سفر سردار محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به تاجیکستان را می‌توان سرآغاز فصل نوینی در همکاری‌های نظامی - امنیتی 2 کشور قلمداد کرد؛ سفری که علاوه بر گسترش همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم، با افتتاح خط تولید پهپاد ایرانی ابابیل-۲ همراه شد. این سفر در حوزه دیپلماسی دفاعی - امنیتی منطقه‌ای درحالی انجام شد که با دستاوردهای قابل‌توجهی همراه بود و توسعه مناسبات 2 کشور پس از چند سال سردی در روابط، از شهریورماه سال‌گذشته و با سفر رئیس‌جمهور کشورمان به تاجیکستان وارد مرحله جدیدی شده بود. درسال‌های اخیر روابط سرد تهران - دوشنبه به‌دلیل بروز برخی اختلاف‌های فی‌مابین، سبب شد تاجیکستان به‌عنوان یکی از مخالفان پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای به‌حساب آید، اما در دستورکار قرار گرفتن دیپلماسی منطقه‌ای و اولویت یافتن توسعه همکاری‌ها با کشورهای همسایه در سیاست‌خارجی دولت سیزدهم، زمینه‌ساز رقم خوردن فصل نوینی در روابط 2 کشور شد که نمود آن را در عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای می‌توان مشاهده کرد. گفت‌وگوی همشهری با شعیب بهمن، کارشناس مسائل اوراسیا را در ادامه می‌خوانید.
سفر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان به تاجیکستان را در شرایط کنونی می‌توان از نظر راهبردی دارای اهمیت ویژه قلمداد کرد؟
واقعیت این است که فصل نوین روابط 2 کشور در جریان سفر شهریورماه گذشته رئیس‌جمهور کشورمان به تاجیکستان رقم خورد. در آن سفر مقام‌های این کشور استقبال گرمی از سیدابراهیم رئیسی به عمل آوردند که نشان می‌داد نگرش آنان به گسترش روابط با تهران نیز پس‌از آغاز به‌کار دولت سیزدهم با تحول قابل‌توجهی مواجه شده‌است. اکنون هم سفر سردار باقری به دوشنبه را می‌توان در ادامه آن سفر و در راستای گسترش همه‌جانبه تعاملات 2 کشور تحلیل کرد که از آن مقطع کلید خورد. در واقع سفر شهریورماه گذشته رئیس‌جمهور کشورمان به دوشنبه را می‌توان «مبدأ تحول» و سفر اخیر سردار باقری را «تثبیت‌کننده» این تحول مؤثر ارزیابی کرد.
این شرایط اکنون تغییر کرده‌است؟
باید درنظر داشته باشیم که با توجه به بسترهای همگرایی تاریخی و فرهنگی، ایران از زمان استقلال تاجیکستان، از کشورهای ذی‌نفوذ دراین کشور شناخته می‌شد. نقش جمهوری‌اسلامی ایران در پایان جنگ داخلی دراین کشور نیز ازجمله دلایل تقویت مناسبات دوجانبه به‌حساب می‌آید.
چشم‌انداز حضور منطقه‌ای ایران در آسیای مرکزی را چگونه می‌توان ترسیم کرد؟
ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که در سال‌های گذشته و به‌ویژه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قدرت‌های بزرگ و بازیگران ذی‌نفع تمایل زیادی برای حضور در ساختارهای نظامی و امنیتی آسیای مرکزی داشتند. پیش‌از این مقطع، روس‌ها قدرت بلامنازع دراین منطقه به‌شمار می‌رفتند، اما بعد از فروپاشی بلوک شرق، غربی‌ها و به‌ویژه آمریکا تلاش زیادی کردند تا در حوزه‌های مختلف این منطقه نفوذ کنند که البته موفقیت‌هایی نیز به‌دست آوردند. ایجاد پایگاه‌های نظامی در کشورهای این منطقه، ازجمله در قزاقستان، نمودی از این رویکرد است. ازسوی دیگر در سال‌های اخیر چین هم به‌واسطه نفوذ اقتصادی خود، علاقه نشان داده که در حوزه‌های نظامی و امنیتی نیز دراین منطقه حضور محسوس‌تری داشته باشد. در کنار اینها برخی بازیگران منطقه‌ای مانند ترکیه هم برای نقش‌آفرینی در منطقه آسیای مرکزی علاقه نشان داده‌اند. بنابراین نقش‌آفرینی پررنگ‌تر جمهوری اسلامی ایران دراین منطقه می‌تواند از اولویت‌های اساسی دستگاه سیاست‌خارجی کشورمان به‌حساب آید.
پیوستن به پیمان شانگهای چه تأثیری در تقویت این حضور دارد؟
حضور ایران در سازمان شانگهای گسترش چندجانبه‌گرایی و ایجاد فرصت‌های جدیدی برای توسعه همکاری‌ها با کشورهای این منطقه را به‌دنبال دارد. ازسوی دیگر باید درنظر داشته باشیم که عضویت در سازمان شانگهای، فرصت جدید و مغتنمی برای توسعه مناسبات با تک تک کشورهای آسیای مرکزی به‌حساب می‌آید. نباید فراموش کرد که ما ازنظر تاریخی - تمدنی قرابت‌های بسیاری با کشورهای این منطقه داریم که متأسفانه در سال‌های اخیر آنچنان که باید، مورد توجه قرار نگرفتند و از فرصت‌های موجود به‌خوبی استفاده نشد.
علاوه بر قرابت‌ها، تهدیدهای مشترک تا چه اندازه در همگرایی ایران با کشورهای آسیای مرکزی مؤثر است؟
یکسری تهدیدهایی دراین منطقه وجود دارد که رفع آنها، از علایق مشترک جمهوری‌اسلامی ایران و کشورهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود. قاچاق موادمخدر، قاچاق سازمان‌یافته انسان و تروریسم و افراط‌گرایی ازجمله تهدیدهای مشترکی است که می‌تواند زمینه‌ساز گسترش همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه ایران با کشورهای این منطقه شود. اکنون باید درنظر داشت که پیش‌زمینه و چارچوب لازم برای توسعه تعاملات دراین منطقه برای ما آماده است و با دیپلماسی فعال نظامی - امنیتی می‌توان به نتایج قابل‌توجهی در رفع تهدیدهای مشترک دست یافت که سفر اخیر رئیس ستادکل نیروهای مسلح کشورمان به دوشنبه دراین راستا قابل تحلیل است.
کارشناس مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با همشهری تشریح کرد
فصل نوین نقش‌آفرینی ایران در آسیای مرکزی
در همینه زمینه :
