به نام رمز ارزها؛ به کام کلاهبردارها

عمادالدین قاسمی‌پناه - روزنامه‌نگار

این روزها اصطلاح اسکم(scam) بیشتر از گذشته شنیده و خوانده می‌شود. درواقع، اسکم وجه جهنمی تکنولوژی رمزارزها محسوب می‌شود، نوعی کلاهبرداری در پوشش رمزارزهایی که وجود ندارند. این روزها ماجرای پرونده توکن جعلی کینگ مانی و بازداشت عوامل آن داغ است. پرونده‌های مختلفی اما درباره این نوع کلاهبرداری‌ها اکنون وجود دارد.
 کلاهبرداران در کشور افراد ناآگاه را با وعده و وعید و اصطلاحا رویافروشی به دام انداخته‌اند. هر نوع تکنولوژی با وجود مزایای متنوع می‌تواند مخاطراتی هم به همراه داشته باشد. تکنولوژی رمزارزها هم از این موضوع مستثنا نیست و در عین حال که می‌تواند به تولید ثروت برای افراد و کشور منتهی شود، اما امکان نابودی سرمایه مردم هم دور از ذهن نیست. درواقع، اکنون یک فرد می‌تواند به راحتی یک توکن را تولید و آن را با روش‌های مختلف به مردم بفروشد. سایت‌هایی هم برای کلاهبرداری راه‌اندازی می‌شوند. حتی بعضی از این سایت‌ها کیف پول‌های جعلی طراحی و مردم را قانع می‌کنند که دارایی خود را در آنها نگهداری کنند و این در حالی است که اطلاعات کیف پول در اختیار طراح قرار دارد. امید علوی، رئیس هیأت مدیره انجمن فناوران بلوک ایران(انجمن بلاکچین) در گفت‌وگو با همشهری انواع اسکم و روش‌های شناسایی آنها را توضیح داده است.

پانزی؛ کلاهبرداری با رویای سود نجومی
رئیس هیأت مدیره انجمن بلاکچین، اسکم در حوزه فین تک و رمزارزها در کل، به‌معنای کلاهبرداری می‌داند و می‌گوید: «هرگونه کلاهبرداری مانند پامپ و دامپ، ولت بدون امنیت، توکن‌های بدون پشتوانه، جذب سرمایه بدون حساب و کتاب اشکالی از اسکم و کلاهبرداری در حوزه رمزارزها محسوب می‌شوند.» 
امید علوی با اشاره به اینکه در این شیوه، کلاهبردار با طراحی یک کسب‌وکار، یک ایده یا یک شرکت به مردم می‌گوید سرمایه‌گذاری کنند و سپس سود خود را دریافت کنند، ادامه می‌دهد: «هیچ‌ کسب‌وکار درستی پشت این ایده‌ها وجود ندارد و از ابتدا، هدف دریافت پول مردم با برانگیختن طمع مردم است. سپس کلاهبردار با بخشی از پول‌هایی که جذب کرده، به سرمایه‌گذاران سود می‌دهد. به این ترتیب طمع افراد بیشتر می‌شود و سیستمی که کلاهبردار طراحی کرده ادامه می‌یابد و آن را اشاعه می‌دهد.»
به‌گفته او «اما پس از یک بازه 9ماهه تا 3ساله که بستگی به رشد این ایده کلاهبرداری دارد، سیستم اشباع می‌شود و کلاهبرداران به بهانه‌های مختلف به سرمایه‌گذاران خدمات نمی‌دهند و اقدام به بستن سایت و راه‌های ارتباطی می‌کنند که درواقع پول مردم از بین می‌رود». رئیس هیأت مدیره انجمن بلاکچین با اشاره به اینکه این شیوه را پیش از این در سیستم‌های هرمی مانند گلدکوئست دیده‌ایم، چنین اتفاقی را در رمزارزها هم ممکن می‌داند و از مواردی چون کوین‌هش و آی‌ماینر نام می‌برد.
این پروژه‌ها به اسم کلودماینینگ سرمایه مردم را جذب کرده‌اند و از همان سرمایه به مردم سود داده‌اند. در ابتدا این سود پرداخت شده و مردم تصور کرده‌اند که شرکت در حال کار کردن است. بنابراین یا سرمایه‌گذاری بیشتری کرده‌اند یا اطرافیان را ترغیب به سرمایه‌گذاری کرده‌اند.  به‌گفته علوی «همچنین این شرکت‌ها برای تقویت طمع مردم به ازای اضافه کردن هر فرد، پورسانت هم داده‌اند».

