اینترنت در دوراهی گرانی

عمادالدین‌قاسمی‌پناه - روزنامه‌نگار

رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی روز گذشته در جریان کنفرانس ظرفیت شبکه ملی اطلاعات بار دیگر از «اصلاح تعرفه» اینترنت در سال جدید خبر داد. او در صحبت‌های خود اعلام کرده که نظام تعرفه‌ای در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات نیاز به بازنگری جدی دارد. به‌گفته صادق عباسی شاهکوه سال۱۴۰۰ برای این کار محدودیت قانونی داشته، اما در سال۱۴۰۱، فضا برای اصلاح تعرفه‌ها به شکل مناسب فراهم است. هرچند مسئولان وزارت ارتباطات از اصطلاح «اصلاح تعرفه» درباره اینترنت استفاده می‌کنند اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد که حداقل برای بخشی از جامعه ترافیک اینترنت مانند کالاهای دیگر گران خواهد شد. عیسی‌زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در مصاحبه اختصاصی خود با روزنامه همشهری که روز گذشته در ویژه‌نامه نوروزی به‌طور کامل منتشر شد درباره گران شدن اینترنت گفته است: یکی از شعارهای دولت سیزدهم این بود که کف مصرف را برای مردم با یک تعرفه مناسب (در حد رایگان) درنظر بگیریم. در حال کار روی این موضوع هستیم. با این حال، مثل همه کالاها و خدمات اگر امکان داشت که جلوی تورم را گرفت، می‌توانستیم جلوی افزایش تعرفه اینترنت را هم بگیریم. اما اگر شرایط به همین شکل هم ادامه پیدا کند باعث توسعه نیافتن شبکه می‌شود و درنهایت دود آن به چشم خود مردم می‌رود.  گفت‌وگوی همشهری با دو نفر از موافقان و مخالفان گران شدن اینترنت نشان می‌دهد که شبکه ارتباطی کشور در یک دو راهی سخت و بغرنج قرار دارد.

امیر ناظمی، معاون سابق وزیر ارتباطات:
گران شدن باعث کاهش دسترسی به اینترنت می‌شود

