهوریخواهان و دمکرات‌های آمریکایی بعضی از اعمال تجاری چین را به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل تضعیف صنایع آمریکا نام می‌برند؛ از این‌رو آمریکا طی سفر بایدن به آسیا طرحی ابتکاری برای ایجاد محیطی اقتصادی در اطراف چین ارائه کرد که «چارچوب اقتصادی شرق آسیا» نامیده شده است. آمریکا و 13کشور آسیایی قرار است برسر استانداردهای جدید صنعتی این چارچوب با یکدیگر مذاکره کنند. کاخ سفید مدعی است این چارچوب به آمریکا و اقتصاد‌های آسیایی کمک می‌کند تا در حوزه‌هایی مثل زنجیره تأمین، تجارت دیجیتال، انرژی پاک، حمایت از کارگران و مبارزه با فساد همکاری نزدیک‌تری داشته باشند؛ اگرچه این طرح از مشوق‌هایی مانند کاهش تعرفه‌ها یا فراهم کردن دسترسی بیشتر به بازارهای آمریکا برخوردار نیست.
