مریم سرخوش - روزنامه‌نگار
هشدار درباره دفع اصولی پسماندها همچنان برقرار است. هنوز در برخی کلانشهرها، پسماندهای عفونی مطب‌ها و درمانگاه‌ها بی‌خطر نمی‌شوند، این وضعیت در دوران کرونا تشدید هم شد، چرا که بسیاری از شهروندان، زباله‌های آلوده را بدون تفکیک، دورریز می‌کردند؛ اتفاقی که منجر شد این زباله‌ها به راحتی به چرخه پسماندهای عادی راه پیدا کند و همراه آنها دفن شود. براساس اعلام وزارت بهداشت، از میان تمامی استان‌ها، اصفهان، بوشهر و سمنان در سال‌های اخیر، اقدامات خوبی در این‌باره انجام داده‌اند و جزو استان‌های پیشرو در تفکیک زباله‌ها هستند اما در تهران با وجود حجم بالای تولید پسماند، از این وضعیت عقب افتاده است. قبلا مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان محیط‌زیست کشور گفته بود که سالانه حدود ۲۱میلیون تن پسماند عادی، حدود ۱۷۵تن پسماند کشاورزی، ۳۲میلیون تن پسماند صنعتی، 8میلیون پسماند خطرناک و ۱۷۵هزار تن پسماندهای پزشکی و عفونی در کشور تولید می‌شود که تنها ۲۰درصد پسماندها بی‌خطر دفن می‌شوند. حالا در این شرایط محسن فرهادی، معاون مرکز سلامت محیط و کار به مناسبت هفته سلامت به ماجرای اهمیت تفکیک زباله از مبدا و جداسازی زباله‌های عفونی از عمومی اشاره می‌کند. او درباره مدیریت این پسماندها به همشهری توضیحاتی می‌دهد و می‌گوید: «پسماندها، قسمت‌های مختلف ازجمله عادی، صنعتی، کشاورزی و عفونی دارند که هرکدام از آنها دارای اهمیت و حساسیت خاص خودشان هستند. این در حالی است که در این حوزه به‌ویژه در کلانشهرهایی مثل تهران مشکلات زیادی در مدیریت پسماند و دفع آنها وجود دارد.» به‌گفته فرهادی، امروز ثابت شده که دفع اصولی پسماند از دیدگاه بهداشتی و سلامت اهمیت مستقیم و غیرمستقیمی بر زندگی جمعی دارد: « اگر پسماند را به روش‌های غیرعلمی دفع نهایی کنیم، آسیب جدی بر زندگی انسان دارد. دفن غیربهداشتی پسماند در زمین می‌تواند در خاک، آب‌های زیرزمینی، افزایش حشرات و جوندگان اثر داشته باشد و به‌تدریج سختی و فلزات سنگین در آب مصرفی زیرزمینی مورد استفاده انسان‌ها را افزایش دهد. مجموع این عوامل باعث می‌شود که تمام بیماری‌های ناشی از دفع غیراصولی پسماند به شکل مستقیم و غیرمستقیم به زندگی خود انسان‌ها برگردد.»
او در پاسخ به این سؤال که هم‌اکنون چه میزان از پسماندها به شکل غیراصولی دفع می‌شود؟ می‌گوید: «در این‌باره تلاش‌های زیادی از سوی متولیان اصلی یعنی شهرداری‌ها و وزارت کشور در روستاها و مناطق شهری انجام شده اما همچنان در شهرها به‌ویژه کلانشهرهایی ازجمله تهران، مشکلات زیادی وجود دارد و باید کارهای بیشتری انجام شود. از نظر علمی تمام کسانی که در حوزه‌های زیست‌محیطی فعالیت می‌کنند، مهم‌ترین و بهترین راه دفع بهداشتی پسماند را کاهش و بازیافت و تفکیک از مبدا عنوان می‌کنند. هرقدر در این بخش سرمایه‌گذاری شود، باز هم نیاز به اقدامات بیشتر است.» این مسئول در ادامه به نکته دیگری اشاره می‌کند و آن هم همکاری نکردن مردم در تفکیک از مبدا زباله‌هاست: «در این بخش نقش مردم بسیار مهم است و درکنار آن هم باید شرایطی فراهم شود تا با استفاده از راه‌های ساده و تشویقی مردم به تفکیک از مبدا کمک کند. این مسئله در دوران کرونا مطرح بوده و همچنان هست؛ چرا که تفکیک از مبدا به نحو اصولی و پوشش صددرصد بالا نیست و مخاطرات زیادی