چرا در دولت قبل اینترنت را گران نکردید تلاش داشتید قیمت آن برخلاف تورم ثابت بماند؟
هدف ما توسعه اقتصاد دیجیتال بود. رسیدن به این هدف نیازمند 2کار است؛ اکوسیستم استارت‌آپی و افزایش سطح دسترسی. ما برای اینکه دسترسی به‌وجود بیاید تا مزیت مقیاس ایجاد شود و اکوسیستم استارت‌آپی شکل بگیرد، باید دسترسی را در مدت کوتاهی افزایش می‌دادیم. برای اینکه دسترسی افزایش یابد 3شاخص داشتیم. شاخص اول، دسترسی به شبکه بود. بنابراین ما موبایل را به‌عنوان هدف انتخاب کردیم، چراکه موبایل می‌توانست در زمان کوتاهی این دسترسی را ایجاد کند. درواقع به‌خاطر محدودیت زمانی و نبود منابع، روی موبایل سرمایه‌گذاری کردیم. همچنین نحوه خصوصی‌سازی‌ مخابرات به‌گونه‌ای غیراستاندارد و غیرعلمی بود که داکت و سیم که یک دارایی ملی است در اختیار یک شرکت خصوصی قرار گرفته بود. موضوع دوم سواد دیجیتال بود. یعنی بعد از دسترسی، مردم باید می‌توانستند از شبکه استفاده کنند که این کار به‌عهده اکوسیستم استارت‌آپی گذاشته شد. سومین فاکتور هم استطاعت مالی بود. ما یک استاندارد جهانی داشتیم که عنوان می‌کرد «مجموع هزینه‌های ارتباطی یک خانوار نباید بالاتر از 2درصد هزینه‌های یک خانوار باشد» وگرنه رشد پیدا نمی‌کند. به‌عبارت دیگر، هزینه اینترنت برای خانواده‌ها زیادتر شود از سبد خانوار حذف می‌شود و خانواده‌ها وارد این دنیای دیجیتال نمی‌شوند. به‌عبارت دیگر بعد از مدتی با یک جامعه‌ای روبه‌رو می‌شدیم که دچار شکاف دیجیتال شده است. یعنی افراد برخوردار رشد پیدا کرده بودند و افراد کم برخوردار از این رشد محروم شده بودند.
اپراتورهای اینترنت چند سالی است که افزایش تعرفه نداشته‌اند و می‌گویند این عدم‌افزایش روی توسعه، نگهداری و بالطبع کیفیت اینترنت اثرگذار است. 
اپراتورها بحث آزادسازی قیمت را مطرح می‌کنند. تئوری آزادسازی می‌گوید که قیمت را آزاد کن تا رقابت ایجاد شود و در این رقابت، درنهایت مصرف‌کننده نهایی سود می‌برد. آیا این تئوری درباره ایران صدق می‌کند؟ ما 2اپراتور اصلی داریم که هردو، ترکیبی از نهادهای شبه دولتی و عمومی هستند. درواقع، رقابتی براساس آزادسازی قیمت به‌وجود نیامده و به‌عبارت دیگر، شرایط رقابت باید ایجاد شود. از یک طرف مجموعه‌ای از مجوزهای انحصاری در اختیار این دو اپراتور و یک اپراتور ثابت (مخابرات) قرار می‌گیرد. درحالی‌که این انحصارات در اختیار آنها قرار می‌گیرد، اما چون آزادسازی صورت نمی‌گیرد، درعمل، هیچ رقابتی بین 2اپراتور شکل نمی‌گیرد. آزادسازی به این خاطر انجام می‌شود که یک مدیر قوی در بنگاه اقتصادی کار کند و در رقابت، توسعه شکل بگیرد. بنابراین وقتی انتخاب مدیرعامل الزاما براساس مولفه‌های اقتصادی نیست، آزادسازی قیمت نمی‌تواند به افزایش کیفیت کمک کند.

اگر آزادسازی صورت نگیرد و صرفا قیمت را افزایش دهند، چه اتفاقی می‌افتد؟
شهروندان می‌توانند از اپراتورها شکایت کنند. همانطور که در دولت قبل وقتی این اتفاق افتاد، رگولاتوری شکایت کرد و آنها 1200میلیارد تومان جریمه شدند. درواقع اگر اپراتورها قیمت را افزایش دهند، باز هم رقابتی شکل نمی‌گیرد و تنها به جیب مردم فشار وارد می‌شود. توسعه روستایی را ما از طریق تغییر بودجه انجام دادیم. درواقع، روش تعهد خدمات همگانی (uso) را تعریف کردیم. در این روش، از پولی که سهم دولت از اپراتورها بود (3درصد) برای طرح توسعه‌ای نزد اپراتور باقی ماند.  دولت فعلی بهتر است این 3درصد را به توسعه اختصاص دهد. بنابراین کل استدلال‌ها برای افزایش قیمت اینترنت اشتباه است. گران شدن اینترنت به هر شکلی باعث می‌شود که دسترسی مردم به اینترنت و استفاده از آن به‌شدت کاهش ‌یابد.

آرش کریم بیگی، مدیرعامل شاتل موبایل:
گران نشدن اینترنت باعث عدم توسعه شبکه می‌شود