توکن‌های بدون پشتوانه
رئیس هیأت مدیره انجمن بلاکچین شکل دیگر کلاهبرداری در حوزه رمزارزها را توکن‌های بدون پشتوانه می‌داند که به‌خاطر نبود قوانین شفاف و نظارت‌های درست در کشور، بازار داغی دارند. علوی با اشاره به اینکه یک نفر می‌تواند در عرض نیم ساعت، توکنی به تعداد یک میلیارد تولید کند و آن را به مردم بفروشد، لازمه این کار را یک سیستم مارکتینگ خوب می‌داند که به مردم القا کند که این توکن قرار است رشد کند.
او در توضیح شکل‌گیری چنین کلاهبرداری می‌گوید: «تولیدکننده چنین توکنی به‌عنوان خریدار و با اکانت‌های مختلف، در یک مدت زمان مشخص قیمت‌های بالا برای توکن درنظر می‌گیرد و خرید می‌کند. به این ترتیب قیمت توکن بالا می‌رود و مردم شروع به خرید آن می‌کنند و در نتیجه یک گردش کاذب ایجاد می‌شود.» به‌گفته او «نمونه این توکن‌ها توکنی به نام بی‌آرجی است که از همین روش استفاده کرده و نتیجه هم از دست رفتن دارایی‌های مردم بوده است».

سایت‌ها و ولت‌های نامطمئن
سایت‌های کلاهبرداری هم که به‌عنوان مثال، کیف پول دیجیتال ارائه می‌دهند هم هستند.رئیس هیأت مدیره انجمن بلاکچین با اشاره به اینکه وقتی یک نفر روی یک سایت به‌صورت آنلاین یک ولت ایجاد می‌کند، این سایت کلید خصوصی صاحب ولت را تولید می‌کند، ادامه می‌دهد: «این سایت می‌تواند یک نسخه از این کلید خصوصی را داشته باشد و به دارایی افراد دسترسی یابد.» 

سبدگردانی به نام رمزارز
سبدگردانی و جذب سرمایه هم از اشکال کلاهبرداری است که امروز موضوعی بسیار داغ محسوب می‌شود.علوی درباره این شیوه می‌گوید: «افرادی با این بهانه که با سرمایه مردم معامله و آنها را در جذب درآمد سهیم می‌کنند، اقدام به جذب سرمایه می‌کنند. درحالی‌که موضوع سبدگردانی و جذب سرمایه نیاز به مجوزها و قوانین خاصی دارد که در کشور ما در حوزه رمزارزها هنوز وجود ندارد.» علوی تأکید می‌کند که «طبق قانون به جز بانک مرکزی و بانک‌های دیگر، هیچ فرد یا کسب‌وکاری نمی‌تواند سود ثابت را تضمین کند».

مردم چه کنند؟
رئیس هیأت مدیره انجمن بلاکچین به مردم پیشنهاد می‌کند که در این حوزه حتما مطالعه و تحقیق کنند. علوی همچنین به مردم توصیه می‌کند که قبل از هر اقدامی در این حوزه چند سؤال از خود بپرسند.
او نخستین سؤال را اینگونه مطرح می‌کند. «اگر فرد یا کسب‌وکاری می‌تواند چنین سود بالایی بدهد، چرا خودش از آن بهره نمی‌برد و می‌خواهد به «من» بدهد؟» علوی در این مورد توضیح می‌دهد که «اگر کسی یک روبات تریدر(معامله‌گر) دارد که مثلا روزی 3درصد سود می‌دهد، چرا این فرد خودرو و خانه خود را نمی‌فروشد تا از این روبات استفاده کند؟ درواقع مردم باید از خود بپرسند که چرا این فرد تا این حد خیرخواه است که چنین روباتی را در اختیار دیگران قرار می‌دهد؟»
رئیس هیأت مدیره انجمن در مورد سؤالات دیگری که مردم باید از خود بپرسند، می‌گوید: «در مورد پروژه‌ها می‌توان سؤال کرد که این پروژه جدید چه تفاوتی با پروژه‌های دیگر دارد؟ یا اگر در کسب‌وکاری قرار است از بلاکچین استفاده شود و یک توکن خلق شود، این کسب‌وکار و حوزه نیازی به بلاکچین دارد یا نه؟ آیا استفاده از بلاکچین در این حوزه اصلا صرفه اقتصادی دارد؟» بنابراین اگر مردم این سؤال‌ها را از خود بپرسند تا میزان زیادی وارد پروژه‌های اسکم نمی‌شوند.
او همچنین از مردم می‌خواهد که به کسانی که وعده سود ثابت می‌دهند یا اصطلاحا «آرزوفروشی» می‌کنند، اعتماد نکنند. علوی بر این نکته تأکید می‌کند که «اگر مردم مشاهده کردند که یک اینفلوئنسر یا آموزش‌دهنده‌ای در تبلیغات خود، خودرو، خانه و ویلا و سبک زندگی لوکسی را نمایش می‌دهد، بدانند که این فرد جیب آنها را هدف قرار داده است».