دارد. هر چند که برخی استان‌ها در این‌باره بسیار موفق عمل کرده‌اند اما شهرهای دیگر ازجمله تهران مشکل همچنان برجاست و در جداسازی مستقیم از سطل‌های شهری، پسماندهایی ازجمله دارو، تجهیزات تزریقی، پدها و پنبه‌ها عامل آلودگی‌های عفونی هستند و به راحتی به چرخه پسماندهای عادی راه پیدا می‌کنند.» فرهادی ادامه می‌دهد:« برای تمام این موارد در مدیریت شهری نیازمند اقدام هستیم. البته این تنها وظیفه شهرداری نیست و تمام دستگاه‌های مرتبط و هماهنگ با مردم در این حوزه باید فعال باشند. طی سال‌های گذشته به‌دلیل اقدامات گسترده در بخش پسماندهای عفونی بخش‌های بیمارستانی، اکنون زباله‌های عفونی بیش از 94درصد بیمارستان‌های دولتی و خصوصی در همان محل بی‌خطر می‌شوند، اما این کافی نیست؛ چرا که همچنان مراکز تولیدکننده خرد پسماند عفونی مثل مطب‌ها و درمانگاه‌ها را داریم که زباله‌هایشان را بی‌خطر نمی‌کنند. این مسئله در بسیاری از استان‌ها از سوی مدیریت شهری حل شده اما در تهران صددرصد این پسماندهای عفونی، بدون بی‌خطرشدن جمع‌آوری می‌شود که روش خوبی نیست و باید حتما توأم با بی‌خطرسازی باشد.»
به‌گفته معاون مرکز سلامت محیط و کار، اصفهان (پسماندهای عمومی و عفونی)، سمنان و بوشهر (پسماندهای عفونی) استان‌های پیشرو در تفکیک زباله‌ها هستند و در این مناطق اقدامات خوبی انجام شده است: «باید از تجربه‌های آنها در دیگر مناطق بهره گرفت و در سایر استان‌ها هم به‌صورت مشابه انجام شود. البته کاری که در این مناطق انجام شده با هماهنگی و تعامل تمام ارگان‌ها بوده که منجر به منسجم‌تر شدن اقدامات بوده است. اما درباره شهری مثل تهران که قطب درمانی کشور است، حجم بالایی از پسماندهای عفونی تولید می‌شود و با اینکه اقداماتی از سوی سازمان محیط‌زیست، دانشگاه‌های علوم پزشکی، شهرداری و وزارت کشور در حال انجام است، اما باید جهش بیشتری داشته باشد تا مشکلات پسماند در مرکز کشور برطرف شود.»
این مسئول معتقد است که سمن‌ها و نهادهای مردمی در افزایش مشارکت اجتماعی در مدیریت پسماندها، نقش زیادی دارند. او می‌گوید: «سمن‌ها در تفکیک از مبدا تأثیرگذار هستند؛ چرا که این مسئله یک کار ترویجی، تبلیغی و فرهنگی است و سمن‌هایی که از مردم هستند و بین آنها نفوذ دارند می‌توانند نقش مهمی در این‌باره ایفا کنند. به شرطی که ظرفیت و انرژی آنها تجمیع شود و همسو با طرح‌های شهرداری در مدیریت پسماندها گام بردارند.»
فرهادی درباره وظایف وزارت بهداشت درباره بهتر مدیریت شدن پسماندها هم می‌گوید: «وزارت بهداشت مجری نیست و به‌عنوان ناظر در این امر نقش دارد. در این‌باره اگر در حوزه بهداشتی و زیست‌محیطی مشکلی وجود داشته باشد آن را به دستگاه‌های مسئول اعلام می‌کنیم. در بخش درمان وزارتخانه که تولید پسماند عفونی دارد، نظارت به‌صورت لایه‌بندی از مراکز درمانی تا سطح وزارتخانه وجود دارد. در این‌باره اعتباراتی هم درنظر گرفته شده که به محض تحقق، به بیمارستان‌های دانشگاهی اعطا می‌شود. چندی پیش هم وجوهی برای فاضلاب و پسماند بیمارستانی به چند استان ازجمله گیلان و فارس ارسال شد.»
3 استان کشور؛ پیشرو در تفکیک زباله
براساس اعلام معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت به همشهری، استان‌های اصفهان، بوشهر و سمنان جزو استان‌های پیشرو در تفکیک زباله هستند و تهران همچنان عقب است
در همینه زمینه :