شما چرا فکر می‌کنید تعرفه‌های ارتباطی و به‌ویژه اینترنت نیازمند اصلاح است؟
من به‌طور شفاف از عبارت «افزایش تعرفه» استفاده می‌کنم. حداقل 7سال است که تعرفه تلفن همراه در حوزه دیتا تغییر نکرده، حدود 6سال است که در حوزه ویس تغییری نداشتیم و حدود 18سال است که قیمت پیامک افزایش پیدا نکرده است. در این مدت می‌توان نگاهی به اجزای قیمت تمام‌شده یک اپراتور داشت. یعنی هزینه نیروی انسانی و هزینه‌های ارزی که بخش اعظم هزینه‌های توسعه و نگهداری و درکل هزینه تمام‌شده خدمت است طی این سال‌ها به‌شدت افزایش داشته است. ضمن اینکه اپراتورها در حوزه تکنولوژی‌های جدید مانند 3G، 4G، 5G سرمایه‌گذاری‌های جدیدی را برای توسعه و نگهداری این فناوری‌های جدید طی این سال‌ها با هدف ارائه سرویس باکیفیت انجام داده‌اند. طبیعتا بین حدود 5 تا 17سال گذشته وقتی افزایش تعرفه نداشته‌ایم و فقط افزایش تعداد مشترکان و افزایش فروش داشته‌ایم، حاشیه سود در بعضی از سرویس‌ها به‌طور جدی کاهش داشته و در بعضی از سرویس‌های دیگر منفی شده است.
در مورد اینترنت، مسئله این است که مشترک بسته اینترنتی می‌خرد و مثل پیامک یا ویس (که هزینه به ازای هر پیامک یا هر دقیقه محاسبه می‌شود) هزینه آن به‌صورت آزاد محاسبه نمی‌شود، به‌دلیل کرونا، افزایش استفاده و مصرف 4G، افزایش کاربران 4G، افزایش نیاز مصرفی دیتای مشترکان حاشیه سود همان بسته‌های قدیمی هم به‌شدت کاهش پیدا کرده است. درواقع، متوسط مصرف از بسته افزایش پیدا کرده و به همان نسبت هم حاشیه سود بیشتر کاهش پیدا کرده است.

یعنی اگر قیمت اینترنت افزایش نیابد، روی کیفیت اثر می‌گذارد؟
عدم‌افزایش قیمت باعث می‌شود که سرمایه‌گذاری اپراتور برای توسعه به‌شدت کاهش یابد یا حتی متوقف شود که اکنون این اتفاق رخ داده است. همچنین اپراتور ناچار می‌شود که از هزینه‌های نگهداری شبکه کم کند که روی کیفیت سرویس اثر می‌گذارد. باید توجه کرد وقتی توسعه کاهش یابد، با افزایش مشترکان و افزایش مصرف، کیفیت کاهش می‌یابد. این در حالی است که طی این سال‌ها، همه‌‌چیز از شیر تا قیمت پراید افزایش داشته است. تنها خدمتی که طی این سال‌ها در ایران تغییری نکرده، تعرفه خدمات ارتباطی(پیامک، دیتا و ویس) است.

با سرعت و کیفیت اینترنت فعلی چطور می‌توان مردم را برای افزایش قیمت قانع کرد؟
واقعی‌سازی‌ تعرفه خدمات مخابراتی اجتناب‌ناپذیر است و به‌شدت با تأخیر مواجه است. اگر سازمان تنظیم مقررات اجازه می‌داد که این افزایش تعرفه مانند خدمات دیگر به‌صورت سالانه صورت بگیرد، دچار این وضعیت نمی‌شدیم. اگر همین الان هم تعرفه‌ها تغییر کند و حتی دوبرابر هم شود باز هم دیر است. یعنی اگر دوبرابر هم شود، باز واقعی نشده است.

به‌نظر شما گران شدن اینترنت باعث حذف آن از سبد خانوار نمی‌شود؟
خدمات ارتباطی، به‌ویژه اینترنت از سبد خانوار حذف نمی‌شود، اما احتمال کاهش مصرف وجود دارد. اپراتورها کسب‌وکار تجاری هستند، نه خدمات اجتماعی و این در حالی است که در حوزه خدمات اجتماعی هم مانند حوزه سلامت با تغییر و افزایش تعرفه روبه‌رو هستیم.

در صورت افزایش تعرفه‌ها فکر می‌کنید کیفیت اینترنت هم افزایش یابد؟
طبعا اگر منابع مالی برای اپراتور تامین شود و اصطلاحا صرفه اقتصادی داشته باشد، اپراتور روی توسعه تمرکز می‌کند. اپراتور دوست دارد سرویس کاراتر و با کیفیت‌تر را به قیمت بفروشد تا از آن، حاشیه سود مناسب داشته باشد.