بازگشت چوخه‌داران

یده زهرا عباسی-خبرنگار

خراسان‌شمالی بیش از هر چیز به چوخه‌داران و گود جوانمردانه‌شان شهره است؛ گودی که 2سال گذشته به‌دلیل شیوع کرونا و تحت‌تأثیر محدودیت‌های ناشی از این پاندمی، نتوانست میزبان پهلوانان باشد. امسال اما کاهش شیوع کرونا و واکسیناسیون سراسری، شرایط را برای برگزاری آیین‌ها و برنامه‌های مختلف فرهنگی، هنری و ورزشی فراهم کرد و کشتی باچوخه هم از این قافله عقب نماند. از ابتدای امسال تاکنون مسابقات کشتی باچوخه در اسفراین، راز و جرگلان، مانه و سملقان و شیروان برگزار شده است و فاروج، شیروان و بجنورد طی روزهای آینده به مناسبت عیدفطر بخش دیگری از این مسابقات را میزبانی می‌کنند.

گود جوانمردان
کشتی «باچوخه» یکی از قدیمی‌ترین و پرطرفدارترین ورزش‌های سنتی و بومی ایران است که نواحی شمالی خراسان یا همان خراسان‌ شمالی و بخشی از شمال خراسان رضوی خاستگاه آن محسوب می‌شود. کشتی با چوخه در گذشته کشتی کردی نامیده و یکی از سنن مردم کرد شمال خراسان محسوب می‌شد.
روایت‌های مختلفی برای این سنت کرمانجی‌ها وجود دارد؛ برخی آن را به آیین‌های عروسی و جشن‌ها و عده‌ای دیگر تاریخ آن را به کوچ کردهای کرمانج به خراسان و دفاع از مرزها نسبت می‌دهند.
علت نام‌گذاری کشتی باچوخه استفاده کشتی‌گیران از لباسی خاص هنگام کشتی گرفتن است. «چوخه» یا «چوخا» نام نوعی از لباس سنتی است که دامپروران کرد شمال خراسان آن را بر تن می‌کرده‌اند.
در این آیین، کشتی‌گیران با چوخه‌هایی که بر تن دارند و شالی که به کمر خود می‌بندند و شلواری که تا بالای زانو بالا زده‌اند، وارد میدان می‌شوند، بوسه بر خاک گود می‌زنند و با ادای احترام به تماشاگران، راز و نیاز با خدای رضوان و اجازه از پیشکسوتان مبارزه خود را آغاز می‌کنند.گودی که کشتی‌گیران بر آن بوسه می‌زنند، پوشیده شده از ماسه و خاک است.
در حین کشتی، نوای سرنا و دهل یا قشمه و دهل بخشی‌ها با ریتم خاصی شروع شده و به‌تدریج که کشتی اوج می‌گیرد، ریتم آن نیز تندتر می‌شود و وقتی زورآزمایی کشتی‌گیران به اوج می‌رسد، بر سرعت نواختن طبل و سرنا افزوده می‌شود.

بدون معرفت، پهلوان نمی‌شویم
پهلوان قاسم اسدی، رئیس انجمن کشتی باچوخه خراسان شمالی که از 40سال پیش تاکنون در این رشته فعال است به همشهری می‌گوید: کشتی باچوخه بیش از 400سال قدمت دارد و در گذشته رسم بود که در آیین‌ها، جشن‌ها و عروسی‌ها کشتی باچوخه می‌گرفتند. پهلوان اسدی با بیان اینکه کشتی باچوخه در گذشته قانون مشخص یا وزن‌کشی نداشت، می‌افزاید: این کشتی هم‌اکنون مثل سایر رشته‌های ورزشی قوانین خاص خود را دارد، هیأت‌های ورزشی آن در هر شهر و شهرستان تشکیل شده‌اند و ورزشکاران بعد از وزن‌کشی در گروه خود به مسابقه می‌پردازند.
به‌گفته او، اصل در کشتی باچوخه مثل همه ورزش‌های پهلوانی، اخلاق و مرام و معرفت است و هیچ ورزشکاری بدون مرام و معرفت پهلوان نمی‌شود.
اسدی توضیح می‌دهد: ورزشکاران و پهلوانان کشتی باچوخه با وضو به گود وارد می‌شوند، با اخلاق مسابقه می‌دهند، اعتراض و شلوغی بیجا نمی‌کنند، جوانمردانه مبارزه می‌کنند و اگر اختلافی هم بین 2ورزشکار وجود داشته باشد، حکم، حکم پهلوان است و ورزشکاران از سر ادب و احترام از پهلوان تبعیت می‌کنند. رئیس انجمن کشتی باچوخه خراسان شمالی تأکید می‌کند؛ هرچند حالا به جای آموزش در کوچه و خیابان و محله‌ها، کشتی باچوخه در آموزشگاه‌ها آموزش داده می‌شود، اما همه تلاش مربیان و پهلوانان این است که منش و روش این رشته اخلاق‌مدار را به نسل جدید آموزش دهند.

پیگیری برای استقلال باچوخه
معاون توسعه امور ورزش اداره کل ورزش و جوانان خراسان شمالی با بیان اینکه مسابقات کشتی با چوخه به شور و هیجان خاصی بعد از 2سال وقفه در حال برگزاری است، به همشهری می‌گوید: پیش از عید مسابقات قندی این رشته برگزار شد (به مسابقات غیررسمی باچوخه «قندی» یا جایزه‌ای گفته می‌شود که قوانین خاصی ندارد، رسمی نیست و هر جایی ممکن است اجرا شود) تا ورزشکاران آماده شوند، اما مسابقات اصلی در فروردین برگزار می‌شود و چند مسابقه باقی‌مانده هم به مناسبت عیدفطر طی روزهای آینده برگزار خواهد شد. داوود خدابنده با بیان اینکه بیش از یک‌هزار نفر در خراسان شمالی در این رشته فعال هستند، می‌افزاید: روال کشتی به این صورت است که اعتبار برگزاری مسابقات آن را مردم جمع می‌کنند، اما اداره ورزش و جوانان هم کمک می‌کند.
او با بیان اینکه این رشته از سال85 زیرنظر فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی- محلی قرار گرفته است، ادامه می‌دهد: پیگیری برای ثبت قوانین در فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی-محلی، تشکیل یک فدراسیون و مستقل شدن این رشته ورزشی ادامه دارد، اما هنوز به نتیجه نرسیده است.