مخاطره پیچیده چهارشنبه‌سوری و کرونا

بیژن یاور- پژوهشگر مدیریت بحران

 همانطور که می‌دانیم تنها یک روز دیگر به فرارسیدن چهارشنبه آخرسال یا همان «چهارشنبه سوری» باقی مانده است. چنین مناسبت‌هایی درصورت برگزاری درست و به‌جا، می‌تواند فرصتی برای تخلیه هیجان‌های نوجوانان‌ و همچنین زمانی برای فراغت و تفریحات سالم بزرگسالان به شمار رود، اما متأسفانه برخی افراد غیرمسئول به‌ویژه در چهارشنبه‌سوری تنش‌هایی ایجاد می‌کنند و با استفاده از وسایل غیراستاندارد آتش‌بازی دست‌ساز و پرتاب کردن آنها از بالای ساختمان، عابران پیاده و ساکنان محل را در معرض آسیب قرار می‌دهند. بیش از 2سال از شیوع همه‌گیری کرونا می‌گذرد و در این مدت اتفاق‌های زیادی رخ داده، خیلی‌ها روانه بیمارستان شده‌اند و خیلی‌ها هم جانشان را از دست داده‌اند. شرایطی که مراکز درمانی و سایر سازمان‌ها تجربه کرده‌اند، درس‌آموخته‌های قابل تاملی برایشان داشته است که می‌تواند برای بهبود روش‌های مدیریت بحران، مورد استفاده قرار گیرد. این درس آموخته‌ها فرصتی برای ایجاد پرتدبیری‌ها فراهم کرده تا بتوان با استفاده از خلاقیت‌های بومی در شرایط اضطراری پاسخی درخور در قالب برنامه‌های اقتضایی
(Contingency Planning) ارائه کرد. مسئله اما اینجاست که متأسفانه در برخی از موارد دیده می‌شود تمام اینها در حد شفاهی باقی مانده و تدبیری برای ثبت کتبی این تجربه‌ها در قالب مستندسازی صورت نگرفته و از آن می‌توان به‌عنوان نیمه تقریبا پنهان نام برد. چرا تقریبا پنهان؟ به این دلیل که این موارد در حافظه شفاهی افراد وجود دارد، اما اگر ثبت نشود به‌تدریج کمرنگ‌تر شده و به فراموشی سپرده می‌شود. اصل مهمی که هم‌اکنون وجود دارد این است که هر چند همه‌گیری ناشی از ویروس کرونا همچنان ادامه دارد و به‌نظر می‌رسد تا حدودی از سرعت آن کاسته شده، اما باید با آن مانند بیماری آنفلوانزا و نمونه‌های مشابه همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشیم و تداوم کسب‌وکار (Business Continuity) باید مدنظر باشد یعنی کار و اشتغال، تحصیل، فعالیت‌های اجتماعی ونمونه‌های مشابه باید ادامه یابد، البته با رعایت پروتکل‌های بهداشتی. به زبان ساده اینکه به تمام مخاطرات حاضر یک مخاطره همه‌گیر به اسم کرونا هم افزوده شده است. یعنی زمانی‌که درخصوص چهارشنبه‌سوری صحبت می‌شود، باید توجه داشت که روزمرگی و عادی‌انگاری نشود و پروتکل‌های بهداشتی رعایت شود.
شاید شلوغی جمعیت در چهارشنبه سوری در گذشته زیاد مورد توجه نبوده اما همین مورد می‌تواند ریسک ابتلای افراد به‌ویژه آنهایی که سیستم ایمنی ضعیف‌‌تری دارند و پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کنند، را بالا ببرد. از این‌رو همانطوری که می‌بینیم با درنظر گرفتن سناریوی چند مخاطره‌ای (Multi-Hazard scenario)، چهارشنبه‌سوری دارای مخاطرات مختلفی است که هم‌افزایی برخی از آنها می‌تواند اثرات سلسله وار، دومینویی (Domino Effect) یا آبشاری (Cascade Effect) را همراه داشته باشد که از بین آنها می‌توان به مواردی مثل نزاع و درگیری، شلوغی جمعیت  (Crowd Management)، آتش‌سوزی، انفجار، آلودگی صوتی شدید که گاهی اوقات ضمن آسیب‌زدن به سیستم شنوایی برخی افراد، می‌تواند منجر به سکته قلبی برخی سالمندان شود، اشاره کرد. از این‌رو همیشه به‌خاطر داشته باشیم که یک لحظه غفلت می‌تواند عمری پشیمانی را به همراه داشته باشد. در چهارشنبه آخر سال هم‌افزایی انواع مخاطرات، همه‌گیری، آتش‌بازی، ازدحام جمعیت و عکس‌العمل‌های ناگهانی و نمونه‌های مشابه می‌تواند بالقوه ایجاد‌کننده وضعیت‌های اضطراری خصوصا از نوع سانحه و بحران شود و هم‌افزایی‌های خاصی ایجاد کند. از این‌رو برای مدیریت ریسک یعنی پیشگیری از چنین شرایطی و برای ایجاد آمادگی لازم، آموزش از رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند بسیار کارساز، مفید و تأثیرگذار باشد. هرچند شرایط از نظر همه‌گیری بیماری ناشی از ویروس کرونا بهتر شده اما با درنظر گرفتن سناریوی چند مخاطره‌ای، به‌نظر می‌رسد باید ضمن دریافت هر چه سریع‌تر نوبت واکسن  دوز سوم با رعایت فاصله زمانی استاندارد پس از نوبت دوم، پروتکل‌های بهداشتی را هم رعایت کرد تا زندگی روزمره ادامه یابد. تداوم کسب‌وکار یعنی تداوم شغل و کسب‌وکار، تحصیل، زندگی و... البته با رعایت پروتکل‌های بهداشتی. علاوه بر این ازدحام جمعیت در این روزهای پایانی سال و خرید ایام عید، دورهمی‌ها، دید و بازدیدها همه باید با رعایت پروتکل‌های بهداشتی باشد چراکه چه تضمینی وجود دارد که همه‌گیری دوباره یا به شکلی دیگر ادامه نیابد. زندگی همواره تحت‌تأثیر نبود قطعیت‌هاست، از این‌رو باید بتوانیم با همه‌گیری ناشی از ویروس کرونا زندگی کرده و با آن همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشیم.